«Βία και ερωτισμός στα γαλλόφωνα κόμικς»: Μια αριστοτεχνική μελέτη της ιστορίας τους

Η ιστορία του ερωτισμού στα κόμικς είναι μακρά και ενδιαφέρουσα, γεμάτη αντιφάσεις, λογοκρισίες, υπερβάσεις και κοινωνικές αλλαγές που θα έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του είδους. Και, πράγματι, από τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα έως τη σύγχρονη εποχή, τα ερωτικά θέματα στα κόμικς είχαν διαφορετικές εκφάνσεις ανάλογα με την εποχή, τον πολιτισμικό τους υπόβαθρο και το κοινό στο οποίο απευθύνονταν. Αλλά, ενώ αρχικά ο ερωτισμός βρισκόταν στο περιθώριο, με την πάροδο του χρόνου ενσωματώθηκε πλήρως σε πολλές μορφές των κόμικς, δημιουργώντας ένα πλούσιο και ποικιλόμορφο είδος που καλύπτει από ρομαντικές φαντασιώσεις μέχρι ρεαλιστικές σεξουαλικές αφηγήσεις.

Τα πρώτα συναφή κόμικς επικεντρώνονταν σε χιουμοριστικές ή περιπετειώδεις ιστορίες, ενώ ο ερωτισμός συνήθως υπήρχε πάντα σε υπαινικτικά πλαίσια. Ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, υπήρχαν ερωτικά υπονοούμενα: κόμικς όπως ο «Ταρζάν» και το «The Shadow» παρουσίαζαν γυναίκες με σέξι αμφίεση, αν και ο ερωτισμός παρέμενε αρκετά ήπιος. Ώσπου, στη δεκαετία του 1930, κάνουν την εμφάνισή τους στην Αμερική κάποια παράνομα μικρά κόμικς που παρωδούσαν γνωστούς χαρακτήρες της ποπ κουλτούρας – περιείχαν σεξουαλικές απεικονίσεις, παραμένοντας όμως αυστηρά στον χώρο της underground σκηνής: ήταν τα λεγόμενα Tijuana Bibles.

Αλλά, η εμφάνιση -το 1954- του «Comics Code Authority» στις Η.Π.Α., μετά την κυκλοφορία του βιβλίου Seduction of the Innocent του ψυχίατρου Fredric Wertham, που κατηγορούσε τα κόμικς για διαφθορά της νεολαίας, έβαλε τέλος σε κάθε ανοιχτή απεικόνιση ερωτικών ή σεξουαλικών θεμάτων για δεκαετίες. Ο ερωτισμός, πλέον, γίνεται κρυφός – η καταπίεση είναι περισσότερο από εμφανής.

Σε αντίθεση με όσα συνέβαιναν στην Αμερική, τα γαλλικά κόμικς (γνωστά ως bande dessinée) αναπτύχθηκαν σε ένα πιο φιλελεύθερο και καλλιτεχνικό πλαίσιο. Άλλωστε, η γαλλική κοινωνία είχε ήδη μια παράδοση στην ερωτική τέχνη, από τη λογοτεχνία του Μαρκησίου ντε Σαντ και του Πιέρ Λουίς μέχρι την τέχνη των Ντεγκά και Μανέ – μεταξύ πολλών άλλων. Αυτή η κληρονομιά μεταφέρθηκε, φυσικά, στα γαλλικά κόμικς, ειδικά από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, όταν τα κόμικς αναγνωρίζονται πλέον ως «ένατη τέχνη» και προσελκύουν ενήλικο κοινό.

Προηγουμένως, τα γαλλόφωνα κόμικς θα γίνονταν γνωστά παγκοσμίως χάρη στις χιουμοριστικές ιστορίες του Τεν Τεν, του Αστερίξ και του Λούκυ Λουκ – κόμικς που απέδειξαν ότι ένα μέσο που δίνει την εντύπωση του εφήμερου μπορεί να αποκτήσει μια διαχρονική καθολικότητα. Αλλά, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, εμφανίζεται στο προσκήνιο μια νέα γενιά καλλιτεχνών που επιθυμεί να ξεφύγει από την ουτοπική αγνότητα της μεταπολεμικής γενιάς του Ρενέ Γκοσινύ και του Herge και φιλοδοξεί να στρέψει το εκφραστικό μέσον των κόμικς προς μια ενήλικη κατεύθυνση.

Οι θεματικές της βίας και του ερωτισμού είναι αλληλένδετες με αυτή τη νέα στροφή και καθόρισαν γρήγορα τον νέο χαρακτήρα των γαλλοβελγικών κόμικς – αυτό είναι και το πεδίο της μελέτης «Βία και ερωτισμός στα γαλλόφωνα κόμικς (1970-2020) του Πέτρου Τσακαλιάδη: ένα υπέροχος φόρος τιμής στην ιστορία και ανάπτυξη αυτής της ιδιαίτερης τέχνης, αλλά και μία εξαιρετική ανάλυση μύησης και διερεύνησης των δυνατοτήτων των συγκεκριμένου είδους κόμικς των τελευταίων πενήντα χρόνων.

Το πρώτο, ίσως, από τα γαλλικά ερωτικά κόμικς είναι η «Barbarella» -το 1962, του Jean-Claude Forest- μια διαστημική ηρωίδα που ταξιδεύει σε εξωτικούς πλανήτες και μπλέκει σε παράξενες, αισθησιακές περιπέτειες. Ένα εγχείρημα που αναμειγνύει την επιστημονική φαντασία με τον ερωτισμό, επηρεάζοντας βαθιά την ποπ κουλτούρα: άλλωστε, το ίδιο το όνομα, έγινε συνώνυμο της σεξουαλικής απελευθέρωσης στη Γαλλία.

Επιπλέον, το 1965 πρωτοδημοσιεύτηκε η θρυλική «Βαλεντίνα» του Ιταλού Guido Crepax που ιδίως στη Γαλλία έμελλε να επηρεάσει βαθιά την εξέλιξη του συγκεκριμένου είδους κόμικς. Ο Crepax γνωστός για το μοναδικό του σχέδιο, τις ασπρόμαυρες γραμμές και τον διάχυτο ερωτισμό θα καθιστούσε την κεντρική ηρωίδα, αρχετυπική, διαπερνώντας συνεχώς τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ερωτικής φαντασίας.

Ειδικά η δεκαετία του ’70, θα αποτελούσε την αρχή της «χρυσής εποχής» του ερωτισμού στα γαλλικά κόμικς. Το 1964, η ίδρυση του περιοδικού «Hara-Kiri», θα προκαλούσε αναστάτωση με τα τολμηρά, σατιρικά και ερωτικά του κόμικς. Όσο για την ίδρυση του «Métal Hurlant» το 1974, από τους Jean Giraud (Moebius), Philippe Druillet, και Jean-Pierre Dionnet, θα άλλαζε καθοριστικά το τοπίο των κόμικς. Το περιοδικό αυτό ήταν επαναστατικό, με έντονες δόσεις αισθησιασμού, σεξουαλικότητας και ονειρικών τοπίων. Ο Philippe Druillet, ως δημιουργός, συνδύασε τη σκοτεινή επιστημονική φαντασία με έντονες ερωτικές εικόνες, ενώ ο Moebius αν και δεν είναι γνωστός για αμιγώς ερωτικά κόμικς, σε έργα του όπως το «Arzach» περιέχει σουρεαλιστικές απεικονίσεις που ακροβατούν ανάμεσα στο υπερφυσικό και τον ερωτισμό.

Και, βέβαια, δεν μπορεί κανείς να μην αναφέρει την περίπτωση του Μίλο Μανάρα – αν και Ιταλός, δραστηριοποιήθηκε κυρίως στη γαλλική αγορά για να γίνει από τις δεκαετίες του ’70 και ’80 ο πιο γνωστός δημιουργός ερωτικών κόμικς, ή εκείνη του Αλέξ Βαρέν που την ίδια εποχή με την θρυλική, πια, «Έρμα Τζάγκουαρ» (και όχι μόνο) θα αποθέωνε τα ερωτικά κόμικς.

Όπως επισημαίνει ο Πέτρος Τσακαλιάδης, βρισκόμαστε πλέον σε μια παγκοσμιοποιημένη και ανταγωνιστική πραγματικότητα όπου οι άλλες δύο ισχυρές σχολές, τα αμερικανικά κόμικς και τα ιαπωνικά manga, επιβάλλουν αισθητικές και εμπορικές πιέσεις με την αυξανόμενη απήχησή τους, που επηρεάζει τα γαλλικά (και ευρωπαϊκά) κόμικς. Το βιβλίο τοποθετείται χρονολογικά ακριβώς στο μεταίχμιο αυτής της αλλαγής και φτάνει μέχρι και τις πιο πρόσφατες εξελίξεις.

Σε κάθε περίπτωση, ο ερωτισμός δεν έχει πάψει να είναι μία από τις σημαντικότερες κινητήριες δυνάμεις της μυθοπλαστικής ανάπτυξης εξαιρετικών κόμικς. Και όλα αυτά, με την ένταση της έλξης, του πάθους, της υπνωτιστικής γοητείας που ασκούν οι αισθησιακές εικόνες τους, να συνεχίζουν –όλα αυτά τα χρόνια- να μαγνητίζουν τους αναγνώστες. Αλλά και να τους ταξιδεύουν σε περιοχές όπου η ευρηματικότητα συμπληρώνει ιδανικά την εκάστοτε πραγματικότητα, με τις ιστορίες τους να ξετυλίγονται μέσα από τα λάγνα βλέμματα, τις πόζες που είναι όλο υποσχέσεις, τις φωτοσκιάσεις που παίζουν με την ομορφιά και -εντελώς απρόσμενα- την αναδεικνύουν…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Όταν μια υπερπολυτελής γαμήλια τελετή καταλήγει σε φιάσκο πριν καν ξεκινήσει -αφού το πτώμα της κουμπάρας ξεβράστηκε στο λιμάνι του Ναντάκετ λίγες ώρες πριν ξεκινήσει, όλοι οι βασικοί συμμετέχοντες σε αυτήν είναι πλέον ύποπτοι. Καθώς ο Αρχηγός της Αστυνομίας του Ναντάκετ Εντ Κάπενας αρχίζει να σκαλίζει το παρελθόν του κουμπάρου, της νύφης, της μητέρας του γαμπρού -η οποία είναι διάσημη συγγραφέας μυστηρίων-, ακόμα και ενός μέλους της δικής του οικογένειας, θα ανακαλύψει ότι κάθε γάμος είναι ένα ναρκοπέδιο και ότι δεν υπάρχει το τέλειο ζευγάρι. Ένα πανέξυπνο whodunit που κρατά τους αναγνώστες σε αγωνία μέχρι την τελευταία του σελίδα.

Ο Έζρα γεννιέται στον απόηχο μιας συμφοράς, εννιά μήνες μετά τον θάνατο της αδερφής του. Κοντά στη Σελέστε, μια νεαρή πόρνη, ανακαλύπτει ένα πάθος σκοτεινό, σχεδόν πρωτόγονο. Η σχέση τους σημαδεύεται από δυο γέννες με φόντο το Παρίσι του 1920 και την Ιταλία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για την ιστορία μιας αλλόκοτης σκοτεινής γέννας εν μέσω θανάτων – μια ιστορία που αρθρώνεται στην απώλεια, το πένθος, στην ερωτική παραφορά, τη δυστοκία της αγάπης, τη ματαιωμένη ανάγκη μιας λύτρωσης.

Σκοτία, 1940. Όταν το απομακρυσμένο χωριό που απλώνεται στις ακτές της λίμνης Λοχ Γιου γίνεται η βάση για τις αρκτικές νηοπομπές του Βασιλικού Ναυτικού, η ζωή στην κοινότητά του αλλάζει για πάντα. Ο Άλεκ, γιος του τοπικού άρχοντα, παρά την αποδοκιμασία του πατέρα του, ερωτεύεται τη Φλόρα, την κόρη του θηροφύλακα, όμως κάθε πιθανότητα ευτυχίας του ζευγαριού μοιάζει καταδικασμένη. Δεκαετίες αργότερα η κόρη της Φλόρας, η τραγουδίστρια Λέξι Γκόρντον, αναγκάζεται να γυρίσει στο μικροσκοπικό σπίτι όπου μεγάλωσε. Αν και είχε προ πολλού δραπετεύσει στα λαμπερά φώτα του Γουέστ Εντ, δεν ένιωσε ποτέ το Λονδίνο σαν το σπίτι της. Τώρα που επιστρέφει, έχοντας αποκτήσει μια κόρη, μαθαίνει ότι η μητέρα της -και το φαινομενικά εχθρικό χωριό- κρύβει εδώ και καιρό μυστικά που την κάνουν να αμφισβητεί το παρελθόν της.

Νέα Υόρκη, νύχτα. Ένα λονγκ γουίκεντ. Λίγο καιρό πριν η πόλη σφραγίσει, πριν το πρώτο λοκ ντάουν. Μια παρέα λίαν παιγμένη. Ένα δερμάτινο τζάκετ, κλεμμένο. Ένας πεθαμένος ροκ σταρ ζητάει δικαίωση από τον τάφο, όχι ότι συμπάσχουμε. Ένας συγγραφέας που δε γράφει λέξη. Ένας εκδότης που του ζητάει το επόμενο βιβλίο. Αυτό που δεν πρόκειται να γραφτεί ποτέ. Ένα μετα-εφηβικό οδοιπορικό της μίας ανάσας. Μια νουβέλα που δεν κατάφερε καν να μεγαλώσει, σε μυθιστόρημα ή και γενικότερα, και, ως εκ τούτου, αρνείται να ληφθεί σοβαρά υπόψη.