Πώς ήταν να κάνεις graffiti στα στενά και break dance στο Καλλιμάρμαρο στην Αθήνα των 80s;

Υπήρχε graffiti στην Ελλάδα του ’80 ή οι τοίχοι γέμιζαν μόνο από ποδοσφαιρικά και πολιτικά συνθήματα της κλάσεως του «ΠΑΣΟΚ ΣΩΣΕ ΜΑΣ»; Η απάντηση είναι «ναι, φυσικά και υπήρχε» και τις απαρχές του φέρνει στο φως το ο πρώτος τόμος του βιβλίου Η Ιστορία του Graffiti στην Ελλάδα, 1984 – 1994: Η Αρχή. Ο Χαρίτωνας Τσαμαντάκης μπήκε στο χώρο του graffiti το 1999 και θέλησε σήμερα να ξετυλίξει το κουβάρι «της τέχνης του δρόμου», έχοντας ήδη περάσει μέσα σε μια δεκαετία στη λίγκα των «ολντσκουλάδων». «Ξεκίνησα το 1999 και κατά το 2009 υπήρχε η φήμη ότι εμείς είμαστε οι παλιοί. Αυτό δεν ισχύει. Έτσι, θεώρησα χρέος μου να διηγηθώ την ιστορία του graffiti στην Ελλάδα. Από το ’80 μέχρι το ’99 είχαν γίνει όλα, εμείς δεν κάναμε τίποτα».

Πρωτόλεια graffiti στην Ελλάδα

Η αρχή στην Ελλάδα έγινε από τους breakers που ακολούθησαν την τάση break dance και graffiti, η οποία είχε γεννηθεί ήδη από τα 70s στις Η.Π.Α. Ξεφυλλίζοντας της σελίδες του πρώτου τόμου, θα δεις κανείς εικόνες απίστευτες. Όπως ένα crew με b-boys της εποχής, μια – δυο παρέες από τον Κολωνό και το Μαρούσι που χόρευαν break πάνω σε χαρτόκουτα έξω από το Καλλιμάρμαρο – εκεί συνήθιζαν να δίνουν ραντεβού. Έφταναν ως εκεί καβάλα σε κάτι XT 550, βγαλμένα πια από VHS αναμνήσεις. «Το graffiti είναι στις αρχές του ’80, άρρηκτα συνδεδεμένο με το break dance. Όλοι οι breakers της Αμερικής, είχαν στα άλμπουμ τους artwork που μοιάζανε με graffiti. Έπειτα βγήκε η ταινία Wild Style το 1984, η οποία απογείωσε τη φάση. Τα logos της ταινίας αναπαρήγαγαν οι πρώτοι γκραφιτάδες στην Ελλάδα.  Κανά δυο παρέες από Αθήνα κι άλλες δύο από Θεσσαλονίκη που ξεκίνησαν δειλά -δειλά. Αρχές του ’90 έρχονται Έλληνες της Ολλανδίας και της Γαλλίας που τα είχαν δει λίγο πιο φρέσκα στις δικές τους πόλεις κι εξελίσσουν το graffiti».

Οι breakers μπροστά από το Καλλιμάρμαρο

Στα 80s, λέει ο Χαρίτωνας, περισσότερο υπήρχε ο φόβος του γείτονα, αλλά και του αστυνομικού, το πραγματικά δύσκολο όμως ήταν το πού θα βρεις σπρέι, βαλβίδες, που θα βρεις σχέδια… «Ο ένας είδε μια πινακίδα, άλλος μια ταινία, άλλος εμπνεύστηκε από ένα φίλο, κάπως έτσι ξεκινούσαν όλοι». Η έρευνα ξεκινά από το ’84 και φτάνει στο ’99, περίοδος που σύμφωνα με τον συνομιλητή μου είναι σημείο καμπής, επειδή η διάδοση της πληροφορίας ήταν ακόμα αργή χωρίς διαδίκτυο, κινητά, κατάλληλα σπρέι, περιοδικό ή ακόμα και βιβλία για το graffiti.  «Ο επόμενος τόμος θα αφορά το 1995 που είναι από μόνο του ένα βιβλίο, τόσο πολύ υλικό είχε – το ’96 επίσης μόνο του. Δεν έχει ξαναγίνει αυτό που συνέβη τότε στην Ελλάδα, δεν υπήρχε τίποτα άβαφτο κι αυτό εξαιτίας του Αρτέμη και των Terror X Crew, To ’95 που όλοι άκουγαν Τρύπες και η όλη φάση ήταν πολύ ροκ, ξαφνικά σκάει ο Αρτέμης. Ακόμα και να μην ανήκες λοιπόν σε αυτό τον κόσμο, ήταν σαν κάλεσμα, πάρτε μαρκαδόρους, σπρέι και βγείτε στον δρόμο. Σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας,στους τοίχους έβλεπες παντού γραμμένο Terror X Crew. O Αρτέμης έκανε ένα πάντρεμα hip hop και graffiti, φοβερό. Ο τέταρτος και τελευταίος τόμος του πρότζεκτ καλύπτει την περίοδο ’97 – ’98».

Αυτοί είναι «οι παλιοί». Οι πρώτες παρέες που ξεκίνησαν δειλά – δειλά στα 80s σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη

Τα πρώτα graffiti

Το πρώτο μέρος της Ιστορίας του Graffiti στην Ελλάδα είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει  στον απόηχο της πρωτοβουλίας του Δημάρχου Αθηναίων, Γιώργου Καμίνη, να καθαρίσει την πόλη «από την μουτζούρα». Πώς το σχολιάζει ο Χαρίτωνας Τσαμάντακης; «Θέλω να πιστεύω ότι εννοούσε ότι θα σβήσει οπαδικά συνθήματα τύπου “Γαύροι μουνιά” κτλ., ότι αυτά είναι οι μουτζούρες. Πώς όμως να ορίσεις τι είναι μουτζούρα και τι δεν είναι; Ακόμα κι ένα σύνθημα είναι κίνηση. Έχει σημαντικότερα προβλήματα η πόλη. Είναι άκυρο, όλο αυτό και κυρίως είναι άκυρο αυτή την εποχή. Μην καθαρίσεις το graffiti, καθάρισε τα σκουπίδια, κάνε κάτι με τα εγκαταλελειμμένα κτίρια για να μην έχουμε άστεγους, ή ακόμα και για να στεγαστούν πρόσφυγες και μετανάστες. Ακόμα και μια ταγκιά απηχεί την κουλτούρα μιας πόλης. Και μια πόλη είναι πάντα ένας ζωντανός οργανισμός».

Σαλόνικα

Οι γραμματοσειρές των early 90s

Από αυτή τη δράση του Δημάρχου, προφανώς τα έργα που ανήκουν στην κατηγορία του street art, θα μείνουν ανέπαφα. Πώς το βλέπει αυτό ένας γκραφιτάς; «Η κοινή γνώμη θα θαυμάσει ένα ωραίο mural ενός street artist και θα καταδικάσει κάτι που δεν καταλαβαίνει, δε θα μπει και στη διαδικασία να το ψάξει, ο Δήμαρχος ασπάζεται την πλειοψηφία, αυτή τον ενδιαφέρει. Ωστόσο, το να χωρίζεις το graffiti από το street art, δεν το καταλαβαίνω. Είναι η πράξη, ότι κάποιος βγαίνει έξω στο δρόμο και κάνει κάτι. Και τα δύο είναι τέχνες του δρόμου. Είναι λάθος να ζηλεύει η μια πλευρά την άλλη», καταλήγει ο Χαρίτωνας.

Πολύ χρώμα σε έναν τόπο που ήταν πολύ δύσκολο να βρεις σπρέι

Η έρευνα για την ιστορία του graffiti στη χώρα μας, ξεκίνησε από το Χαρίτωνα, στην πορεία όμως τον στήριξαν και τον βοήθησαν πολλοί άνθρωποι από το χώρο του graffiti και όχι μόνο. Από το ’11 κι έπειτα η έρευνα έγινε πιο εντατική και τελείωσε κυριολεκτικά προχθές. «Ακόμα επικοινωνούν μαζί μου άνθρωποι και μου λένε “Έχω μια φωτογραφία από το ‘91”, είναι κάτι που ζει ακόμα».

Για πάντα «φίφτι φίφτι, ραπ και γκραφίτι» λοιπόν…

Το εξώφυλλο του βιβλίου