The Uncomfortable: όταν το design προσπαθεί να διαλύσει το νευρικό μας σύστημα

Πώς σου ήρθε η ιδέα να κάνεις κάτι εσκεμμένα δυσλειτουργικό; Ξεφύλλιζα μέρα ένα περιοδικό μπάνιου και είδα μια εικόνα όπου το ένα πλακάκι ήταν πιο μέσα από τα άλλο. Η τρελή αυτή γεωμετρία με ενέπνευσε κάπως. Ήταν η ώρα που έφευγα από τη δουλειά, αλλά αντί να φύγω έκατσα κι άρχισα να σκιτσάρω. Ζωγράφισα ένα άβολο wc, ανέβασα το σκίτσο στο ίντερνετ και οι φίλοι μου γέλασαν πολύ. Μετά άρχισαν να μου έρχονται κι άλλες ιδέες για «άβολα» πράγματα. Κατευθύνθηκα προς το design γιατί ήθελα να έρθω κοντά σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης και μου άρεσε να αναλύω τη χρήση και την αισθητική τους.

Σαδισμός, σουρεαλισμός, απλό χιούμορ ή πρόκληση; Αν με ρωτούσες όταν το ξεκίνησα, θα σου έλεγα σαδισμός. Και έτσι το είχα περιγράψει στο site όταν το ανέβασα. Νομίζω, τώρα θα έλεγα περισσότερο σουρεαλισμός. Εννοείται ότι είναι όλα αυτά μαζί, αλλά νομίζω πως τελικά είναι κωμωδία αυτό το πράγμα, έχει πολλά από τα στοιχεία της κωμωδίας, όπως για παράδειγμα την έκπληξη. Είναι σαν να αφηγείσαι μια ιστορία και μετά να λες «Τσακ! Στην έφερα!». Κι όλα αυτά σε μια εικόνα.

Όλες αυτές οι εικόνες λένε την ιστορία του αγνώστου Χ που θα αποπειραθεί να χρησιμοποιήσει τα Άβολα. Αυτό είναι το αστείο της υπόθεσης και για σένα, που τα σκέφτεσαι;
Αν έπαιρνα αντικείμενα τα οποία δεν είχαμε ξαναδεί ποτέ, δεν θα ήξερε κανείς πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άρα θα χανόταν αυτή η ιστορία. Εμένα η αγαπημένη δουλειά είναι όταν τα σκέφτομαι όλα αυτά. Δεν έχω κάτι συγκεκριμένο να πω μέσα από όλο αυτό, δεν προσπαθώ να αποδείξω κάποιο επιχείρημα. Κι εγώ, όπως ο καθένας, γελάω με την ιδέα ότι κάποιος θα πάει να χρησιμοποιήσει ένα Άβολο. Η ανησυχητική διαφορά είναι ότι εγώ τα σχεδιάζω κιόλας, κι εκεί κολλάει ο σαδισμός. Γενικώς, πάντως, μου φαίνεται πολύ αστείο που ο κόσμος ασχολείται με αυτό. Λατρεύω να βλέπω τις αντιδράσεις του.

Σαν διαδικασία πώς ήταν; Εξαιρετικά αστεία. Αρχικά, έβαζα ένα αντικείμενο στο μυαλό. Συνήθως διαλέγω αντικείμενα που μου αρέσουν αισθητικά. Μετά αναλύω τι είναι π.χ. ένα κουτάλι, πώς το χρησιμοποιείς, τί το κάνει χρήσιμο. Προσπαθώ να καταργήσω κάτι από αυτά που συναποτελούν «το κουτάλι». Την πρώτη ιδέα την διαγράφω αμέσως γιατί πάντα είναι η πιο προφανής. Θέλω να προχωρώ στη δεύτερη ή την τρίτη σκέψη. Το προφανές δεν με ενδιαφέρει, είναι πιο αστείο για μένα να σκεφτώ πολλά και διαφορετικά πράγματα. Όταν φτάσω σε σημείο να λέω «θεέ μου, τί έχω κάνει;», κάπου εκεί καταλαβαίνω ότι πρέπει να σταματήσω.

Είχες κάποιους κανόνες που να μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να παραβεί;
Είχα guidelines που προσπαθούσα να ακολουθώ πάντα. Το αντικείμενο πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πρέπει να θυμίζει οπωσδήποτε το αρχικό προϊόν. Προσπαθώ πάντα να είναι πολύ μικρή η αλλαγή και το αντικείμενο να μην έχει ιδιαίτερο χαρακτήρα, δηλαδή να μην είναι πολύ επιθετικό ή πολύ τρελό, θέλω να είναι κάτι σοβαροφανές. Θέλω με μια πρώτη ματιά να φαντάζεται κανείς ότι μπορεί να το χρησιμοποιήσει.

Εσένα ποιο είναι το αγαπημένο σου και ποιο θα ήθελες να χρησιμοποιήσεις αν τα είχες όλα σε φυσικό μέγεθος; Το ποτιστήρι και η κατσαρόλα είναι τ’ αγαπημένα μου. Ειδικά το ποτιστήρι μ’ αρέσει γιατί είναι σαν να έχει προσωπικότητα, σαν να έχει ζωή και να έχει στραφεί για να κοιτάξει τον εαυτό του. Θέλω πολύ να χρησιμοποιήσω το κουτάλι για να φάω σούπα ή να πιάσω λίγο μέλι και να δω τι θα γίνει. Επίσης θα ήθελα να δοκιμάσω να σηκώσω αυτή την κατσαρόλα.

Και ποιο τρέμει το κοκαλάκι σου να χρησιμοποιήσεις;
Δεν θα ήθελα να χρησιμοποιήσω το ποτήρι με τα αγκάθια. Θεωρώ ότι αυτό ήταν εκτός των guidelines που είχα θέσει στον εαυτό μου, είχε ένα χαρακτήρα πολύ επιθετικό και επικίνδυνο.

Το πιάτο με το γουνάκι δεν είναι επιθετικό, αλλά δεν υπάρχει χειρότερος εφιάλτης από ένα γούνινο γεύμα. Αυτό το γούνινο πιάτο μ’ έχει στοιχειώσει, διότι το είχε κάνει ένας καλλιτέχνης παλιότερα και εγώ δεν το ήξερα. Ο καλλιτέχνης λέγεται Méret Oppenheim και είχε καλύψει με γούνα ένα φλιτζάνι με το πιατάκι και το κουταλάκι του, το οποίο ονόμασε Le Déjeuner en fourrure (1936). Είναι αρκετά γνωστό έργο γι’ αυτό νιώθω κάπως… άβολα που δεν το ήξερα. Ένα χρόνο αφού είχα κάνει τα Άβολα, άρχισα να ψάχνω το θεωρητικό backround πίσω απ΄αυτό που εγώ έκανα για πλάκα. Βρήκα ένα πολύ ωραίο βιβλίο του Donald Norman που λέγεται The Psychology Of Everyday Things. Αυτός λοιπόν έχει χρησιμοποιήσει illustrations του Zacques Carelman, ενός καλλιτέχνη ο οποίος έχει κάνει έναν κατάλογο με τίτλο «Catalogue D’ Οbjets Introuvables» (1969). Αυτό είναι στην ίδια λογική με τα Άβολα. Είχα ενθουσιαστεί τρελά όταν το βρήκα. Ο τύπος έχει κάνει ένα γυάλινο σφυρί! Επίσης υπάρχει ένας Ιταλός φωτογράφος, ο Giuseppe Colarusso, που έχει κάνει μια ανάλογη σειρά φωτογραφιών και την έχει ονομάσει «Improbabilita».

Ποιο σε παίδεψε πιο πολύ; Η καρέκλα και το κουτάλι. Δεν έχω καταφέρει να κάνω τον άβολο γλόμπο, είναι ένα αντικείμενο που μου αρέσει πολύ αισθητικά και το έχω βάλει καιρό στο κεφάλι μου, είναι πολύ δύσκολο. Το ανέφερα σε ένα άρθρο και άρχισαν από κάτω να γράφουν ιδέες, μερικές από τις οποίες ήταν και πολύ καλές. Η καρέκλα επίσης μ’ αρέσει, μου θυμίζει γάτα που τεντώνεται. Αυτή, ας πούμε, μου πήρε τρεις μήνες! Δεν μου ερχόταν κάτι καλό, είχα κάνει μια σειρά από καρέκλες που ήταν απλά περίεργες. Είναι όμως διαφορετικό να κάνεις κάτι περίεργο και να κάνεις κάτι άβολο. Συνειδητοποίησα πως η καρέκλα ήταν κάτι τόσο δεδομένο που δεν μπορούσα να το πειράξω ούτε στο μυαλό μου.

Να κι ένα φιλοσοφικό ερώτημα: δεν σου έκανε εντύπωση πως χρησιμοποιούμε όλα αυτά τα αντικείμενα χωρίς να σκεφτόμαστε την τάξη πραγμάτων που υπηρετεί ο σχεδιασμός τους;
Αυτό είναι το νόημα! Μ΄αρέσει που ανακαλύπτω σιγά σιγά όλους αυτούς τους κανόνες που κρύβει ένα αντικείμενο. Μ΄αρέσει να εμβαθύνω στα αντικείμενα, ακριβώς γιατί έτσι καταλαβαίνεις ότι ο σχεδιασμός τους δεν είναι βασισμένος στο αυτονόητο. Νομίζεις ότι το κουτάλι είναι δεδομένο; Δεν είναι! Ή το πιρούνι: τα πιρούνια χρησιμοποιήθηκαν από τον ενδέκατο αιώνα. Σου φαίνεται απλό όταν το βλέπεις, δεν φαντάζεσαι ότι θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αλλά όλα τα αντικείμενα που καθημερινά χρησιμοποιούμε κρύβουν πολύ design από πίσω τους.

Μπορούν όμως τα Άβολα να λειτουργήσουν σε άλλη μορφή, εκτός από αυτή της εικόνας;
Πρόσφατα μου έτυχε κάτι πολύ ευχάριστο: με προσέγγισε ένας ψυχοβιολόγος που κάνει έρευνα στο πως χρησιμοποιούνται τα αντικείμενα από ανθρώπους με ειδικές ανάγκες. Μου εξήγησε διάφορα πράγματα για τη δουλειά μου. Για παράδειγμα, στην ψυχολογία του desing, υπάρχει ένα συγκεκριμένο μέρος του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τον ορισμό του αντικειμένου, το mental mode. Δηλαδή όταν βλέπεις ένα κουτάλι, ο εγκέφαλος σου δίνει την πληροφορία για την αναγνώριση και τη χρήση του. Απ’όσο φαίνεται, υπάρχει κι ένα δεύτερο μέρος του εγκεφάλου που συνδυάζεται με τα motor skills της χρήσης, υπαγορεύει δηλαδή πώς να το χρησιμοποιήσεις. Στο design υπάρχουν και τα λεγόμενα affordances, δηλαδή υπάρχει η διάκριση ανάμεσα σε αυτό που νομίζεις ότι θα κάνεις με το αντικείμενο και σε αυτό που το ίδιο σε αφήνει να κάνεις βάσει σχεδιασμού του. Τα αντικείμενά μου κρατούν το ένα, όμως καταργούν το άλλο και γι’ αυτό τον ενδιαφέρει να τα φτιάξουμε σε φυσικό μέγεθος για να κάνει πειράματα. Είναι υπέροχο γιατί πέρα από το θεωρητικό υπόβαθρο, ο άνθρωπος θα καταφέρει να τα κάνει βολικά σε κάτι! Τους δίνει ένα χρηστικό νόημα.

Τι άλλο σατανικό «Άβολο» μας επιφυλάσσει το μέλλον;
Έχω μια ιδέα κάποιον καιρό τώρα, να φτιάξω ένα πληκτρολόγιο που αντί για κουμπιά θα έχει τα γράμματα να περιστρέφονται, όπως στα παλιά τηλέφωνα! Άντε να γράψεις μ’ αυτό «καλημέρα». Μετά σκέφτηκα ένα μπάνιο με δύο μπανιέρες τη μια πάνω από την άλλη, σαν κουκέτες. Φαντάσου να κάνεις μπάνιο και να κάνει και κάποιος άλλος από πάνω σου. Καλό;