Η «Πέμπτη Δεκάδα των Κάντο» του Έζρα Πάουντ είναι ένα εξαιρετικής σημασίας έργο, ένα ικανό δείγμα από τη σημαντικότερη ποιητική ιδιοφυΐα της εποχής του

«Δεν έχει υπάρξει άλλος ποιητής τόσο ταπεινόφρων για τα σπουδαία κατορθώματά του στην ποίηση» έχει πει για τον Έζρα Πάουντ ένας άλλος μεγάλος ποιητής, ο Τ. Σ. Ελιοτ. Και, όμως, αυτός ο -κατά τα φαινόμενα- γενναιόδωρος άνθρωπος που άλλαξε την τέχνη της ποίησης του εικοστού αιώνα, η σημαντικότερη ίσως ποιητική ιδιοφυΐα της εποχής του, έμελλε να μισηθεί όσο λίγοι, να βασανιστεί, να φυλακιστεί, να θεωρηθεί προδότης από την πατρίδα του, την Αμερική, να εγκλεισθεί για πολλά χρόνια σε ψυχιατρικό άσυλο και να μείνει στο τέλος μόνος, επιβάλλοντας στον εαυτό του τη σιωπή.

Ο Έζρα Πάουντ (1885 – 1972) γεννήθηκε στο Αϊντάχο και ήταν το μοναδικό παιδί του Homer και της Isabel Pound. Η οικογένεια μετακινείται, μετά από μερικά χρόνια, στη Φιλαδέλφεια και εν συνεχεία στην Πενσυλβάνια. Οι φοιτητικές σπουδές του στη συγκριτική λογοτεχνία θα αρχίσουν, το 1901, στο περίφημο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και εξαρχής θα ξεχωρίσει για την σπάνια ευφυΐα του, την ευρύτητα γνώσεων , αλλά και για την εντυπωσιακή προσωπικότητά του.

Προς το τέλος των σπουδών αρραβωνιάζεται ανεπίσημα με την ποιήτρια Hilda Doolittle -γνωστή ως H. D.- για την οποία γράφει «Το βιβλίο της Hilda», μια συλλογή ποιημάτων με εμφανή τα ίχνη του ταλέντου του. Ήδη έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι η ποίηση τον ενδιαφέρει περισσότερο από ο,τιδήποτε. Έτσι, την επόμενη χρονιά ταξιδεύει στην Ευρώπη για να μελετήσει τις λυρικές παραδόσεις των Μελικών ποιητών και της Προβηγκίας.

Το 1908 θα βρεθεί στη Βενετία όπου τυπώνει την πρώτη του συλλογή «A Lume Spento» (Με τα κεριά σβηστά) και λίγους μήνες μετά εγκαθίσταται στο Λονδίνο όπου συναναστρέφεται –ανάμεσα σε άλλους- με τον Γέητς και τον Τζόυς, γράφει αλλεπάλληλες κριτικές μελέτες και καθιερώνει τον «εικονισμό» με τον οποίο διακηρύσσει την ανάγκη για σεβασμό στη συγκεκριμένη εικόνα – σε αντίθεση με ό,τι πρέσβευε ο ομιχλώδης -για εκείνον- συμβολισμός.

Τα πρώτα ποιήματά του ήταν εμπνευσμένα από την μεσαιωνική λογοτεχνία και από τις αποκρυφιστικές και μυστικιστικές φιλοσοφίες, ενώ -σταδιακά- αρχίζει να ενδιαφέρεται για τα γιαπωνέζικα «χάικου» και «τάνκα»: Αυτά είναι σύντομα, υπαινικτικά και ελλειπτικά κείμενα, που παρουσιάζουν, δεν σχολιάζουν και δίνουν εικόνες αντί για ιδέες.

Ο «εικονισμός» του Πάουντ αποκτάει -με τον καιρό- έναν πιο σαφή προσανατολισμό και θα κορυφωθεί στην κλασική, πια, συλλογή του «Lustra» (1916), στην οποία ανακατεύει την τεχνική του γιαπωνέζικου «χάικου» με την τεχνική του ελληνικού και λατινικού επιγράμματος. Η ποιητική του φήμη αυξάνεται συνεχώς: Προωθεί το έργο του Τζαίημς Τζόυς, διορθώνει το χειρόγραφο της «Έρημης Χώρας» του Έλιοτ και εκδίδει τα έργα του «Personae», «Homage to Sextus Propertius», «Κατάη».

Με την πάροδο του χρόνου, η ποίησή του εξελίσσεται σε ένα εύφλεκτο μίγμα πεζού και ποιητικού λόγου – με το οποίο επιχειρείται η αποσπασματική ανασύνθεση του κόσμου, μέσα από αναδρομές σε όλες τις λογοτεχνίες, ιστορίες και μυθολογίες των λαών. Από την κινέζικη γραφή είναι που θα υιοθετήσει την «ιδεογραμμική μέθοδο» την οποία θα εφαρμόσει σε εκείνο που θα γινόταν το έργο της ζωής του: τα «Κάντος».

Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην αποσπασματικότητα της συνείδησης και συνίσταται στη συγκέντρωση στοιχείων που αποδίδουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της πολυπλοκότητας του πραγματικού. Ίσως σε αυτήν την αποσπασματικότητα πρέπει να αναζητηθεί η απρόσμενη και ενθουσιώδης πίστη του στον Μουσολίνι! Παράλληλα, αρχίζουν να εμφανίζονται στα γραπτά του, ακραία αντισημιτικά συναισθήματα.

Από το 1941 έως το 1944 κάνει εκπομπές εναντίον των Συμμάχων από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Ρώμης, ώσπου το 1945 συλλαμβάνεται για προδοσία και, έγκλειστος πια σε ένα κλουβί στο στρατόπεδο της Πίζας, γράφει τα περίφημα «Κάντος της Πίζας». Αυτό το εξαιρετικό δείγμα «ποίησης υπό εξέλιξη» χαρακτηρίζεται από μία μετατόπιση στην οπτική του: μία περισυλλογή στην καταστροφή τη δική του και της Ευρώπης: Η ποίηση, για τον Πάουντ, είναι το πιο βαθύ ράγισμα της ανθρώπινης μοίρας, η ουσιαστικότερη εμπειρία της ανθρώπινης συνείδησης- με άλλα λόγια, το υλικό της ποίησης είναι ολόκληρη η ζωή.

Όσο για την «Πέμπτη Δεκάδα των Κάντο» ή «Λεοπολδινά Κάντο» -όπως συχνά αναφέρονται στην διεθνή βιβλιογραφία- γράφτηκε στο Ραπάλο της Βορείου Ιταλίας, μεταξύ 1935 και 1937, καθώς ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε απειλητικά. Στην παγκόσμια κριτική βιβλιογραφία έχει καθιερωθεί η άποψη πως αφηγούνται την δημιουργία και τις τύχες της Monde dei Paschi, της πρώτης στον κόσμο μη τοκογλυφικής, συνεταιριστικής τράπεζας, η οποία ιδρύθηκε στην πόλη της Σιένας, το 1624.

Η άποψη αυτή αφαιρεί από τα εν λόγω Κάντο την συνοχή, που εμφανέστατα έχουν. Μια δημιουργική ανάγνωση καθιστά προφανές πως αντικείμενο της «Πέμπτης Δεκάδας των Κάντο» είναι η αναζήτηση από τον ποιητή εκείνου του «παρελθόντος που είναι ακόμα ζωντανό, του παρελθόντος που αξίζει να ζήσει στο μέλλον», στην δίνη που δημιουργεί η ύπαρξη της Monte dei Paschi, μιας τράπεζας εντελώς διαφορετικής από αυτές που -σύμφωνα με τον ποιητή- προκάλεσαν μια πρώτη παγκόσμια σφαγή και ετοιμάζονταν να προκαλέσουν μια δεύτερη.

Ήρωας των Κάντο είναι ο ίδιος ο ποιητής, ο οποίος κατεβαίνει «στον κόσμο των σκιών, των μεταμορφώσεων, των παραλληλισμών», για να ανασύρει «υλικό για διάβασμα, υλικό για τραγούδια, υλικό για κραυγές, την ιστορία μιας φυλής». Πρόκειται για ένα έργο που συγκλονίζει μέσα από την αφόρητα σκωπτική του διάθεση. Αλλά και το οποίο αποτυπώνει διεξοδικά, τη δίνη του ολέθρου μιας ολόκληρης εποχής.

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Το βιβλίο του Θωμά Κοροβίνη Θεσσαλονίκη – Κωνσταντινούπολη – Ανατολή είναι ένα πολυσυλλεκτικό συναξάρι –δημοσιευμένων και αδημοσίευτων– κειμένων τα οποία έχουν γραφτεί για πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις που σχετίζονται με τις δύο πόλεις που αποτελούν κεντρικό πόλο αναφοράς και δημιουργικής έμπνευσης του ιδιοσυγκρασιακού συγγραφέα : τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη. Το τρίτο μέρος, συμπληρωματικό του δεύτερου, αφορά τη μικρασιατική Ανατολία. Τα κείμενα είναι ποικίλου ειδολογικού χαρακτήρα, άρθρα, σύντομα δοκίμια, περιγραφές τοπίων και ιδρυμάτων, πορτραίτα λογοτεχνών και καλλιτεχνών, χαρακτηριστικά ενσταντανέ από τη γνωριμία του και τη σχέση του με εμβληματικές πνευματικές περσόνες, επιτομικές μονογραφίες προσωπικοτήτων και καθαρόαιμα μικρά η μεγάλα διηγήματα. Είναι ανθολογία ενός τμήματος από τη συνολική γραπτή παρακαταθήκη του συγγραφέα, που αφήνει απ’ έξω κάποιους άλλους τομείς των γραμμάτων με τους οποίους έχει ασχοληθεί, όπως η ποίηση, η παρουσίαση και η κριτική του έργου
άλλων, καθώς και κείμενα για το λαϊκό τραγούδι.

Η ζωή και το έργο του Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή θα συνεπάρει μικρούς και μεγάλους. Ένα ταξίδι στις σημαντικότερες στιγμές της πορείας του σπουδαίου επιστήμονα: η απόφασή του να σπουδάσει μαθηματικά, η συνεισφορά του στην επιστήμη του αλλά και η αγάπη του για την Ελλάδα, που τον οδηγούσε πάντα πίσω σε αυτή. Ένα από τα πιο σημαντικά επεισόδια στη ζωή του Καραθεοδωρή είναι η συνάντησή του το 1915 με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Ο Αϊνστάιν ήθελε να γνωρίσει τον Έλληνα επιστήμονα, για τον οποίο του είχε μιλήσει ο καθηγητής Μαξ Πλανκ. Οι δυο τους αντάλλαξαν επιστολές. Τον Οκτώβριο του 1918 ο Καραθεοδωρή έγινε τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και την ίδια χρονιά ο Αϊνστάιν και ο Πλανκ, μαζί με άλλους μαθηματικούς, τον πρότειναν ως μέλος στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών. Τον Σεπτέμβριο είχε συναντηθεί στο Παρίσι με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος του ζήτησε να του υποβάλει προτάσεις για την ίδρυση ελληνικού πανεπιστημίου. Εκείνος του πρότεινε το πανεπιστήμιο να γίνει στη Σμύρνη. Η Μικρασιατική Καταστροφή, όμως, τα χάλασε όλα.

Ο Μέρφυ είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Μπέκετ και δημοσιεύτηκε στην Αγγλία το 1938, ύστερα από δεκάδες απορρίψεις. Κείμενο σκοτεινό και κωμικό ταυτόχρονα, παρωδεί την παραδοσιακή φόρμα του μυθιστορήματος και ανατρέπει τα πάντα, στην ουσία ολόκληρη τη δυτική παράδοση. Τα σημειωματάρια του Μπέκετ, από τα οποία αντλούσε περικοπές για να συνθέσει το παλίμψηστο του Μέρφυ, μαρτυρούν ότι οι αναφορές του καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα πηγών: τις Εξομολογήσεις του Αυγουστίνου, το Καθαρτήριο του Δάντη, διάφορα αποσπάσματα από τον Σαίξπηρ, εδάφια της Βίβλου, λήμματα από την Encyclopaedia Britannica, άρθρα από εφημερίδες, αποσπάσματα από το έργο διαφόρων συγγραφέων και φιλοσόφων, κινεζική ιστορία, ελληνική μυθολογία και διαφημίσεις για κορσέδες.

Τρεις μέρες πριν από τον θάνατό του ο Εντουάρ Λεβέ παρέδωσε στον εκδότη του το χειρόγραφο με τίτλο «Αυτοχειρία». Πρόκειται για το τέταρτο και τελευταίο βιβλίο του ιδιοφυούς συγγραφέα στο οποίο πραγματεύεται τη ζωή του καλύτερού του φίλου, ξεκινώντας από το τέλος της: την αυτοκτονία του. Με το εύρημα αυτό της χρονικής αντιστροφής, η αυτοκτονία μοιάζει με αφετηρία, με την ιδρυτική πράξη, και όχι με την κατάληξη της ζωής του φίλου. Από κει και μετά ξεκινά πράγματι ένας αγώνας δρόμου: ο Λεβέ πρέπει να προλάβει να πει αυτά που θέλει για τον φίλο του, χωρίς να τηρεί καμία σειρά, καμία ακολουθία, χρονική, λογική, αξιολογική ή άλλη. Πρόκειται για μια απολύτως προσωπική και ιδιότυπη φόρμα και δομή, για ένα είδος που δεν συναντάται πουθενά αλλού στην παγκόσμια λογοτεχνία.