Πέτρος Σεβαστίκογλου: «Η ουσιαστική μας πατρίδα είναι ο κόσμος όλος»

Εκρηκτική, τρυφερή, επαναστατική, οργισμένη, ερωτική, μελωδική, άγρια, σιωπηλή, υπόκωφη – η βοή του κόσμου ακούγεται, λιγότερο ή περισσότερο, σε κάθε γωνιά αυτής της Γης που τραυματίζουμε με κάθε τρόπο. Ποιον πλανήτη, ποια κοινωνία, ποιον κόσμο, ποιον χώρο, τόπο και ουρανό παραδίδουμε στον 21^ο αιώνα στα παιδιά μας; Όπου κι αν ταξίδεψε ο Πέτρος Σεβαστίκογλου την ίδια απάντηση πήρε, τα ίδια συναισθήματα ένιωσε, την ίδια πολυκύμαντη βοή άκουσε και κατέγραψε. Βοή από τους νέους ανθρώπους, από το μέλλον μας το ίδιο που σκοτώνουμε στο παρόν μας και δεν του αφήνουμε ούτε αέρα ούτε ελπίδα ούτε χαρά. Πόλεμοι, οικολογική καταστροφή, διάλυση, κρίση, μετανάστευση, φτώχεια, αδικία, πανδημία. Στις πλάτες της νέας γενιάς, κι ακόμη περισσότερο εκείνης που περπατά εκτός “Δυτικού” κόσμου. Εκείνης που γεννήθηκε στην πτώση του κομμουνισμού και ζει στην κρίση του καπιταλισμού. Εκείνης που αναγκάστηκε να μεταναστεύσει εξαιτίας παράλογων πολέμων που προκάλεσαν “σοφοί” μεγάλοι. Εκείνης που έφεραν στο φως τα παιδιά του Τσερνομπίλ και  μεγάλωσε μαθαίνοντας τη Φουκουσίμα. Εκείνης που της μίλησαν για τα καλά της παγκοσμιοποίησης και του internet και βρέθηκε εγκλωβισμένη στα σύνορα της αδικίας και στα pixels της άκρατης τεχνολογίας.

Η ταινία, από την πρώτη στιγμή, ξεκαθαρίζει στον θεατή πως δεν θα είναι συνηθισμένη – πως η καρδιά της χτυπάει δυνατά και τους παλμούς της να ακολουθήσει. Για αυτό ακριβώς δεν χρειάζονται υπότιτλοι να διασπούν την προσοχή του. «Οι διάλογοι, ο ήχος, η μουσική και η εικόνα αποτελούν τη “Βοή του Κόσμου”» αναγράφεται στην οθόνη, κι ακόμη κι αν κλείσεις λίγο τα μάτια κι ακούς μόνο τους κάθε είδους “θορύβους” της, θα σε συνεπάρει. Από τον καλπασμό ενός αλόγου μέχρι μια όπερα, από αστυνομικές σειρήνες ως τον ήχο της θάλασσας, από ροκ μουσικές ως  παιδικές φωνούλες, από μελωδίες ως πολεμικές ριπές, από ερωτικούς αναστεναγμούς ως ραδιοφωνικές εκπομπές, από κωδωνοκρουσίες ως τις εξαιρετικές μουσικές των The Prefabricated Quartet… νομίζω πρώτη φορά ένιωσα πραγματικά να βλέπω ταινία με κλειστά μάτια!

Στη συναρπαστική πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία της πορείας του, ο Πέτρος Σεβαστίκογλου παίρνει την κάμερά του και βωβός ο ίδιος αφουγκράζεται αυτήν τη καθηλωτική βοή, αυτή τη φωνή των νέων που ανεβοκατεβάζει την έντασή της. Το είχε ο ίδιος ίσως πριν απ’ όλους ανάγκη. Πολίτης του κόσμου από μικρός –γεννήθηκε στη Μόσχα, σπούδασε σε Παρίσι και Αμερική, δούλεψε από την Ευρώπη ως την Αφρική και την Κίνα–, έχει νιώσει και βιώσει τα διαφορετικά, και τελικά τόσο ίδια, στροβιλίσματα και φτερουγίσματά του σε κάθε γωνιά του. Έχει μεγαλώσει και έχει ζήσει με τις νεολαίες του κόσμου. Κι όσο ήρεμος φαίνεται, τόσο ανήσυχος είναι. Κάτι άλλωστε ολοφάνερο και στην δουλειά του που διαρκώς εξελίσσεται για να φθάσει εδώ στην καλύτερη ως τώρα στιγμή της.

Πειραματική, λυρική, εικαστική, μουσική, πολύχρωμη ή ασπρόμαυρη, με ηθοποιούς ή ερασιτέχνες, η ταινία καταφέρνει με μαγικό τρόπο να δώσει αλλά και να αφομοιώσει τη διαφορετικότητα ανόμοιων νέων, λαών και πολιτισμών και να τους ενώσει σε μια σφαίρα ως ένα. Γιατί όπως λέει ο ίδιος ο δημιουργός της «Η ουσιαστική μας πατρίδα είναι ο κόσμος όλος». Και κύριο ζητούμενο σε αυτόν τον έναν κόσμο-πατρίδα είναι πώς θα ξημερώσει το αύριο των νέων παιδιών του.

Το τέλος, ένα χαμόγελο και μια μαχαιριά ταυτόχρονα, φέρνει δάκρυα στα μάτια. Για τη νεολαία αυτού του κόσμου που θα μπορούσε να ήταν τόσο όμορφος και τρυφερός με τα παιδιά του. Για τη νεολαία αυτού του κόσμου, που ένα “τσακ”, όσο μια σφαίρα, χωρίζει τη ζωή της από τον θάνατο, το παρόν της από το μέλλον της, το γέλιο της από τις πληγές της… 

Ελλάδα, Ρωσία, ΗΠΑ, Βραζιλία, Κίνα, Σενεγάλη: υπήρχαν συγκεκριμένοι λόγοι που επέλεξες τις συγκεκριμένες χώρες για να κάνεις την ταινία;

Την Ελλάδα για ευνόητους λόγους… Τη Ρωσία γιατί γεννήθηκα στη Μόσχα, τη Βραζιλία από καθαρή σύμπτωση γιατί ένας παιδικός μου φίλος θα πήγαινε με μια ΜΚΟ και τον ακολούθησα. Την Κίνα γιατί πέρασα 4 μήνες συνολικά εκεί ανεβάζοντας μια παράσταση με Κινέζους ακροβάτες. Την Αμερική επειδή εκεί σπούδασα δυο χρόνια. Τη Σενεγάλη γιατί εκεί γύρισα ένα μέρος της προηγούμενης ταινίας μου, την «Electra», και εκεί γεννήθηκε η ιδέα της «Βοής του Κόσμου». Αυτές οι επιλογές με έκαναν να ακούσω αυτή τη Βοή στα πέρατα της γης. 

Πότε και με ποια αφορμή ήρθε η ιδέα της «Βοής»; Κάποιοι την χαρακτηρίζουν ντοκιμαντέρ, κάποιοι ταινία. Εσύ την χαρακτηρίζεις «ένα οικουμενικό road trip»…

Δεν είναι ντοκιμαντέρ, είναι μια μυθοπλασία που η ελευθερία της γραφής της (μόνος με μια κάμερα και τους ηθοποιούς) δίνει την εντύπωση της αυθόρμητης καταγραφής. Θεωρώ άλλωστε ότι δεν υπάρχει μια αντικειμενική ματιά ούτε στα ντοκιμαντέρ. Κάθε καταγραφή είναι υποκειμενική -άρα μια μυθοπλασία.

 Σε μία εποχή κρίσης, πολέμων, οικολογικής καταστροφής και κοινωνικής αδικίας αναφέρεσαι συγκεκριμένα στη νέα γενιά, νιώθοντας πως «ο παλμός της προμηνύει μια βοή και μια έκρηξη -αν και είναι εκτεθειμένη, αβοήθητη και προπάντων χωρίς καμιά συλλογική πολιτική πρόταση που να της επιτρέπει να οραματιστεί ένα πιο αισιόδοξο μέλλον». Θα έρθει, πιστεύεις, τελικά, αυτή η καθολική έκρηξή της, η οποία εδώ και χρόνια, υπάρχει μόνο περιστασιακά;

Δεν έχω καμία συγκεκριμένη απάντηση να δώσω. Άκουσα μια Βοή που μπορεί να ελαττωθεί, να σβήσει ή να εκραγεί οποιαδήποτε στιγμή. Δεν μπορώ να φανταστώ με ποιο τρόπο θα γίνει κάποια ουσιαστική αλλαγή, το μόνο που αισθάνομαι είναι ότι κάθε νέα γενιά θα πρέπει να προσπαθήσει να βρει ένα νέο δρόμο που δεν έχουμε ακόμα διερευνήσει.

 Είσαι καθηγητής υποκριτικής και σκηνοθεσίας κινηματογράφου στη Σχολή του Εθνικού, σε νέα παιδιά δηλαδή. Πώς τα βλέπεις να λειτουργούν στις μέρες της κρίσης και του πολέμου ειδικά στη χώρα μας; Υπάρχει και εδώ τόσο έντονα αυτή η «βοή», όπως αλλού;

Παντού υπάρχει, δυνατότερη ή πιο υπόκωφη. Πόσο μπορεί ένας νέος άνθρωπος να ζει με μοναδικό όραμα την οικονομική ευημερία; Αρκετά νέα παιδιά δυστυχώς καλύπτουν αυτό το κενό με θρησκευτικές ή εθνικιστικές ιδεολογίες. Είναι καιρός να δοθεί ένα καινούριο όραμα που θα προσδιορίσει έναν καινούριο στόχο για την ανθρωπότητα.

 Πόσος χρόνος χρειάστηκε για να πραγματοποιήσεις αυτό το μαραθώνιο ταξίδι -ένα εγχείρημα, το οποίο πέρα από τη γοητεία του, δίνει την αίσθηση πραγματοποίησης ενός ονείρου ζωής;

Πέντε χρόνια συνολικά από την πρώτη ιδέα και τα πρώτα γυρίσματα, τα οποία ολοκληρώθηκαν σε μια διάρκεια τριών ετών. Ένας χρόνος στο μοντάζ για να γίνει η σύνθεση όλων αυτών των γυρισμάτων. Πάνω από διακόσιες ώρες υλικού που συμπυκνώθηκαν σε 84 λεπτά. Δεν είναι όνειρο ζωής, είναι μέρος της ζωής που έχω ζήσει και έχω επιλέξει να ζήσω. 

 Στις προβολές της ταινίας ακολουθεί συζήτηση με το κοινό. Σε μία από αυτές τίθεται το ερώτημα: «Πώς το έργο ενός δημιουργού αφουγκράζεται και προμηνύει τις διεθνείς εξελίξεις;». Ποια είναι η δική σου προσωπική απάντηση σε αυτό;

Ένας καλός γιατρός θα πρέπει συνεχώς να διευρύνει τις εξελίξεις στην ειδικότητά του, να ακούει, να αφουγκράζεται τους ασθενείς του. Έτσι και ένας καλλιτέχνης πρέπει να επεκτείνει τις «κεραίες» του, να εξελίσσει την τέχνη του, να αφουγκράζεται την κοινωνία, τους ανθρώπους. Αυτός είναι ο ρόλος του, αυτή είναι η κοινωνική του προσφορά.

 Γιατί επέλεξες να μην έχει υπότιτλους, παρά μόνο ήχους, θορύβους, μουσική ή διαλόγους χωρίς μετάφραση η ταινία; Ο ήχος πρωταγωνιστεί με κάθε τρόπο, ακόμη κι αν η εικόνα είναι τόσο δυνατή…

Επέλεξα να διηγηθώ μια ιστορία χωρίς λόγο – δεν είναι και κάτι τόσο πρωτότυπο. Ο κινηματογράφος ξεκίνησε βουβός, η εικόνα μετέφερε όλη την πληροφορία. Ο κινηματογράφος είναι η τέχνη της εικόνας, όπως το θέατρο είναι η τέχνη του λόγου. Το ουσιαστικό είναι να κατορθώσει ο καλλιτέχνης να μεταφέρει αυτό που θέλει στους θεατές. Κανόνες δεν υπάρχουν.

Μετά από 15 χρόνια έντονης και δημιουργικής συνεργασίας σε τέσσερις μεγάλου μήκους ταινίες με τους Prefabricated Quartet, λειτουργείς μαζί τους μάλλον ως το… πέμπτο κρυφό μέλος, θα έλεγα; Ειδικά στη «Βοή» που η μουσική -ως σύνθεση ή ως ήχος- είναι λες κι αποτελεί μέρος ή “συνέχεια” της εικόνας…

Υπάρχουν αυτές οι μαγικές συναντήσεις με φίλους, ερωτικούς συντρόφους, συνεργάτες, όπου χωρίς καμιά λογική εξήγηση, ό,τι θες να πεις, δεν χρειάζεται να το πεις, απλώς γίνεται πράξη. Έτσι κι εδώ…

 Γεννήθηκες στη Σοβιετική ακόμη Μόσχα αλλά σπούδασες κοινωνιολογία στο Παρίσι, σκηνοθεσία κινηματογράφου στις HΠA και ζεις στην Αθήνα. Πόσο πολίτης του κόσμου νιώθεις τελικά; Και ποια σχολή κινηματογράφου είναι αυτή που πιο πολύ κρύβεις μέσα σου; Τη ρωσική, τη γαλλική, την αμερικανική ή μια μίξη όλων;

Ελπίζω μια μίξη όλων. Όταν ξεκίνησα είχα πολλές και σίγουρα ανάκατες επιρροές, και λόγω της πληθώρας αυτών των επιρροών, χρειάστηκε πολύ καιρός για να βρω τη δική μου γλώσσα. Νομίζω ότι με τη «Βοή του κόσμου» έκανα ένα ουσιαστικό βήμα προς μια προσωπική γραφή. Και στο να αποδεχτώ ότι η ουσιαστική μας πατρίδα είναι ο κόσμος όλος.

 Έκανες την πρώτη σου μεγάλου μήκους, τον υπέροχο «Άνεμο στην Πόλη» στην Οδησσό, το 1997, όταν ακόμη ήταν νωπά -και ίσως “χλωμά”- τα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας. Αγάπησες πολύ αυτά τα μέρη. Πώς νιώθεις ανάμεσά τους σήμερα, στη δίνη του πολέμου; Τι περιμένεις –και τι ελπίζεις- να συμβεί;

Στη δίνη ενός πολέμου το μόνο που μπορείς να ελπίζεις και να περιμένεις είναι να σταματήσει ο πόλεμος.