Ο κύκλος του έρωτα καλά κρατεί

Το είχε περιγράψει έξοχα, το 1982 ο Λουκιανός Κηλαηδόνης: «Χώρισε ο Λουκάς με τη Μαρίνα/ και γύρισε ξανά στην Αθηνά/ ψωνίστηκε ο Αντώνης με τη Ντίνα/ που τα ’χε με ένα φίλο του Μηνά/ και τα ’φτιαξε η Γκέλη, ξαφνικά με το Βαγγέλη/ που τα είχε με τη Τζίνα και παλιά με την Ηρώ/ που αγαπούσε τον Ηλία που τα είχε με τη Λία/ λίγο πριν να του την πέσει η Αργυρώ…». Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης σχολίαζε με τους στίχους του τραγουδιού «Πού βαδίζουμε κύριοι;» την καθυστερημένη, στην Ελλάδα, ερωτική επανάσταση, τη διαρκή αναζήτηση ερωτικού συντρόφου, την εναλλαγή των σχέσεων.

Αρκετά χρόνια νωρίτερα, το 1897 συγκεκριμένα, στη Βιέννη αυτή τη φορά, ο για λίγα χρόνια γιατρός Άρτουρ Σνίτσλερ έγραψε κάτι ανάλογο, θέλοντας να καυτηριάσει την παρακμή της αυστριακής πρωτεύουσας, την υποκρισία των σχέσεων και τις συμβάσεις τους, τις τάξεις της εποχής του και το πώς η ερωτική επιθυμία καταργεί τα όριά τους. Δεν πέρασε εύκολες στιγμές στη διαδρομή του το θεατρικό έργο του Σνίτσλερ με τον τίτλο «Reigen». Εκδόθηκε το 1903 και τον επόμενο χρόνο απαγορεύτηκε από την αυστριακή λογοκρισία. Ανέβηκε στο Βερολίνο, περίπου 20 χρόνια αργότερα, αφού στο μεταξύ κυκλοφορούσε παράνομα χέρι με χέρι. 

Η ιστορία του είναι απλή σε πρώτο επίπεδο: «Δέκα ζευγάρια στη Βιέννη επιδίδονται σε μια περίτεχνη σκυταλοδρομία σεξουαλιακών συναντήσεων, παλεύοντας με τα όρια που θέτουν η κοινωνική θέση, ο πλούτος και η ερωτική και συζυγική πίστη. Ολα ξεκινούν από μια φτωχή πόρνη και καταλήγουν πάλι σ’ αυτήν. Κάθε διαδοχική σκηνή παίρνει ένα δραματικό πρόσωπο από την προηγούμενη και το εισάγει στην επόμενη εικόνα. Μέχρι το τέλος του παιχνιδιού, όλοι οι χαρακτήρες είναι ασαφώς συνδεδεμένοι μεταξύ τους», εξηγεί ο Θωμάς Μοσχόπουλος στο πρόγραμμα της παράστασης, που περιλαμβάνει και όλο το κείμενο του Σνίτσλερ (μετάφραση Κοραλία Σωτηριάδου, «Κάπα Εκδοτική»). 

«Ο κύκλος του έρωτα» (το έργο έγινε γνωστό στην Ελλάδα ως «Το γαϊτανάκι του έρωτα», στη μετάφραση που έκανε ο Πέτρος Μάρκαρης το 1984 για το Θέατρο Τέχνης) πέρασε δύσκολες στιγμές υποδοχής από το κοινό και την κριτική και ατυχείς παραστάσεις και στην Ελλάδα. Μέχρι τον 21ο αιώνα, που επιλέγεται συχνά, με διάφορες μορφές, από πολλούς καλλιτέχνες. Αυτή τη φορά ο σκηνοθέτης Θωμάς Μοσχόπουλος, στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά μας καλεί να δούμε αυτόν τον αδιάκοπο κύκλο του έρωτα, της επιθυμίας, της στιγμιαίας σαρκικής ηδονής και του αέναου ερωτικού παιχνιδιού. 

Ενας κύκλος που ερχόταν από ψηλά, με μια διάφανη κουρτίνα που χάραζε την περίμετρό του και δέκα καρέκλες εντός του (σκηνικά Ευαγγελία Θεριανού) ήταν το σύμπαν στη σκηνή. Κάθε ζευγάρι έπαιρνε τις καρέκλες του, έβγαινε εκτός κύκλου, ακολουθούσε η σκηνή του (που πάντα κατέληγε σε ερωτική συνέρευση, πάντα υπό τους ήχους του Στράους) και μετά, το ένα από τα δύο μέλη του προηγούμενου ζευγαριού συναντούσε τον επόμενο: τον εραστή ή την ερωμένη, το αντικείμενο του πόθου, το πλάσμα που επιθυμούσε να κατακτήσει ανεβάζοντας τον αύξοντα αριθμών των ερωτικών συντρόφων ή περνώντας απλώς την ώρα του. Το άλλο μέλος του προηγουμενου ζευγαριού έστεκε με την καρέκλα του σε μια άκρη της σκηνικής δρασης. Οσοι έμεναν εκτός κύκλου ή όσοι ακόμα παρέμεναν εντός του, σχολίαζαν το ζευγάρι της κάθε σκηνής με χιούμορ, άλλοτε συμπληρωματικό των διαλόγων, άλλοτε καυστικό, δημιουργώντας μια περίεργη συνέργεια.

Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος, κάνοντας για μια ακόμη φορά ένα εύστοχο casting, απέδωσε την αδεξιότητα της επαφής, σάρκασε το φλέρτ, έδειξε τις ενοχές των πρωτάρηδων, την υποκρισία όσων κυνικά αποπλανούν, την ανάγκη όλων να επιβεβαιωθούν σε ό,τι αναζητούν μέσω του άλλου, μέσω της ερωτικής πράξης, μέσω της κατάκτησης· το κενό αυτών(;) των σχέσεων εντέλει, την απόλυτη απουσία ουσιαστικής επαφής. Μ’ αυτόν τον τρόπο σκιαγράφησε εύστοχα την ψυχοσύνθεση των ηρώων του Σνίτσλερ, ο οποίος θαύμαζε και είχε ήδη επηρεαστεί από τη φροϋδική θεωρία και απέδωσε τη διαχρονία της αδιάκοπης επιβεβαίωσης στην αναζήτησης της ηδονής. Και βεβαίως ανέδειξε και μία ακόμη αρετή του κειμένου: τις αποχρώσεις των χαρακτήρων των δύο φύλων. Γυναίκες εξαρτημένες, πονηρές ή απελευθερωμένες, λαϊκές ή αστές· άνδρες ορθολογιστές, διανοούμενους, νάρκισσους, κυνικούς. 

Κίττυ Παϊταζόγλου, Πυγμαλίων Δαδακαρίδης

Συνέβαλαν σ’ αυτό όλοι οι συντελεστές. Και φυσικά οι ηθοποιοί, που ερμήνευσαν καίρια τους χαρακτήρες και το κείμενο. Θα ξεχωρίσω όμως την Κίττυ Παϊταζόγλου από τις γυναίκες και οπωσδήποτε τον Κώστα Φιλίππογλου από τους άντρες, που εμφανίζεται τελευταίος, στην κορύφωση της ιστορίας, στο κλείσιμο του κύκλου, και είναι απολαυστικός. 

Κώστας Φιλίππογλου, Αννα Μάσχα

Ηταν μία από τις λιγότερο «πειραγμένες» παραστάσεις του Θωμά Μοσχόπουλου που έχω δει, ο οποίος πάντα έχει τον δικό του τρόπο να αναδείξει τη διαχρονία του κάθε κειμένου, να το φέρει περισσότερο στο σήμερα, να μας δείξει ότι μας αφορά, χωρίς ποτέ να πάψει να σέβεται το έργο. Αλλά, έτσι κι αλλιώς το έργο του Σνίτσλερ είναι από μόνο του επίκαιρο και διαχρονικό. Ετσι κι αλλιώς είναι μια ευφρόσυνη παράσταση που καταπιάνεται με θέματα περίπλοκα και παντοτινά. Αλλά το κάνει ανάλαφρα, όπως το φλερτ.