Ο «Ζυγός» του Ντον ΝτεΛίλο: η υποκειμενική φύση της Ιστορίας και η δολοφονία του Τζον Κένεντι

Είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς, με ένα πολύπτυχο έργο που επικεντρώνεται στις επιδράσεις της μαζικής κουλτούρας, των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της τεχνολογίας, και της πολιτικής στη ζωή και την ταυτότητα των ανθρώπων. Και, πράγματι, ο ιδιοφυής Ντον ΝτεΛίλο (γεν. 1936) έχει καταφέρει -όσο ελάχιστοι- να εμβαθύνει, ήδη από τη δεκαετία του ’70, στη σύγχρονη αμερικανική κουλτούρα μέσα από μυθιστορήματα που συνδυάζουν μοναδικά τη φιλοσοφική και την κοινωνική ανάλυση, με κύρια χαρακτηριστικά τη συναισθηματική αποστασιοποίηση, μια υποδόρια ειρωνεία, αλλά και μία διάχυτη –ενίοτε πνιγηρή- μελαγχολία που διαπερνάει εξολοκλήρου την αφήγηση. Σίγουρα, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι έχει επηρεάσει ποικιλοτρόπως πολλούς σύγχρονους συγγραφείς, όπως τον Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, αλλά και τον κινηματογράφο και τις τέχνες γενικότερα, με τον τρόπο που συνδέει -συναιρεί, θα έλεγε κανείς- τη φιλοσοφία με την καθημερινότητα της σύγχρονης εποχής.

Στο ύφος του, ο ΝτεΛίλο συνδυάζει την πυκνότητα των νοημάτων με απλές αλλά οξυδερκέστατες περιγραφές, αποφεύγοντας συνήθως την υπερβολή και προβάλλοντας ένα ψυχρό, τεχνολογικά κορεσμένο κόσμο. Παράλληλα, στα περισσότερα από τα έργα του, οι διάλογοι αντανακλούν την επιφανειακότητα της καταναλωτικής μανίας, υπογραμμίζοντας την αδυναμία πλέον των χαρακτήρων να επικοινωνήσουν ουσιαστικά. Τελικά, τι απομένει; Όλα συγκλίνουν επικίνδυνα στο απόλυτο μηδέν – χωρίς κανένας να γνωρίζει αυτό τι ακριβώς σημαίνει, αλλά ούτε και πώς να το αποτρέψει!

Αυτά, εξαρχής, αποτελούν την πρώτη του ύλη: το «Americana» (1971), αποτυπώνει τις νευρώσεις της σύγχρονης ζωής και την αποσύνθεση του αμερικανικού ονείρου, με απόλυτη επιτυχία. Ο νεαρός Ντέιβιντ Μπελ, ευκατάστατος και εμφανίσιμος, εργάζεται ως παραγωγός σε τηλεοπτικό σταθμό. Οι συνεχείς ίντριγκες, οι συκοφαντίες και η μωροφιλοδοξία του επαγγελματικού του περιβάλλοντος, του έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο εσωτερικό κενό και τον έχουν φέρει στα όρια της κατάρρευσης. Αποφασίζει να φύγει για τις Μεσοδυτικές Πολιτείες με μια κάμερα στο χέρι για να κινηματογραφήσει την Αμερική πίσω από τον υπερκαταναλωτισμό και την εξιδανικευμένη εικόνα της.

Αυτήν την κουλτούρα της κατανάλωσης και του φόβου ενός επικείμενου τέλους, αναλύει στον «Λευκό Θόρυβο» (1985) – ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του. Μέσα από τον ήρωα, Τζακ Γκλάντνεϊ, και τις εμπειρίες του με την οικογένειά του, ο ΝτεΛίλο καταδεικνύει –συχνά παραθέτοντας εικόνες μιας σύγχρονης Αποκάλυψης- το πώς η τεχνολογία και η μαζική κουλτούρα, δημιουργούν έναν διαρκή «λευκό θόρυβο» που αποπροσανατολίζει τους ανθρώπους από την ουσία της ζωής.

Αλλά και στο «Mao II» (1991), εστιάζει στη σύγχρονη εποχή και στον ρόλο του συγγραφέα και της τέχνης σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από την εικόνα και την τρομοκρατία. Ένα εξαιρετικό έργο που θέτει βασανιστικά ερωτήματα για τη σχέση ανάμεσα στη λογοτεχνία και τα μέσα ενημέρωσης, καθώς και για το πώς η τέχνη στέκεται απέναντι στον καταναλωτισμό.

Ένας κόσμος υποβόσκουσας βίας και κυριαρχίας του χρήματος είναι και αυτός στον οποίο εκτυλίσσεται το «Κοσμόπολις» (2003), όπου ένας επιτυχημένος χρηματοοικονομικός επενδυτής αντιμετωπίζει τις συνέπειες της αλαζονείας του, με τον ΝτεΛίλο να αποτυπώνει ανεπανάληπτα τις παθογένειες της σύγχρονης οικονομίας, και τους κινδύνους που ενέχει η τεχνολογική πρόοδος και η ψηφιακή εποχή στην οποία είμαστε όλοι εγκλωβισμένοι.

Πάντως, σίγουρα ένα έργο-σταθμός του ΝτεΛίλο και της αμερικανικής λογοτεχνίας είναι ο «Ζυγός» που εκδόθηκε το 1988 – ένα έργο μυθοπλασίας βασισμένο στη δολοφονία του προέδρου των Η.Π.Α., Τζον Κένεντι, το 1963. Στο έργο αυτό, καταπιάνεται με μια από τις πιο τραυματικές και μυστηριώδεις στιγμές της αμερικανικής ιστορίας, εστιάζοντας στη διαμόρφωση του ψυχισμού του Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ, του φερόμενου ως δολοφόνου του Κένεντι, καθώς και στις σκοτεινές πτυχές των συνωμοσιών της εποχής.

Παρουσιάζοντας το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της δεκαετίας του 1960, ο ΝτεΛίλο δημιουργεί ένα περίπλοκο αφηγηματικό δίκτυο, στο οποίο συνδέει διαφορετικούς χαρακτήρες που συνωμοτούν για να σκοτώσουν τον Κένεντι και να διαμορφώσουν την πολιτική ατζέντα της εποχής. Με αυτόν τον τρόπο, παρουσιάζει τη συνωμοσία όχι απλώς ως μια οργανωμένη επιχείρηση, αλλά ως απόρροια της ίδιας της ανθρώπινης φύσης και της επιθυμίας για εξουσία.

Την ίδια στιγμή, η αναπαράσταση του Κένεντι και του Όσβαλντ από τα μέσα ενημέρωσης γίνεται βασικό θέμα του μυθιστορήματος, με τον Αμερικανό συγγραφέα να δείχνει πώς τα μέσα επηρεάζουν την αίσθηση της πραγματικότητας και δημιουργούν μια αλλοιωμένη εικόνα των γεγονότων. Και αυτός ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ διαμορφώνουν τις αφηγήσεις γύρω από ιστορικά γεγονότα, είναι που καθορίζει τις αντιλήψεις των ανθρώπων.

Και εδώ είναι που ο ΝτεΛίλο βρίσκεται στον φυσικό του χώρο: συνδέοντας αληθινά γεγονότα με φανταστικά στοιχεία, παίζει με το πραγματικό και το φανταστικό, αποσκοπώντας στο να αναδείξει την υποκειμενική φύση της Ιστορίας. Πράγματι, η αφήγηση δημιουργεί εναλλακτικές ερμηνείες για τη ζωή του Όσβαλντ, διερευνώντας το πώς μπορεί η ιστορία να διαμορφώνεται όχι μόνο από γεγονότα, αλλά και από υποθέσεις, εικασίες και παρεξηγήσεις.

Η μυθιστορηματική πλοκή παρουσιάζεται μέσα από τα μάτια πολλών διαφορετικών χαρακτήρων, μεταξύ των οποίων ο ίδιος ο Όσβαλντ, κυβερνητικοί πράκτορες και θεωρητικοί συνωμοσίας. Αυτός ο πολυπρισματικός τρόπος αφήγησης, δίνει την αίσθηση του χάους και της σύγχυσης, αντανακλώντας το κλίμα της εποχής.

Ταυτόχρονα, το έργο προσφέρει στους αναγνώστες μια κριτική του αμερικανικού ονείρου και της Δύσης γενικότερα, παρουσιάζοντας το αδιέξοδο που προκαλούν οι ψεύτικες αξίες, η παραπλανητική ασφάλεια της μαζικής κουλτούρας και η υπερβολική εξάρτηση από την τεχνολογική πρόοδο και την επίφαση αντικειμενικής ενημέρωσης που προσφέρει πλουσιοπάροχα. Φυσικά, κάθε ομοιότητα με τη σημερινή εποχή, την τρομακτική εξάπλωση της τεχνητής νοημοσύνης και το υπαρξιακό κενό – κάθε άλλο παρά τυχαία είναι…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ποια τύχη μπορεί να έχει μια γυναίκα ορφανή και από τους δύο γονείς, μαύρη και νάνος, που μεγαλώνει με την εργάτρια γιαγιά της σε μια φτωχογειτονιά της επαρχίας; Στα δεκαπέντε της χρόνια, η ηρωίδα -που δεν θα μάθουμε ποτέ το όνομά της- αφήνει τη γειτονιά που μεγάλωσε και τους ανοχύρωτους ανθρώπους της, εκείνους που ο κόσμος θα ήθελε να εξαφανίσει, για να αναζητήσει την οικογένεια της καρδιάς της, να βρει την ταυτότητά της, να γνωρίσει τον κόσμο. Στην περιπλάνησή της τίποτα δεν θα είναι εύκολο. Θα γνωρίσει τη δύναμη της φιλίας, αλλά θα αντιμετωπίσει και το ψέμα, την ιδιοτέλεια, την εξαπάτηση. Θα βρεθεί ανάμεσα σε ανθρώπους περιθωριακούς, τσαλακωμένους, αποσυνάγωγους, αλλά κάποτε και μαχητικούς, σε υποβαθμισμένα προάστια, σε μια κατάληψη καλλιτεχνών, σε μια αναρχική ουτοπική κοινότητα. Το μυθιστόρημα της Kisukidi, πολυφωνικό και βαθιά ποιητικό, περιπετειώδες και ευφρόσυνο, αναμειγνύει ιδέες και πολιτική, λόγια φαντασμάτων, παλιά παραμύθια, αρχετυπικές ιστορίες για πειρατές και παιδιά που χάνονται στο δάσος, σε μια ευφυέαστατη, καταιγιστική διαδοχή.

Το «Μπίζνες αζ γιούζουαλ» έχει μόνο στόχο να πει τις ιστορίες. Ζωντανές ιστορίες σαν αυτές που συμβαίνουν καθημερινά στους ανθρώπους. Διηγήματα που γεννιούνται στον επαγγελματικό και οικογενειακό περίγυρο. Επιχειρηματίες, στελέχη, συνάδελφοι, φίλοι, πατέρες, μητέρες, γιοι, κόρες. Μια διαρκής μάχη επιβίωσης, επιβολής και εξουσίας. Αριβισμός, κυνισμός, ναρκισσισμός, φόβος, φθόνος, αδιαφορία, υποκρισία, μυρωδιές που αναδύονται από φανταχτερά γραφεία, σπίτια, αυτοκίνητα. Αλλά και αγάπη, ακεραιότητα, αντοχή. Όλα μαζί αθροίζονται και αφαιρούνται σε ένα αέναο ξεκαθάρισμα λογαριασμών του καθενός με τους άλλους, αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό.

Το βιβλίο «Ιστορία και Κινηματογράφος: Εξιστορώντας στην οθόνη» πραγματεύεται την αναπαράσταση της ιστορίας στον κινηματογράφο, ένα θέμα που έχει αποτελέσει αντικείμενο μακράς αντιπαράθεσης και το οποίο αναδεικνύει την ανάγκη να κατανοήσουμε την κινηματογραφική ιστορία με τους δικούς της όρους, αξιολογώντας τη σχέση της με τη δημόσια ιστορία και την επίδρασή της στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης. Η Ελευθερία Θανούλη το πράττει αλλάζοντας εντελώς την ατζέντα και εστιάζοντας στους στενούς δεσμούς ανάμεσα στη γραπτή και στην κινηματογραφική ιστορία, τους οποίους μελετά διεξοδικά.

Καλοκαίρι του 1939. Η αριστοκρατική Κυανή Ακτή έχει μια ιδιαίτερα καλή σεζόν, καθώς οι πλουσιότεροι παραθεριστές του κόσμου συναντούν τους πιο φημισμένους σταρ του κινηματογράφου στο πρώτο κινηματογραφικό φεστιβάλ στη Γαλλική Ριβιέρα. Σε αυτό το θέρετρο των πλουσίων, φθάνει μια Αμερικανίδα, η Άναμπελ Φοκόν, για να δουλέψει το καλοκαίρι στο περίφημο Γκραντ Οτέλ, όπου είναι διευθυντής ο θείος της. Και όταν ένα μεγάλο κινηματογραφικό στούντιο φέρνει τους σταρ του στο ξενοδοχείο, η Άναμπελ επιλέγεται για να παρακολουθεί δύο μυστηριώδη μέλη του. Η άφιξη Ναζί πελατών στο ξενοδοχείο περιπλέκει την κατάσταση. Αντιμέτωπη με κατασκόπους που θα κάνουν τα πάντα για να πάρουν αυτό που θέλουν, η Άναμπελ βρίσκεται αναμειγμένη σε συνωμοσίες, σε έναν φόνο και σε μια κούρσα ενάντια στον χρόνο για την αποκρυπτογράφηση ενός μυστικού συστήματος επικοινωνίας των Ναζί.