Το όριο υποχώρησης, ως λεπτή κόκκινη γραμμή των υλικών, είναι το θέμα της νέας έκθεσης της Ελένης Κοτσώνη. Αναφέρεται στη μετάβαση από την μορφή προς την παραμόρφωση αλλά και στη σύνθλιψη της πραγματικότητας από τη μυθοπλασία στο κόσμο της τέχνης. Η έκθεση περιλαμβάνει ζωγραφικά έργα, φωτογραφίες σχέδια και κολάζ που συνθέτουν ένα επιτοίχιο σύνολο. Παραφράσεις της μοντέρνας γεωμετρικής αφαίρεσης συνδυάζονται με αρχαία ή κλασικά εικονιστικά θέματα, ή αφρικάνικα και ανατολικά μοτίβα σε διάφορες κλίμακες. Η γεωμετρία τις γραφικής αναπαράστασης του ορίου υποχώρησης γίνεται αφορμή για την κεντρική παρουσία του τριγώνου ανάμεσα στα μοτίβα. Μιλήσαμε μαζί της για να μας διαφωτίσει περισσότερο για τη δουλειά της, την παρούσα έκθεση και τα μελλοντικά σχέδιά της.
Πώς άρχισες αν ασχολείσαι με τη τέχνη; Ποιό αποτέλεσε το κύριο κίνητρο και θέλγητρό σου σε αυτήν; Tην τέχνη την συνάντησα αρχικά, όταν σπούδαζα αρχαιολογία στο πανεπιστήμιο της Αθήνας. Έπειτα έφυγα στο Παρίσι για ένα μεταπτυχιακό στην ιστορία της τέχνης, αλλά πολύ σύντομα και προς μεγάλη μου έκπληξη, βρέθηκα φοιτήτρια στην σχολή καλών τεχνών. Κατά κάποιο τρόπο έγιναν όλα από μόνα τους όταν πήγα εκεί, νομίζω πως ο ξένος τόπος με απελευθέρωσε. Προφανώς όσο σπούδαζα στην Αθήνα έβλεπα την τέχνη σαν κάτι πολύ σπουδαίο, σχεδόν άπιαστο και μάλλον δεν τολμούσα να φανταστώ τον εαυτό μου καλλιτέχνη. Από την άλλη, μέχρι και σήμερα ένα μικρό κομμάτι μου, έχει παραμείνει δοσμένο στην αρχαιολογία. Φαίνεται στα έργα μου.
Στη πρόσφατή σου έκθεση στη γκαλερί Αντωνοπούλου η γεωμετρία αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο στη «μη δομημένο σου έργο». Πώς τα δύο αυτά στοιχεία «δένουν» ως σχήμα και ως αντίθεση ταυτόχρονα και τι αντιπροσωπεύουν για σένα; Καταρχάς στη γεωμετρία βρίσκει κανείς τις ρίζες της μετακυβιστικής εκπαίδευσης πολλών από εμάς τους εικαστικούς. Αλλά όπως το λέει και η ίδια η λέξη, η γεωμετρία είναι ένα ρολόι που μετράει το χώρο και ρυθμίζει τις εικόνες. Μου θυμίζει, όπως και το ρολόι που φοράω, την διάθεση μας να παρέμβουμε για να οργανώσουμε το απείθαρχο φυσικό περιβάλλον, ώστε να επιβιώσουμε μέσα σε αυτό, εν μέρει καθρεπτίζοντας (κατά τι γνώμη μου) την έπαρση μας. Από αυτήν την άποψη η γεωμετρία φέρνει κάτι αυστηρό και συντηρητικό. Φαντάζομαι ότι η γεωμετρία ανήκει στους αρχιτέκτονες, και όπου την χρησιμοποιώ, παριστάνω και εγώ λίγο τον αρχιτέκτονα. Η συγκεκριμένη έκθεση συγκροτείται κυριολεκτικά γύρω από μηχανικούς όρους. Ο τίτλος («όριο υποχώρησης») αφορά στη μέγιστη τιμή εφαρμοζόμενης πίεσης που αντέχει ένα υλικό σώμα. Όταν το όριο αυτό ξεπεραστεί, το σώμα παραμορφώνεται μόνιμα, χάνει, ας πούμε, τον εαυτό του. Το όριο υποχώρησης, μου ταίριαζε πολύ σαν τίτλος, επειδή μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους. Μεταξύ άλλων, εκφράζει και ένα ερώτημα για το κατά πόσο μπορούμε σήμερα να συντηρούμε την εικόνα του εαυτού μας ανάμεσα σε όλες αυτές τις πιέσεις που μας αποπροσανατολίζουν. Τέλος για να επιστρέψω στην ωραία ερώτηση σου για το πώς συνομιλεί η γεωμετρία με το υπόλοιπο ετερόκλητο και άναρχο σύνολο, θα έλεγα το εξής: η γεωμετρία είναι ένας ευσεβής «στόχος» τον οποίο κυνηγώ αλλά και τον οποίο σαμποτάρω την ίδια στιγμή, νιώθοντας, ή νομίζοντας, πως η γεωμετρική τάξη θα φέρει και το τέλος των πραγμάτων. Έτσι όλα αυτά τα αποσπασματικά ετερόκλιτα στοιχεία που εδώ διασφαλίζουν το χάος, υπάρχουν κάπως σαν τις χίλιες και μία νύχτες. Έπειτα ελπίζω ότι οι θεατές μπορούν να χαθούν μέσα σε αυτό το μίγμα, και χάρη στο χάσιμο τους, τελικά κάτι να βρουν.
Σε αντίθεση με άλλους καλλιτέχνες που ασχολούνται με τον κύκλο ή σχήματα που εκφράζουν την τελείωση, την πρωτοκαθεδρία κατέχει σχηματικά στη δική σου δουλειά το τρίγωνο ως σχήμα. Για μένα το τρίγωνο αν θα έπρεπε να το ταυτοποιήσω με κάτι θα ήταν η κίνηση. Τι σημαίνει για σένα όμως; Το όριο υποχώρησης, εκφράζεται γραφικά με συμβαλλόμενα τρίγωνα, γι’ αυτό και στην έκθεση συναντάει κανείς πολλά τρίγωνα. Υπάρχουν και αναπαραστάσεις ή φωτογραφίες του ορίου αντοχής κρυμμένες σε διάφορα σημεία μέσα στο συνολικό έργο. Έχει πολύ ενδιαφέρον το τρίγωνο, είναι ένα δυναμικό σχήμα, που πέρα από τις βασικές στηρικτικές του ιδιότητες, δηλώνει κατεύθυνση, διευρύνει τον χώρο, και επικοινωνεί μαζί του. Επίσης προαναγγέλλει εκρήξεις, μεταβολές και ανισορροπίες με τις οποίες νομίζω ξεκινάει και ένα αληθινό ερώτημα για την ίδια τη ζωή.
Μου προκάλεσε μεγάλη εντύπωση ότι στο έργο σου εμπερικλείεις με τόσο εύστοχο τρόπο σε μία μη γραμμική αφήγηση ετερόκλητα πολιτισμικά στοιχεία με αναφορές σε άλλους λαούς, έθνη και πολιτισμούς, μοτίβα που κωδικοποιούν με κάποιο τρόπο ιστορικά αφηγήσεις, τονίζοντας ωστόσο την κοινωνική συμβατικότητα. Πως θα το σχολίαζες αυτό; Μου αρέσει πολύ να ασχολούμαι με θραύσματα εικόνων, να τα συνθέτω σε νέο πλαίσιο και να τους δίνω νέο περιεχόμενο. Τα έργα μου μπορεί να τα δει κανείς και σαν ψηφιδωτά, όπου κάθε ψηφίδα έχει την ιστορία της. Μου ταιριάζει η αταξία που φέρνει ένα τέτοιο σκόρπισμα όπως και αντίστροφα με τροφοδοτεί η απόλαυση του να διασώζεις τα κομμάτια ενός σπασμένου βάζου. Μερικές φορές μια πλήρης και ολοκληρωμένη εικόνα με οδηγεί σε αδράνεια. Για τον ίδιο λόγο, με ενδιαφέρουν πάρα πολύ και τα μοτίβα. Κάθε μοτίβο είναι αυτόνομο και μπορείς να το χρησιμοποιήσεις όπως το γράμμα μέσα στη λέξη. Μου αρέσει να συνδυάζω μοτίβα διαφορετικών πολιτισμών συντάσσοντας ένα δικό μου λεξιλόγιο. Επίσης, έχω σκεφτεί, ότι τα μοτίβα, που παραδοσιακά υπάρχουν εκεί που δεν υπάρχει ρεαλιστική (συχνά ανθρωποκεντρική) απεικόνιση, εκπροσωπούν αρχαιότερους κόσμους, όταν η φύση ήταν ακόμη τρομακτική και επικρατούσαν δαίμονες και πνεύματα. Από αυτό το πρίσμα, τα μοτίβα όλων των πολιτισμών είναι απόγονοι των παλαιολιθικών βραχογραφιών. Σήμερα λυπάμαι που τα βρίσκουμε συνήθως σε δεύτερο πλάνο, με διακοσμητικό χαρακτήρα (και ας πούμε, ακίνδυνα) ώστε να μας υπενθυμίζουν, τελικά, την υποταγή της φύσης στην ανθρώπινη λογική. Μου αρέσει πολύ να αντιστρέφω αυτή τη διαδικασία, δίνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στα μοτίβα και ό τι αυτά φέρνουν πίσω, την φαντασία, το μύθο τη μαγεία, όπως και το συναίσθημα.
Ποιες είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματα που θέλεις να μεταφέρεις μέσα από το έργό σου; Πόσο αυτό αντιπροσωπεύει τη παρούσα χρονική συγκυρία του ότι ζεις και δημιουργείς στην Αθήνα και πόσο αγγίζει κατά τη γνώμη σου σε πιο ολιστικό επίπεδο τη κοινωνική πραγματικότητα; Καταρχάς θα ήθελα πολύ να μεταφέρω και να ξυπνήσω συναισθήματα, όποια και αν θα ήταν αυτά, αυτό από μόνο του είναι ήδη μεγάλος στόχος. Νομίζω ότι πρόκειται για ένα θέμα που έπρεπε να μας απασχολεί. Είμαστε πολύ αδρανείς μπροστά στα έργα, σαν κάποιος να κλέβει τα συναισθήματα μας. Συναντάμε όμως και συχνά, ακαδημαϊκά έργα, πολύ καλοστημένα και μελετημένα, με δυνατό θεωρητικό υπόβαθρο, τα οποία διαβάζουμε περισσότερο παρά βλέπουμε. Εγώ επιμένω ότι ο λόγος που συμβαίνουν όλα αυτά είναι το ότι έχουμε εγκλωβιστεί ξανά και ακόμη, σε ένα ρεαλιστικό μανιερισμό (με άλλες μορφές τώρα, όπως είναι, για παράδειγμα η καταγραφή και το ντοκουμέντο, ή ακόμα η διαμαρτυρία). Νιώθω ότι η τέχνη σήμερα προσπαθεί να είναι σαφής, αφηγηματική και επεξηγηματική και εκ τούτου χάνει τον μαγικό και ποιητικό της χαρακτήρα. Από τη μεριά μου, προσπαθώ όσο μπορώ να αποφύγω τα διάφορα παραπάνω. Τα μοτίβα και οι αποσπασματικές πληροφορίες, η κατάσταση συναρμογής του κοψίματος/ραψίματος των εικόνων ελπίζω οτι ξυπνούν συνειρμούς στους θεατές, καμιά φορά και ρεμβασμό, αν σταθώ τυχερή. Μια και με ρωτάς, προσωπικά αυτό που θα ήθελα κυρίως, είναι να ψάχνει κάθε θεατής κομμάτια από το προσωπικό του ημερολόγιο, ανάμεσα στις ελλειμματικές μου εικόνες. Ας πούμε, πως κάθε κομμάτι που λείπει από το έργο, θα μπορούσε να βρίσκεται μέσα σε κάποιον θεατή. Όσο για τα θραύσματα (που στην αρχαιολογία λέγονται και σπόλια) υποψιάζομαι ότι πολύ πιθανόν να γίνονται όλο και περισσότερο λειτουργικά στις σύγχρονες κοινωνίες, ανάμεσα σε διαφόρων ειδών άλλες ανακυκλώσεις, οικονομίες, συντομεύσεις και συντομογραφίες.
Ποιά είναι η ανταπόκριση του κοινού στην έκθεσή σου; Τελικά, όλο αυτό που περιέγραψα πριν για τα συναισθήματα νομίζω πως πράγματι λειτουργεί στην έκθεση, ελπίζω να μην υπερβάλω. Το να ξυπνήσεις συναισθήματα στους θεατές σήμερα, το θεωρώ μεγάλη υπόθεση. Πάντως με αυτήν την εντύπωση έμεινα, νομίζω πως ο κόσμος είδε τα έργα με διάμεσο το συναίσθημα, άλλοι ανέφεραν μνήμες, κι άλλοι σκάλωσαν πολύ και ωραία, σε κάποιες λεπτομέρειες. Πήρα πολύ φροντίδα από το βλέμμα των θεατών σε αυτήν την έκθεση, ένιωσα έτσι ότι μιλάμε στην ίδια γλώσσα Ένιωσα επίσης ότι έβαλα ένα μήνυμα στο μπουκαλάκι και έμαθα ότι κάποιος κάπου το διάβασε.
Τα σχέδιά σου για το μέλλον; Υπάρχουν πολλές ιδέες κυρίως για site specific εικαστικές εγκαταστάσεις που έχουν σχέση με τη μουσική. Όπως έχω κάνει και στο παρελθόν, θα ήθελα να αντιμετωπίσω μια μελλοντική εγκατάσταση ως σημείο συνάντησης και σε αυτό το πλαίσιο, να οργανώσω ηχητικές δράσεις ή χορογραφίες που θα συνομιλούν με το εικαστικό έργο. Πρόκειται για ιδέες που έμειναν σε εκκρεμότητα στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης για πρακτικούς λόγους . Το καλό με τις εκκρεμότητες, είναι ότι έτσι επιστρέφουμε στο μοτίβο με τις χίλιες και μία νύχτες…
ΙNFO: a.antonopoulou.art , Αριστοφάνους 20, Ψυρρή, 210 321499, www.aaart.gr/
