Από τις συνελεύσεις των Αχαιών στην Ιλιάδα του Ομήρου, μέχρι τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι και την Αμερικάνικη διακήρυξη ανεξαρτησίας, η ιστορία της ανθρώπινης δράσης, η ιστορία της ανθρώπινης διανόησης και κατάστασης μπορεί να κατανοηθεί μέσα από την πολιτική σκέψη. Στη Δύση από τη δημιουργία της πόλης και έπειτα, ξεκίνησε μια κίνηση μεταμόρφωσης των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, μια συνεχής ανάπτυξη της ανθρώπινης εμπειρίας σε αναζήτηση της αυτογνωσίας και της θέσης μας στον κόσμο. Η πόλη, μετά η αυτοκρατορία, ο Χριστιανισμός και τέλος το Έθνος-Κράτος, είναι οι διανοητικές κατασκευές (κάθε επόμενο βήμα εμπεριέχει κατά κάποιο τρόπο και τα προηγούμενα) που απελευθέρωσαν την ανθρώπινη δράση, πρόσφεραν την ενότητα εκεί που υπήρχε ο διχασμός, έδωσαν την πίστη στην ανθρωπότητα για τις δικές της δυνάμεις και την εμπιστοσύνη στην ικανότητα να μεταμορφώνει τις συνθήκες του ανθρώπινου βίου.
Για τον Μανάν η δημιουργία της πόλεως είναι οι απαρχές αυτής της διαδικασίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι εξίσου σημαντικό βήμα για τον άνθρωπο με το ότι στάθηκε στα δύο του πόδια. Πιο πριν οι άνθρωποι σαν τον Πολύφημο ζούσαν απομονωμένοι και απασχολημένοι με τις δικές τους υποθέσεις. Οι πιο δυνατοί, οι πιο σημαντικοί, αυτοί που είχαν στη κατοχή τους, τους περισσότερους πόρους, βρίσκονταν σε σύγκρουση με αυτούς που δεν είχαν πόρους ή ήταν αποκλεισμένοι από τις ιερατικές τελετές, και για να το πούμε πιο απλά, θέλανε να γίνουν χαλίφηδες στη θέση του χαλίφη. Ήταν εποχή πολέμου και εποχή ταυτόχρονα των ηρώων. Η δημιουργία της ελληνικής πόλεως είναι σαν εξέλιξη και αποτέλεσμα η διευθέτηση αυτής της σύγκρουσης. Στην ουσία η πολιτικοποίηση της.
«…Σε τι έγκειται ακριβέστερα αυτός ο μετασχηματισμός; Πως εξημερώθηκε αυτός ο πόλεμος; Η πολιτική φιλοσοφία, ιδίως ο Αριστοτέλης, προτείνει μια ερμηνεία πολύ πειστική, αν όχι της διαδικασίας, τουλάχιστον του αποτελέσματός της που είναι ο πολιτικός βίος. Ο Αριστοτέλης μας δείχνει πως ο πόλεμος ανάμεσα σε δύο ομάδες που δεν έχουν τίποτε κοινό εκτός από το αμοιβαίο μίσος τους μετατρέπεται σε συγκρουσιακή αντιπαράθεση για τις αξιώσεις των μεν και των δε στη διακυβέρνηση της πόλεως , της ίδιας πόλεως την οποία στο εξής μοιράζονται. Οι αξιώσεις αυτές είναι βέβαια ασύμβατες, υπό αυτή την έννοια η κατάσταση πολέμου παραμένει, αλλά διαμορφώνουν μια προσπάθεια και μια μέθοδο για την επιδίκαση αυτών των ασύμβατων αξιώσεων, για την αξιολόγηση τους σύμφωνα με ένα κοινό μέτρο, που είναι ακριβώς το μέτρο του κοινού αγαθού. Η διαδικασία επιδίκασης και αξιολόγησης είναι ό, τι ο Αριστοτέλης αποκαλεί πολιτική δικαιοσύνη ή πολιτικά δίκαιο. Η πολιτική δικαιοσύνη διαδέχεται τον πόλεμο και τον αντικαθιστά οπωσδήποτε επωφελώς. Αλλά έχει σημασία να μη ξεχνάμε ότι η δικαιοσύνη είναι κάτι που διαδέχεται τον πόλεμο…»
Η πόλις λοιπόν γεννιέται, και μεταμορφώνει την φυσική σύγκρουση μεταξύ των ολίγων και των πολλών, σε πολιτική σύγκρουση και σε πολιτική αντιπαράθεση. Ταυτόχρονα γεννιέται η πολιτική επιστήμη, και τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Πώς πρέπει να κυβερνηθούμε; Ποιο είναι το ποιό σωστό πολίτευμα; Ολιγαρχία ή Δημοκρατία; Ή μήπως Βασιλεία; Οι Έλληνες τα δοκίμασαν όλα και στα πλαίσια της πολιτικής τους εμπειρίας είναι η Δημοκρατία που ξεχώρισαν και ανάδειξαν σαν το πιο πρόσφορο σύστημα διακυβέρνησης της πόλης. Τα άτομα μέσα στη πόλη είναι πια πολίτες, συμμετέχοντες, εν δυνάμει αξιωματούχοι της κοινότητας, στην υπηρεσία για την προστασία κάποιων κοινών αγαθών. Έτσι η δράση τους απελευθερώνεται δεν αφορά μόνο αυτούς ή τον ιδιωτικό τους περίγυρο, αλλά επεκτείνεται στα όρια και της υποθέσεις της πόλις. Εφεξής ο άνθρωπος γίνεται ζώο πολιτικό.
Η Ρώμη σαν πόλη έχει δύο διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με τις ελληνικές, που θα την οδηγήσουν να πάει τον μετασχηματισμό πιο μακριά. Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι ότι η Ρώμη ξεκινάει σαν πόλη αποίκων και όχι σαν πόλη αυτοχθόνων, γεγονός που θα δώσει στην έννοια του πολίτη ερμηνεία όχι αυστηρή (εδώ η σύγκριση γίνεται κυρίως με την Αθήνα και την Σπάρτη). Σταδιακά Ρωμαίοι πολίτες θα γίνουν και οι υπόλοιποι κάτοικοι της Ιταλίας και τέλος όλοι οι κάτοικοι μέσα στα όρια της Αυτοκρατορίας. Το άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι, ενώ το πολιτικό διακύβευμα είναι η τάξη και η ισορροπία μέσα στην ελληνική πόλη, η Ρώμη πρέπει να διατηρήσει από τη μία την ισορροπία εντός της αλλά από την άλλη να επιτρέψει και την κίνηση. Η πόλη εξαπλώνεται πέρα από τα τείχη της, καταλαμβάνει εδάφη, ενσωματώνει λαούς, κάνει δημόσια έργα που περικυκλώνουν την Μεσόγειο. Η ρωμαική πολιτική περνάει από την επιθυμία της τάξης και της ισορροπίας, στη αντίληψη για την συνεχή κίνηση και δυναμική των ανθρώπινων πραγμάτων. Η δημοκρατία αναπάντεχα αντικαθίσταται από την Αυτοκρατορία.
Η Ρώμη και μετέπειτα ο χριστιανισμός με τη δική του πολιτική οργάνωση , την εκκλησία, θα επεκτείνουν τον κύκλο της ανθρώπινης συνείδησης πρώτα με την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη μετέπειτα του Χριστιανού. Ας θημηθούμε το όραμα της χριστιανικής οικουμένης.
«…Ο παγανιστικός μηχανισμός, που εγκαθιστά τους πολλούς στην αναλήθεια ανατρέπεται από τον Χριστιανισμό, ο οποίος διαβεβαιώνει ότι όλοι οι άνθρωποι – απολύτως όλοι, συμπεριλαμβανομένων των φιλοσόφων – μοιράζονται την ίδια κατάσταση αθλιότητας και λάθους – είναι «δούλοι της αμαρτίας» – και ότι είναι όλοι, συμπεριλαμβανομένων των πολλών, ικανοί για την αλήθεια, την υπέρτατη αλήθεια, «ικανοί για τον αληθινό Θεό». Έτσι ο Χριστιανισμός ταπεινώνει τους υπερήφανους και εξυψώνει τους ταπεινούς.Η νεότερη φιλοσοφία, από την πλευρά της, απορίπτει την παραίτηση ή την συγκατάθεση της κλασικής φιλοσοφίας στον ριζικό διαχωρισμό μεταξύ λίγων και πολλών, μεταξύ φιλοσόφου και μη φιλοσόφου. Δανείζεται τη χριστιανική χειρονομία, αναδεικνύοντας μια ανθρώπινη κατάσταση που είναι πραγματικά καθολική, κοινή σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως, ακόμα και στους φιλοσόφους, αλλά δεν είναι πλέον η συνθήκη της αμαρτίας, είναι η συνθήκη της φύσεως, η κατάσταση της φύσεως, αυτή στην οποία η ζωή θεωρείται solitarity, poor, nasty, brutish and short ( μοναχική, ενδεείς, δυσάρεστη, κτηνώδεις και βραχεία) και προτείνοντας μια αλήθεια προσιτή σε όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των πολλών, την αλήθεια μιας νέας πολιτικής επιστήμης της φύσεως που μαζί είναι ικανές να ανακουφίσουν, να βελτιώσουν και εντέλει να υπερβούν την φυσική κατάσταση των ανθρώπων…»
Η αληλλουχία μιας πολιτικής εξέλιξης που αφηγείται ο Μαράν, η οποία είναι ταυτόχρονα και πορεία έρευσης της θέσης του ανθρώπου σε σχέση με τους άλλους και την φύση, κρύβει και αντιφάσεις. Η σύγκρουση των τάξεων (κύρια αιτία για την πολιτική δημιουργία της πόλεως), είναι μια σύγκρουση που δεν επιλύθηκε ποτέ. Τροποποίηθηκε, αντικαταστάθηκε συμβολικά, αλλά είναι πάντα μαζί μας. Στους νεώτερους χρόνους όλοι είμαστε ίσοι, όλοι μετέχουμε επί ίσοις όροις στην ανθρωπότητα (Διακήρυξη ανθρώπινων δικαιωμάτων κ.λ.π.). Παρ’ όλα αυτά μετέχουμε, και είμαστε ελεύθεροι να το κάνουμε, σε μια οικονομική ανισότητα. Δεν εκκινούμε από, και δεν έχουμε όλοι την ίδια οικονομική κατάσταση. Οι λίγοι και οι πολλοί υπάρχουν και στις ημέρες μας. Η συμμετοχή μας σε μια ισότητα ως προς τη φύση και σε μια ανισότητα οικονομική (με ότι άλλο αυτό επιφέρει) είναι μια παραδοξότητα η οποία κρέμεται από πάνω μας. Όσο ο κύκλος συνείδησης μεγάλωνε μέχρι να συμπεριλάβει όλη την ανθρωπότητα σαν ξεχωριστό υποκείμενο πια, δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός μας ως οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες, στη συνέχεια ως Ρωμαίοι πολίτες και Χριστιανοί και τελικά ως μέλη ενός έθνους κράτους αλλά και ταυτόχρονα μιας κοινότητας που περιλαμβάνει όλο το ανθρώπινο είδος, τόσο η ενεργή συμμετοχή μειώνεται σε αυτό που μετέχουμε αφήνωντας ένα ανεκπλήρωτο κενό.
«…Το κράτος, που είναι το μεγάλο εργαλείο της νεότερης πολιτικής επειδή διατάσσει τα άτομα, επειδή καθιερώνει την τάξη μεταξύ των ατόμων, είναι επίσης το μεγάλο εμπόδιο για την κατανόηση του εαυτού μας, επειδή κρύβει ή παραμορφώνει τα συλλογικά σώματα, “τις πόλεις” των οποίων τα άτομα είναι μέλη. Παρεμβάλεται μεταξύ ημών και του εαυτού μας, εμποδίζει εκεί που συγχρόνως διαμεσολαβεί, τη σχέση μας με τις πόλεις των οποίων αποτελούμε μέρος…»
Στο δοκίμιο του Μανάν παρατάσσονται κείμενα και σχόλια από τον Αριστοτέλη και τον Κικέρωνα έως τον Μονταίνιο και από τον Αυγουστίνο έως τον Ρουσσώ προσφέροντας μας ταυτόχρονα μια διανοητική καταγραφή, ένα διανοητικό ταξίδι στην κουλτούρα της Δύσης. Ο Μανάν αποκαλύπτει και τοποθετεί την πολιτική φιλοσοφία ή την πολιτική επιστήμη ως το κεντρικό στοιχείο εξέλιξης του δυτικού πολιτισμού. Υπερασπίζεται την σημασία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και του έθνους κράτους ως αποτελέσματα μιας σταδιακής εξέλιξης, πολιτικής εμπειρίας και στοχασμού εκατοντάδων ετών. Ο ίδιος επιμένει ή διατηρεί την πίστη του στην εποχή της νεοτερικότητας, την εποχή που ξεκίνησε από την γαλλική επανάσταση έως της μέρες μας, έστω και αν αναγνωρίζει ότι πολλές φορές στεκόμαστε αμήχανοι μπροστά της ή δεν μπορούμε να μαντέψουμε τα βήματα που θα ακολουθήσει. Ο ίδιος ως συνεπής φιλελεύθερος (liberal), θεωρεί ότι η μεγάλη αφήγηση της νεωτερικότητας δεν έχει στερέψει αλλά ότι εξακολουθεί να είναι παραγωγική παρά την αδυναμία μας να προβλέψουμε τι θα επακολουθήσει. Εντέλει δεν μπορεί να μην φανεί και μια απαισιόδοξη νότα. Η ίδια η ανθρωπότητα βιάστηκε δύο φορές από ισάριθμους παγκόσμιους πολέμους, ενώ τα έθνη αυτοπροσδιορίζονται ως διαφορετικές, άνισες και πολλές φορές ασύμβατες εκφράσεις της Ανθρωπότητας.’Oσο για τον σημερινό άνθρωπο; Ίσως την καλύτερη απάντηση δίνει ο Kurt Vonnegut στο Slaughterhouse 5: «We were United World Federalist back then. I don’t know what we are now. Telephoners, I guess».
