«Η τριλογία του Λεβάντε»: Ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορηματικά χρονικά του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο πατέρας του ιστορικού μυθιστορήματος είναι ο σερ Ουώλτερ Σκοτ – κάτι που δεν ήταν εξαρχής αυτονόητο, αφού στα μέσα του 17^ου αιώνα είχαν γραφτεί αρκετές ιστορικές αλληγορίες, κυρίως από Γάλλους συγγραφείς. Αλλά έπρεπε να προϋπάρξει η ιστορία ως επιστήμη και το μυθιστόρημα στο μεταξύ να εδραιωθεί ως έργο τέχνης, για να μπορέσει το ιστορικό μυθιστόρημα να αναπτυχθεί ως ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος – κάτι, που βέβαια έγινε σταδιακά.

Πάντως, έπειτα από τον Ουώλτερ Σκοτ οι περισσότεροι μυθιστοριογράφοι θα ακολουθούσαν το παράδειγμά του σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, με τη δημιουργική φαντασία να αποτελεί τη βάση του μυθιστορήματος και το πραγματικό γεγονός τη βάση της ιστορίας. Ο «Ιβανόης» (1819), το διασημότερο έργο του, διαδραματίζεται στην Αγγλία την εποχή του βασιλιά Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και των Σταυροφόρων.

Ο Ριχάρδος πολεμάει στους Αγίους Τόπους αφήνοντας στη θέση του τον αδελφό του, τον πρίγκιπα Ιωάννη. Ο Ιωάννης, όμως, εποφθαλμιά το θρόνο. Όταν πληροφορείται τα σχέδιά του ο γενναίος ιππότης Ιβανόης, ο οποίος έχει υπηρετήσει πιστά τον Ριχάρδο, αποφασίζει να επέμβει. Μέσα από περιπέτειες, συνωμοσίες, πάθη και ίντριγκες θα θριαμβεύσει τελικά το δίκαιο.

Το πλαίσιο για το ιστορικό μυθιστόρημα είχε τεθεί και μερικά χρόνια μετά ο Εντουαρντ Μπούλγουερ Λύττον θα γράψει τις «Τελευταίες ημέρες της Πομπηίας» (1834) – ένα κλασικό, πια, έργο που τοποθετείται στην καταστροφή της πόλης από την έκρηξη του Βεζούβιου, το 79 μ.Χ., με τον συγγραφέα να αποδεικνύεται πιστός στην ιστορική ακρίβεια. Το μυθιστόρημα αυτό είναι το αποτέλεσμα ενός ταξιδιού του Λύττον στην Ιταλία, το 1833, αλλά και μιας διεξοδικής μελέτης των ηθών και του τρόπου ζωής εκείνης της ρωμαϊκής εποχής.

Από ένα ταξίδι του Γκυστάβ Φλωμπέρ στην Ελλάδα και την Ανατολή έμελλε να προκύψει και η «Σαλαμπώ» (1862) – ένα από τα σημαντικότερα έργα του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα το οποίο εκτυλίσσεται στην Καρχηδόνα το 241 π.Χ. και περιγράφει την εξέγερση των Μισθοφόρων λίγο μετά την προσωρινή παύση του Πρώτου Καρχηδονιακού Πολέμου με τους Ρωμαίους. Αυτό το εμβληματικό ιστορικό μυθιστόρημα, είναι αποτέλεσμα πολύχρονων ερευνών, ενδελεχούς μελέτης του τρόπου ζωής, των ηθών, των εθίμων και των στρατηγικών πολέμου εκείνης της περιόδου.

Αλλά είναι το «Πόλεμος και ειρήνη» (1869) του Λέοντος Τολστόι που θα αποτελούσε το αριστούργημα στην ιστορία του συγκεκριμένου είδους. Και αυτό γιατί το βιβλίο αυτό απεικονίζει εκπληκτικά τη Ρωσία των ναπολεόντειων πολέμων, τις πρώτες νίκες του Ναπολέοντα και την τελική του ήττα. Αλλά, την ίδια στιγμή, παρουσιάζει μέσα από μια επική σύνθεση ένα πανόραμα της ζωής, όπως θα μπορούσε να υπάρξει σε κάθε εποχή – τις ανθρώπινες υπάρξεις υποταγμένες στον χρόνο, στις αλλαγές, στη φθορά, στον θάνατο. Και, βέβαια, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε συγγραφείς που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ιστορικού μυθιστορήματος – από τον Έριχ Μαρία Ρέμαρκ και τον Έρνεστ Χέμινγκγουεϊ, μέχρι τον Νόρμαν Μέιλερ.

Σε αυτήν την μυθιστορηματική παράδοση εντάσσεται και «Η τριλογία του Λεβάντε – Το δέντρο του κινδύνου. Μάχη χαμένη και κερδισμένη. Η σύνοψη των πραγμάτων» της Ολίβια Μάνινγκ – ένα από τα σημαντικότερα μυθοπλαστικά χρονικά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που γράφτηκαν ποτέ.

Ο Γκάι και η Χάριετ Πρινγκλ, ένα νεαρό ζευγάρι Βρετανών, εγκαταλείπουν την Αθήνα τον Απρίλιο του 1941 για να γλιτώσουν από τη γερμανική εισβολή. Φτάνουν στην Αίγυπτο, καθώς οι δυνάμεις του Ρόμελ αργά αλλά σταθερά διασχίζουν τη Σαχάρα και προσεγγίζουν το Κάιρο. Οι Πρινγκλ βρίσκονται για άλλη μια φορά ενώπιον του πολέμου, ενώ την ίδια στιγμή έχουν και τις δικές τους προσωπικές μάχες να δώσουν, στον μονίμως περίπλοκο γάμο τους.

Στους δρόμους, ο λαός βρίσκεται μπροστά στο ενδεχόμενο ενός νέου κατακτητή, και οι Ευρωπαίοι πρόσφυγες και οι εύποροι Αγγλοαιγύπτιοι ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν την πόλη. Τα βράδια, όμως, όλοι οι γνωστοί και σημαντικοί κάτοικοι της πόλης συρρέουν στα πολυτελή ξενοδοχεία και τα περίφημα καμπαρέ, για έναν τελευταίο χορό πριν από την εισβολή.

Και μέσα σε όλα αυτά εμφανίζεται και ο Σάιμον Μπόλντερστοουν, ένας νεαρός αξιωματικός που θα γίνει μάρτυρας της τραγωδίας και της έντασης της ζωής στο μέτωπο, και που στο πρόσωπό του συνενώνονται η αστική και η πολεμική ζωή. Η Μάνινγκ με μία κοφτερή διεισδυτική ρεαλιστική ματιά, μας παραδίδει το χρονικό μιας ολόκληρης εποχής, όπου μπλέκονται το προσωπικό και το συλλογικό, το χάος και η ηρεμία, ο πόλεμος και η ειρήνη.

Πρόκειται για ένα από τα πλέον μνημειώδη έργα που έχουν γραφτεί ποτέ για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, συνδυάζοντας τη λογοτεχνία και την ιστορία. Η αξία του συγκεκριμένου έργου της Βρετανίδας συγγραφέως (μαζί με την προγενέστερη «Βαλκανική Τριλογία») αναγνωρίστηκε μετά τον θάνατό της, το 1980, και γυρίστηκε και ταινία στη μικρή οθόνη με τίτλο «Fortunes of War» και πρωταγωνιστές τους Κένεθ Μπράνα και Έμμα Τόμσον, στους ρόλους του πρωταγωνιστικού ζεύγους Γκάι και Χάριετ Πρινγκλ.

Αν και το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο τοποθετείται και απλώνεται η πλοκή του μυθιστορήματος θα μπορούσε να το… πνίξει, εντούτοις οι μικρές λεπτομέρειες της υπόθεσης παραμένουν ενδιαφέρουσες -χάρη στη συγγραφέα- και κάνουν, εν τέλει, τη διαφορά.

Σε κάθε περίπτωση, η «Τριλογία του Λεβάντε» συμπυκνώνει πολλές διαφορετικές  ιστορίες, καταφέρνοντας να αποτελέσει μία σύνοψη των γεγονότων του πολέμου, καθώς και να αποτυπώσει τις άγνωστες συγκρούσεις και τις δολοπλοκίες που προηγήθηκαν πριν από την απόλυτη καταστροφή.

Κάπως έτσι, η μικρή ιστορία συναντάει για μία ακόμη φορά την μεγάλη Ιστορία, η οποία –όπως συμβαίνει και στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα- δεν έπαψε ποτέ όχι μόνο να επαναλαμβάνεται, αλλά και να μας εκπλήσσει με τον τρόπο που αυτό συμβαίνει…

Βιβλία στη Βιτρίνα 

Ο συγ­γρα­φέ­ας ιχνη­λα­τεί τις πα­ράλ­λη­λες πο­ρεί­ες τρι­ών ατό­μων κα­τά την κα­το­χή και τον εμ­φύ­λιο στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, όλων άγνω­στων τό­τε με­τα­ξύ τους και κα­τό­πιν με­λών της οικο­γέ­νει­άς του. Συγ­χρό­νως κα­τα­γρά­φει την κα­το­χι­κή πο­ρεία των δύο εβρα­ϊ­κών οικο­γε­νει­ών της πό­λης, Μπεν­σασ­σών και Ασ­σα­έλ, οι οποί­ες υπήρ­ξαν με­τα­ξύ των ελα­χί­στων που επέ­ζη­σαν του ολο­καυ­τώ­μα­τος, η μεν πρώ­τη δι­α­φεύ­γο­ντας στην Αθή­να, η δε δεύ­τε­ρη κρυ­πτό­με­νη στην πό­λη. Η δι­ά­σω­ση των οικο­γε­νει­ών αυτών άμε­σα συνδέεται με τη δρά­ση των με­λών της οικο­γέ­νει­ας του συγ­γρα­φέα. Εκτός των άλ­λων, εξι­στο­ρεί­ται η πε­ρί­πτω­ση της απα­γω­γής, εκτέ­λε­σης και εξα­φά­νι­σης της σο­ρού του Θε­ο­δώ­ρου Λα­να­ρά στη Νά­ου­σα. Συγ­χρό­νως, επι­χει­ρεί­ται με­τα­φο­ρά του επι­κρα­τού­ντος τό­τε κλί­μα­τος και ευσύ­νο­πτη ανά­πτυ­ξη του ευρύ­τε­ρου ιστο­ρι­κού πλαι­σίου, εντός του οποίου εξε­λίσ­σε­ται το βι­βλίο, με έμ­φα­ση στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, την ανα­φε­ρο­μέ­νη και ως «μη­τέ­ρα του Ισ­ρα­ήλ» και ανα­πό­φευ­κτα στο Εβρα­ϊ­κό δρά­μα της κα­το­χής, στην εα­μο­κρα­τία της πό­λης και στον εμ­φύ­λιο.

Η νουβέλα «Τα σανδάλια» αφορά την κατάληξη ενός εικοσαετούς παράνομου δεσμού. Η υπόθεση διαδραματίζεται στο Παρίσι, αλλά, υπό τη μορφή αναδρομής, ο συγγραφέας διατρέχει όλο το ιστορικό αυτής της σχέσης. Εκείνη είναι  δικηγόρος και αυτός δημοσιογράφος. Γνωρίστηκαν σε μία έκθεση για τον ερωτικό Πικάσσο στην Πόλη του Φωτός και τώρα ξανασυναντιούνται σε ένα ξενοδοχείο. Σε αυτό, εκτυλίσσεται όλη η υπόθεση, με τη Φρανς να περιμένει τον Μπερνάρ για να του ανακοινώσει ότι θέλει να χωρίσουν, αφού και οι δύο είναι παντρεμένοι και η εν κρυπτώ σχέση τους την έχει κουράσει. Το φινάλε θα είναι το πιο απρόβλεπτο που θα μπορούσε να υπάρξει σε μία τόσο σύντομη νουβέλα.

Ο κινηματογράφος μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε τον ρυθμό μιας άλλης ζωής «εφεκτικής στα θαύματα» που χωράει εντός της όλη την έκταση και την ένταση της ευαγγελικής μαρτυρίας. Τα δημιουργήματα των ποιητών της έβδομης τέχνης σηματοδοτούν ένα πεδίο διαλόγου της Ορθόδοξης Θεολογίας με τον σύγχρονο κόσμο και πολιτισμό, με τη νεωτερική σκέψη και τον υπαρξιακό αναστοχασμό της μετανεωτερικής ανθρωπότητας. Μάλιστα λειτουργούν και προς μια Θεολογία που απλώνεται σαν μια προσευχή και καθώς πλαταίνει και πληθαίνει συναντά την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Λάτρης της τέχνης του κινηματογράφου ο συγγραφέας από την παιδική του ηλικία αποθησαύριζε εικόνες κλασικών, πια, ταινιών και μέσα από ένα σκηνοθετικό απωθημένο, αλλά και μία βαθιά ποιητική ενατένιση, τις μετέβαλε σε εξωτερικεύσεις ενός πιο προσωπικού ταξιδιού.

Ποιοι βοήθησαν τον Χίτλερ να καταλάβει την εξουσία; Ποιοι αποτελούσαν τον στενό κύκλο του; Ποιοι του ασκούσαν τη μεγαλύτερη επιρροή; Ποια προνόμια απολάμβαναν; Τι απέγιναν μετά το τέλος του πολέμου; Η ιστορικός Heike B. Görtemaker καταρρίπτει τον μύθο του «μοναχικού» Χίτλερ. Παρουσιάζει άγνωστα μέχρι σήμερα ντοκουμέντα που αποδεικνύουν ότι ήδη από τη δεκαετία του 1920 ο Χίτλερ είχε πάντα ανθρώπους που φρόντιζαν την εικόνα του και του εξασφάλιζαν χρήματα και «υψηλούς» συμμάχους σε διάφορες χώρες. Μας μεταφέρει στο πολυτελές ορεινό καταφύγιό του και παρακολουθεί την καθημερινότητα της «αυλής» του. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ρόλο των γυναικών της «αυλής», στην πανίσχυρη Μάγκντα Γκέμπελς, στην αδελφή του Νίτσε, στην κόρη του Βάγκνερ και στις πολύ νεαρές ερωμένες του «Φύρερ»: από την ανιψιά του μέχρι την Εύα Μπράουν.