Την άνοιξη του 2012 περιπλανιόμουν δίχως σκοπό στους δρόμους της γενέτειράς μου, τη Νέα Υόρκη, σε μια άγνωστη γειτονιά του Μπρούκλυν, και δεν είχα ιδέα τι θα έκανα στη ζωή μου. Είχε μόλις τελειώσει το παγκόσμιο συνέδριο του Men’s Health, το οποίο παρακολούθησα ως διευθυντής της ελληνικής έκδοσης και είχα ζητήσει μερικές ημέρες ελεύθερες για «να δω την πόλη». Όχι ότι δεν τη γνώριζα, αλλά συνήθιζα να το κάνω αυτό μετά από τα συνέδρια, είτε αυτά ήταν στη Βαρκελώνη είτε στο Μαϊάμι είτε στη γενέτειρα. Βοηθούσαν αυτές οι επιπλέον ημέρες για να καθίσει η γνώση μέσα μου, για να ανοίξει το μυαλό μου σε νέες ιδέες και για να έχω και λίγο χρόνο να τα πω εγώ με εμένα.
Μέσα μου ήξερα ότι αυτό ήταν το τελευταίο μου συνέδριο με αυτή την ιδιότητα. Η εταιρεία στην οποία δούλευα, οι εκδόσεις Λυμπέρη, είχε βρει σε τρεις βράχους και το υπερωκεάνιο είχε αρχίσει να μοιάζει με υποβρύχιο. Η οικονομική κρίση, η ραγδαία ανάπτυξη του διαδικτύου και τα ανοίγματα του παρελθόντος μας πήραν και μας σήκωσαν. Ήμασταν καταδικασμένοι. Μετά από δύο χρόνια μάχης του κυβερνήτη και του πληρώματος, φώναζε ότι τα κουκιά δεν βγαίνουν – θα έπρεπε ο καθένας να διεκδικήσει το δικό του κουκί από την αγορά.
Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος στον κόσμο για να σκεφτείς το επόμενο επαγγελματικό σου βήμα από τη Νέα Υόρκη. Είναι γεμάτη ιδέες σε κάθε φανάρι, σε κάθε ταμπέλα του μετρό, σε κάθε νέο μαγαζί που πουλούσε κάτι που δεν ήξερες ότι χρειάζεσαι.
Έχω απομακρυνθεί από το Γουίλιαμσμπεργκ, το κέντρο των χίπστερ της πόλης, έχοντας σβήσει καθετί από την to do list μου, έχοντας ξεχάσει τον χάρτη της πόλης μες στην τσάντα μου. Περπατάω ελεύθερος, χωρίς ατζέντα, χωρίς πλάνο και ομολογώ χωρίς πολύ κέφι. Και χωρίς να έχω δει κάτι που να κάνει κλικ μέσα μου. Ενδόμυχα περιμένω ότι στην επόμενη γωνία θα δω το Άγιο Δισκοπότηρο της δημιουργικής μου ζωής και αντί γι’ αυτό βλέπω πιτσαρίες, συνοικιακά μπαρ, μαγαζιά με ρούχα δεύτερο χέρι και ξαφνικά παγώνει το πλάνο… Τι είναι αυτό εκεί που μου κλείνει το μάτι; Ένα βιβλιοπωλείο με πράσινη βιτρίνα που σαν να ξεφύτρωσε από το πουθενά.
Κάποτε στο Γουίλιαμσμπεργκ της Νέας Υόρκης.
Greenlight λεγόταν, το πράσινο φως. Σημάδι από τους ουρανούς. Άνοιξα την πόρτα και μπήκα σε ένα μαγαζί που θύμιζε το εμβληματικό Shakespeare and Co στο Παρίσι, στην πιο indie εκδοχή του. Είχε δύο μεγάλα δωμάτια και ελεύθερη ταξινόμηση στα βιβλία. Μέσα είχε μόνο ντόπιους, ήμουν μακριά από την τουριστική ζώνη. Στην είσοδο είχε αφίσες που επικοινωνούσαν τις επόμενες εκδηλώσεις του βιβλιοπωλείου. Ανάγνωση ποίησης από το άξιο τέκνο του Μπρούκλιν τάδε, ανοιχτή συζήτηση για το πώς μπορούμε να γίνουμε πιο φιλικοί προς το περιβάλλον και άλλα ενδιαφέροντα. Στην αρχή μού έπιασε το μάτι ένα σταντ με περιοδικά. Τέχνη, αστική κουλτούρα, γαστρονομία, αρχιτεκτονική. Εκεί είδα για πρώτη φορά και αγόρασα το Lucky Peach του αγαπημένου σεφ Ντέιβιντ Τσανγκ. Είχε στο εξώφυλλο τον χάρτη με τα κομμάτια ενός γουρουνιού σε σκίτσο. Τα αγαπάει ο Τσανγκ τα γουρούνια του. Και αγαπάνε και οι Νεοϋορκέζοι να τους τα μαγειρεύει στο Μομοφούκου, όπως και το να αγοράζουν ακριβά περιοδικά – κανένα δεν έκανε λιγότερα από 15 δολάρια και τα περισσότερα το άξιζαν μέχρι το τελευταίο σεντ.
Λίγο πιο δίπλα είχε έναν πάγκο με τις νέες εκδόσεις. Ανάμεσα σε μια βιογραφία του Αβραάμ Λίνκολν και μια του JFK, τo μάτι μου πέφτει σε ένα μικρό τετράγωνο μαύρο βιβλιαράκι με χεράτη γραμματοσειρά στο εξώφυλλο και έναν τίτλο που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Steal like an Artist (Κλέψε σαν Καλλιτέχνης). Με τραβάει σαν μαγνητάκι σε ψυγείο. Το ξεφυλλίζω και είναι γεμάτο σύντομα κείμενα και ασπρόμαυρα σκίτσα. Μένω σε με μια σελίδα που δείχνει αστέρια ζωγραφισμένα με το χέρι και τα εξής λόγια: «Το ανθρώπινο χέρι δεν είναι ικανό να φτιάξει ένα τέλειο αντίγραφο». Από μακριά όλα τα αστέρια μαζί δείχνουν ίδια. Όσο παρατηρείς προσεκτικά το καθένα ξεχωριστά βρίσκεις διαφορές. Έχει δίκιο ο καλλιτέχνης.
Το βιβλίο ξεκινάει με την γνωστή φράση του Πάμπλο Πικάσο: «Η τέχνη είναι κλοπή». Στις επόμενες σελίδες γράφει με μεγάλα γράμματα «τίποτα δεν είναι πρωτότυπο», «αγκάλιασε τις επιρροές του», «fake it till you make it». Κολλάω με ένα σκίτσο, σχεδόν παιδικό, με δύο μεγάλους βράχους και ένα κενό να τους χωρίζει. Στη μια πλευρά στέκεται ένα ανθρωπάκι που κοιτάζει το κενό. Ο βράχος στον οποίο βρίσκεται γράφει: «Αυτό που είμαστε». Ο απέναντι βράχος γράφει: «Αυτό που θέλουμε να γίνουμε». Τι μένει; Ένα άλμα στο κενό. Ένα άλμα πίστης. Με ταρακούνησε η φράση. Απλή και βαθιά ταυτόχρονα. Κλείνω το βιβλίο, χαϊδεύω το εξώφυλλο, το βάζω μαζί με τα υπόλοιπα που ήταν προς αγορά – τρία βιβλία και μερικά περιοδικά.
Τι μένει; Ένα άλμα στο κενό. Ένα άλμα πίστης.
Περιμένοντας στο ταμείο ξανακοιτάζω το σκίτσο με το ανθρωπάκι που κοιτάζει το κενό ανάμεσα στους δύο βράχους. Για μια στιγμή βλέπω το πρόσωπό μου στη σελίδα του βιβλίου. Εγώ είμαι αυτό το ανθρωπάκι. Ο βράχος στον οποίο βρίσκομαι επαγγελματικά θρυμματίζεται. Ξέρω να φτιάχνω περιοδικά και να γράφω, αυτό κάνω μια ζωή, και έρχεται η ζωή και μου ψιθυρίζει: «Έφτασε η ώρα να πηδήξεις στο κενό». «Πήδα, Μπιλ» με προτρέπω. Και τότε προκύπτει το μεγάλο ερώτημα: να πάω που; Έχει πλάκα να μιλάς με τον εαυτό σου – αν διάβαζαν τις σκέψεις μας θα φορούσαμε όλοι λευκά
Επιστρέφω στην Αθήνα και παρκάρω το βιβλίο στο γραφείο που έχω στο σπίτι μου. Συνεχίζω τη ζωή μου, τα πρωινά πηγαίνω στη δουλειά, τα βράδια παίζω μπάσκετ ή βγαίνω στα μπαρ, λίγο μετά τα μεσάνυχτα καταστρώνω πλάνα διάσωσης του περιοδικού, και στα διαλείμματα ξεφυλλίζω αυτό το μικρό μαύρο βιβλιαράκι σαν να περιμένω κάποιο τζίνι να ξεπηδήσει μέσα από τις σελίδες του και να μου εκπληρώσει τρεις ευχές.
To καλοκαίρι αποφασίζω να κάνω ένα σόλο ταξίδι στην Κόστα Ρίκα και τον Παναμά. Θέλω χρόνο και χώρο για να σκεφτώ το άλμα από τον ένα βράχο στο άλλο. Η λύση έρχεται και με συναντάει σε ένα νησί της Καραϊβικής ονόματι Μπαστιμέντο. Αποκοιμιέμαι ένα μεσημέρι στην παραλία με δύο ερωτήσεις να στριφογυρνάνε στο κεφάλι μου. «Τι θέλω να κάνω στη ζωή μου; Τι μου αρέσει;». Ξανά και ξανά σε repeat. Λίγη ώρα μετά ξυπνάω και βλέπω στα αριστερά μου ένα σημειωματάριο Μoleskine στο οποίο κατέγραφα σκέψεις. Γυρίζω αργά προς τα δεξιά και βλέπω ένα βιβλίο του Μπολάνιο, τους Άγριους Ντετέκτιβ. Ξανακοιτάζω αριστερά, ξανά δεξιά. Η αναλαμπή συνήθως απεικονίζεται με μια λάμπα. Εγώ είδα ολόκληρο φάρο. Μου αρέσει το γράψιμο και μου αρέσει το διάβασμα. Θα φτιάξω έναν εκδοτικό οίκο… Θα βγάζω τα βιβλία που γουστάρω, μια μέρα μπορεί και να γράψω και κάνα δυο. Σατόρι στο Μπαστιμέντο, θα το βάφτιζε ο Κέρουακ. Ο Γιουνγκ θα μιλούσε για συγχρονικότητα. Εγώ θα αρκεστώ στο εξής απλό: το βρήκα!
Τα απλά είναι τελικά και τα λιγότερο εύκολα. Είτε έχεις πετύχει, λέει, είτε έχεις αποτύχει, είτε ξεκινάς από την αρχή είτε βρίσκεσαι στο μέσο της διαδρομής, ποιο είναι το ζητούμενο: να συνεχίσεις να είσαι δημιουργικός. Σε καλούς καιρούς και δύσκολους καιρούς, όπως αυτούς που βιώνουμε.
Επιστρέφοντας στην Αθήνα βρέθηκα με τον φίλο μου τον Βλάση Μαρωνίτη και δεν κρατιόμουν να του πω για την αποκάλυψη της Καραϊβικής. «Βρήκα τι θέλω να κάνω στη ζωή μου!» του ανακοίνωσα βαρύγδουπα. «Τι;» ρώτησε λακωνικά. «Θέλω να ανοίξω έναν εκδοτικό οίκο. Να ασχοληθώ με το χώρο του βιβλίου». Με κοίταξε καλά καλά και μου το ξεφούρνισε: «Κι εγώ!» Είχαμε συνεργαστεί αρκετές φορές στο παρελθόν και είχαμε για κόλλα μια φιλία 15 χρόνων. Συμφωνήσαμε να τον ανοίξουμε παρέα. Συμφωνήσαμε, επίσης, να βγάζουμε μόνο τα βιβλία που γουστάρουμε, δηλαδή μόνο μη λογοτεχνικά βιβλία, βιβλία που σε κάνουν να θέλεις να σηκωθείς το πρωί και να τη στύψεις τη ζωή σαν να ’ταν χυμός πορτοκάλι. Συμφωνήσαμε, επίσης, ότι το πρώτο βιβλίο που θα βγάζαμε θα ήταν το Steal Like an Artist. Εύκολη μετάφραση, προβοκατόρικος τίτλος. Κλέψε σαν Καλλιτέχνης.
Το άλμα στο κενό είχε μόλις γίνει. Πάμε από αυτό που είμαστε, άνθρωποι των περιοδικών και των μίντια, σε αυτό που μπορούμε να γίνουμε, εκδότες, επιχειρηματίες. Για ένα χρόνο δουλεύουμε πάνω στο όνειρό μας να ανοίξουμε έναν εκδοτικό οίκο στα χαλάσματα μιας χώρας που καταρρέει με κρότο. Αφού γνωρίζουμε τι βιβλία θέλουμε να βγάλουμε, το επόμενο βήμα είναι να βρούμε τίτλο. Πέφτουν δεκάδες ονόματα στο τραπέζι, αλλά την ιδέα τελικά την κλέψαμε σαν καλλιτέχνες ένα βράδυ μπροστά σε μια οθόνη. Ο Βλάσης ενθουσιάστηκε με μια παρουσίαση που είδε σε ένα συνέδριο ντιζάιν και είχε ως θέμα το κλειδί ως σύμβολο. «Τι λες;» με ρώτησε. «Άψογο» απάντησα.
Τα βιβλία του Austin Kleon κυκλοφορούν στα ελληνικά σε μετάφραση Βασίλη Βαρδάκα από τις εκδόσεις Key Books.
Στις 11 Οκτωβρίου του 2013 γεννιέται η Key Books με την κυκλοφορία του Κλέψε Σαν Καλλιτέχνης. Ένα μήνα μετά βρισκόμαστε στη λίστα των bestsellers. «Το μυστικό: Κάνε καλή δουλειά και μοιράσου τη με κόσμο» γράφει ο Kleon στο έκτο κεφάλαιο του βιβλίου. Αυτό κάνουμε. Όπου στεκόμαστε και όπου βρισκόμαστε μιλάμε για το βιβλίο μας. «Γράψε τα βιβλία που θέλεις να διαβάσεις» προτρέπει στο τρίτο κεφάλαιο. Αυτό το αλλάζουμε λίγο: «Να εκδίδεις τα βιβλία που θέλεις να διαβάσεις». Ο Austin Kleon και το βιβλίο του μας συντροφεύει σε όλο μας το ξεκίνημα. Σαν να είναι ο μυστικός σύμβουλος του εκδοτικού.
Ένα χρόνο μετά κυκλοφορούμε το δεύτερο βιβλίο του, με τίτλο Πούλα σαν Καλλιτέχνης. Σαν να το έγραψε για εμάς προσωπικά. Η πεμπτουσία του βιβλίου είναι το πώς να πουλάς τον εαυτό σου και τη δουλειά σου χωρίς να δείχνεις γελοίος. Πώς και πού βρίσκεις το κοινό σου; Πώς γίνεσαι γνωστός; Πως αφήνεις το στίγμα σου; Εύλογα ερωτήματα για όποιον έχει μόλις ξεκινήσει μια επιχείρηση. «Για να βρεις τη φωνή σου, πρέπει να τη χρησιμοποιήσεις» λέει. Και τον ακούμε. Χρησιμοποιούμε τη φωνή μας βγάζοντας τα βιβλία που αγαπάμε, βγάζοντας τα βιβλία που πιστεύουμε ότι έχουν νόημα σήμερα, που θα βοηθήσουν να πάμε τη ζωή μας παρακάτω. Το Πούλα σαν Καλλιτέχνης έγινε κι αυτό bestseller. Αγαπήθηκε από καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, χομπίστες, συγγραφείς, μουσικούς, ανθρώπους που θέλουν να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή τους. O Austin Kleon αρχίζει να κάνει όνομα στην Ελλάδα. Το ίδιο και η Key Books.
Ο συγγραφέας Austin Kleon…
Το 2015 έφτασε η ώρα του τρίτου του βιβλίου που δεν ήταν ακριβώς βιβλίο. Ο Kleon αγαπάει τα σημειωματάρια. Εκεί δουλεύει τις ιδέες του γράφοντας και ζωγραφίζοντας. Αποφάσισε να φτιάξει ένα δικό του με ασκήσεις δημιουργικότητας. Τίτλος: Κλέψε σαν καλλιτέχνης: Η μέθοδος. Είναι κάτι σαν φορητό σεμινάριο δημιουργικότητας. Το ’χεις μαζί σου και όποτε έχεις χρόνο, το ξεφυλλίζεις, διαβάζεις μια ιδέα και παίζεις. «Κοίτα αυτή την τελεία μέχρι να σου έρθει μια ιδέα» λέει σε μια σελίδα. «Γράψε ένα μήνυμα στους εξωγήινους» λέει σε μια άλλη. «Βρες τρεις αποδείξεις, διάβασέ τες και φτιάξε μια ιστορία». Ακούγεται κάπως σαχλό, αλλά είναι άκρως εθιστικό και δημιουργικό. Και όπως λέει το γνωστό ρητό: «φτωχός δεν είναι αυτός που δεν έχει χρήματα. Είναι αυτός που δεν έχει ιδέες». Με τον Kleon κατάλαβα ότι είναι μύθος πως οι καλύτερες ιδέες έρχονται από τον ουρανό. Οι καλύτερες ιδέες έρχονται όταν είσαι εδώ και τώρα. Όταν παίζεις, όταν κάνεις παράξενες ερωτήσεις και ακούς τις απαντήσεις που δίνει η φαντασία σου, όταν συνδέεις απλά αντικείμενα της καθημερινότητάς σου και φτιάχνεις ιστορίες.
Πριν λίγες εβδομάδες κλείσαμε 7 χρόνια ζωής ως εκδοτικός οίκος με κοντά 70 τίτλους στην αγορά. Με καλές στιγμές και δύσκολες, με επιτυχίες και μαθήματα. Το γιορτάσαμε με ένα οικογενειακό πικ-νικ δίπλα στη θάλασσα ελέω covid. Η νέα επταετία που μόλις ξεκίνησε έφερε στο εκδοτικό μας πρόγραμμα το τέταρτο βιβλίο του Austin Kleon, με τίτλο Ζήσε σαν Καλλιτέχνης. Και κατά τη γνώμη μου είναι το καλύτερό του. Και έχοντας μεταφράσει όλα του τα βιβλία μπορώ να πω ότι τον νιώθω φίλο μου πια. Ξέρω τι περνάει και γιατί γράφει. Για τον εαυτό του γράφει, αλλά και για εμάς. Για όλους. Το θέμα του βιβλίου είναι απλό, όπως και όλα του τα βιβλία. Τα απλά είναι τελικά και τα λιγότερο εύκολα. Είτε έχεις πετύχει, λέει, είτε έχεις αποτύχει, είτε ξεκινάς από την αρχή είτε βρίσκεσαι στο μέσο της διαδρομής, ποιο είναι το ζητούμενο: να συνεχίσεις να είσαι δημιουργικός. Σε καλούς καιρούς και δύσκολους καιρούς, όπως αυτούς που βιώνουμε. Μας τα λέει σαν φίλος, χωρίς να το παίζει αυθεντία ή γκουρού. Δεν χρειάζονται τέτοιοι.
…και ο μεταφραστής και ένας εκ των δύο εκδοτών του στην Ελλάδα, Βασίλης Βαρδάκας.
Τι κάνει έναν άνθρωπο δημιουργικό; Η ρουτίνα του. Πώς είναι δομημένη η ημέρα του; Εκεί βρίσκεται το κλειδί. Δεν μπορεί να είναι η μέρα σου άνω κάτω και να περιμένεις ότι θα ’χεις τα αποτελέσματα που θέλεις. Κάθε μέρα βάζεις ένα λιθαράκι για το αύριό σου. Κάθε μέρα καλείσαι να καθίσεις στην άκρη του βράχου που λέει «αυτός που είσαι», να κοιτάξεις στην απέναντι που λέει «αυτό που μπορείς να γίνεις» και να λες «θα το κάνω». Ακόμα και όταν βαριέσαι. Ακόμα και όταν βρέχει, είτε νερό είτε αρνητισμό. Τότε μετράει ακόμα περισσότερο.
Όλοι έχουμε μια νοερή λίστα με τα σημαντικότερα βιβλία της ζωής μας. Αυτά που μας συντρόφεψαν σε μια δύσκολη στιγμή. Αυτά που μας έβγαλαν από την κινούμενη άμμο που καμιά φορά μοιάζει η ζωή. Αυτά που μας έκαναν να δακρύσουμε από συγκίνηση, να φτιάξουμε νέους νευροσυσχετισμούς στο κεφάλι μας, αυτά που μας ενέπνευσαν να προχωρήσουμε. Έχω διάφορα από αυτά στη λίστα μου. Τα βιβλία του Austin Kleon βρίσκονται κάπου εκεί ψηλά. Τον ευχαριστώ από καρδιάς για όσα μού έμαθε και για όσα μού πρόσφερε, ακόμα κι εν αγνοία του. Όποτε κολλάω ξέρω ότι είναι εκεί να μου πει: «κοίτα μια τελεία όση ώρα χρειάζεται μέχρι να σου ’ρθει μια ιδέα. Πάρε την ιδέα και δώσ’ της ζωή».
