Δεν είναι όλες οι συναντήσεις εύκολες. Ειδικά, αν ο συνομιλητής σου έχει ζήσει τον πόλεμο, τον εμφύλιο, τη χούντα και αυτά που ζούμε τώρα. Ειδικά, αν ο συνομιλητής σου έχει γράψει ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία της εγχώριας λογοτεχνίας: Το Καπλάνι της Βιτρίνας.
Η παράξενη πολυκατοικία στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας έχει δύο εισόδους, δύο σειρές από κουδούνια, δύο ασανσέρ. Είναι γεμάτη γυναίκες. Στο εσωτερικό της λειτουργούν διάφορα γυναικολογικά ιατρεία, όπου το ένα στέλνει τις ενδιαφερόμενες στο άλλο δημιουργώντας μια ανεξήγητη κίνηση. Το διαμέρισμα της Άλκης Ζέη έχει κολλήσει σε μια άλλη εποχή. Όπως όταν πηγαίνεις στο σπίτι της γιαγιάς. Προσπαθώ να της εξηγήσω τι είναι η Popaganda και τη ρωτάω αν μπαίνει στο ίντερνετ. “Βεβαίως και μπαίνω και θα δω και το άρθρο”.
Μόλις έχει γυρίσει από τη Μαδρίτη και ετοιμάζεται να γυρίσει όλη την Ελλάδα για να παρουσιάσει το καινούριο της βιβλίο. Στο Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο επιστρέφει στα χρόνια που δεν έχει αναφερθεί ποτέ. Στα παιδικά και νεανικά. Από τη Σάμο μέχρι την Αθήνα και από την παρέα με τον Γκάτσο, μέχρι το γάμο της με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, την εξορία στη Χίο και το όνειρο πως η Αριστερά κάποια μέρα θα αλλάξει τον κόσμο. “Κοσμοπολίτισσα είστε με όλα αυτά τα ταξίδια”, με ακούτε να ρωτάω στο βίντεο. “Μην το λες αυτό. Παλιά για την αριστερά ήταν βρισιά”.
Να ξεκινήσουμε από τον τίτλο; To Faber είναι το μολύβι που… Faber νούμερο 2. Ε, με αυτό γράφαμε.
Όλα τα παιδιά είχαν το ίδιο μολύβι; Έπρεπε δηλαδή ή… Έπρεπε γιατί το νούμερο 3 ήτανε πολύ λεπτό, το 1 χοντρό και έτσι το 2. Και είχαν τα παιδιά μολύβι Faber νούμερο 2.
Εσείς σχολείο πήγατε στη Σάμο; Όχι. Ήρθα στην Αθήνα μόλις ήταν να πάμε σχολείο.
Α, οπότε πριν το σχολείο ζήσατε στη Σάμο και μετά ήρθατε εδώ. Υπήρχε καμιά λαχτάρα να αφήσετε την επαρχία και να έρθετε στην Αθήνα; Καμία. Περνούσαμε τόσο ωραία στη Σάμο, που όταν ήρθαμε στην Αθήνα ήταν σαν να είχαμε εκπατριστεί. Γιατί ήμασταν με τον παππού, την θεία μας και ήρθαμε εδώ με τον μπαμπά μας που ήταν αυστηρός και αυτό και λέγαμε ήταν ότι θέλουμε να πάμε στη Σάμο.
Πόσο βοηθούν οι αναμνήσεις τον παιδικό συγγραφέα; Βοηθούν πολύ. Αλλά μου κάνει εντύπωση που βλέπω φίλες μου έτσι, που δε θυμούνται τίποτα από τα παιδικά τους χρόνια. Μου κάνει εντύπωση. Δε μου λένε ποτέ για τα παιδικά τους χρόνια. Ρωτάω που και που να μου πούνε κάτι. Εγώ τα θυμάμαι με τόσες λεπτομέρειες. Να φανταστείτε, ότι για όλο αυτό το βιβλίο δεν χρησιμοποίησα ούτε μια σημείωση.
Και είστε σίγουρη ότι συνέβησαν αυτά; Η αδελφή μου έχει μνήμη ελέφαντα και τη ρωτούσα κάθε τόσο αν είναι έτσι. Όταν μου το επιβεβαίωνε ήμουν σίγουρη.
Μπορεί να ισχύει βέβαια ότι όσο μεγαλώνεις θυμάσαι τι έγινε παλιά και δε θυμάσαι τι έγινε χθες. Ε, όχι ευτυχώς θυμάμαι τι έγινε χθες.
Πώς σας ήρθε να πάτε σ’ αυτή την περίοδο της παιδικής σας ηλικίας; Κοιτάξτε, όλο το υπόλοιπο το έχω γράψει στο μυθιστόρημα Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Έχω μεγαλώσει πια, μη φύγω εγώ και κανείς θέλει να γράψει τη βιογραφία μου. Να τη γράψω μόνη μου, να τα πω όπως θέλω.
Τι σας έλειψε πιο πολύ τώρα επιστρέφοντας σε αυτά χρόνια; Αυτοί οι άνθρωποι οι σπουδαίοι που γνώρισα.
Ο Γκάτσος και όλοι αυτοί… Ο Γκάτσος, ο Ελύτης, ο Κουν, ο άντρας μου φυσικά πρώτος πρώτος.
Σας λείπουν; Ναι μου λείπουν πάντα. Τώρα έχασα και έναν πολύ καλό φίλο αλλά όταν είσαι μεγάλος χάνεις τους φίλους σου. Ο Κωστής, καλή ώρα, που ήτανε για μένα ένα διαμάντι άνθρωπος και χτες έγινε η κηδεία, αλλά είναι χρόνια που είναι έτσι απών.
Υπάρχει όμως και η χαρά της επιβίωσης; Ναι, δεν με ενδιαφέρει να πεθάνω, αλλά με πειράζει να μην ξέρω τι θα γίνει μετά.
Πώς ήταν εκείνα τα χρόνια στην Αθήνα; Αφού γυρίσατε από τη Σάμο. Τα πρώτα παιδικά; Ναι.. Στην αρχή δεν ήμασταν καθόλου ευχαριστημένες και πηγαίναμε και σε ένα σχολείο που ήτανε πολύ φασιστικό, αλλά δε το ξέραμε και επειδή μας έκαναν μεγάλη έκπτωση στα δίδακτρα, γιατί ήταν ο θείος μου καθηγητής εκεί. Ύστερα δεν άντεξε και ο θείος μου και έφυγε και πήγαμε στην Αηδονοπούλου και ήταν ένας παράδεισος αυτό το σχολείο.
Όταν λέμε ένα σχολείο πολύ φασιστικό τι εννοούμε; Δηλαδή του Μεταξά. Του Μεταξά. Ζήτω ο Μεταξάς, ζήτω ο βασιλιάς και τέτοια.
Ήταν όμως έτσι το κλίμα, γενικότερα; Όχι, στην Αηδονοπούλου που πήγαμε ήταν η πλήρης δημοκρατία, παρ’ όλο που ήτανε ο Μεταξάς.
Κόντρα στην εποχή. Ήξερε να διαλέγει ανθρώπους η Αηδονοπούλου, η ίδια ήταν γυμνάστρια και δε μπορούσε να είναι διευθύντρια γιατί χρειαζόταν δίπλωμα πανεπιστημίου. Αλλά ήξερε να διαλέγει τους ανθρώπους και είχε επιλέξει τους καθηγητές έναν έναν.
Ήσασταν σχολείο ακόμα στην Κατοχή; Μπορώ να πω ότι μια από τις ωραίες εποχές που θυμάμαι ήταν η Κατοχή, γιατί ενώ ήτανε και η πείνα και ο κίνδυνος, αλλά είχαμε ένα όραμα. Πιστεύαμε ότι και εμείς συμβάλουμε σ’ αυτό το όραμα, και εμείς συμβάλουμε να ελευθερωθεί η Ελλάδα, ότι σίγουρα θα ελευθερωθεί και μετά θα είμαστε ελεύθερες να κάνουμε ότι θέλουμε.
Ναι, υπήρχε ένας στόχος. Τώρα υπάρχει βλέπετε; Όχι, δεν υπάρχει όραμα τώρα.
Δηλαδή δεν υπάρχει το όραμα να ξεχρεώσουμε από αυτή την ιστορία, να φύγει το μνημόνιο. Ε, ωραία, εντάξει, εάν είναι όραμα αυτό, να βγούμε και να ξεχρεώσουμε.
Δεν είναι λίγο μηδενιστικό για τη νέα γενιά να λέτε ότι δεν υπάρχει κάποιο όραμα τώρα; Ανέφερα το όραμα που υπήρχε τότε. Δηλαδή, τώρα εγώ θυμώνω όταν λένε ότι έχουμε πόλεμο, κατοχή. Δεν έχουμε ούτε πόλεμο, ούτε κατοχή. Αλλά σκοπός είναι να βρούμε καινούρια πράγματα. Βλέπεις, και αυτοί που είναι οι προοδευτικοί, ας πούμε οι αριστεροί, έχουνε κολλήσει στα παλιά καλούπια. Καλά το ΚΚΕ εντάξει το παίρνεις σαν μουσειακό αντικείμενο, αλλά και αυτά που λένε οι άλλοι είναι τετριμμένα. Και παλιά βέβαια, που υπήρχαν οι καθοδηγητές, πολλές φορές έπεφτες σε καλούς και άλλες έπεφτες σε στούρνους.
Τα ίδια λέγανε και τότε οι αριστεροί; Υπήρχαν δύο κατηγορίες. Υπήρχανε οι στούρνοι, αυτοί που άμα σου μιλούσανε έλεγες δε θέλω να πάω εκεί, να φύγω και οι άλλοι οι εμπνευσμένοι που σε έκαναν να θες να πας μαζί τους.
Εσείς αριστερή πάντα. Έχει την ίδια σημασία η λέξη σήμερα; Όχι. Πρώτα πρώτα τώρα δεν κινδυνεύεις να πεις ότι είσαι αριστερός.
Πήγατε και στη Χίο εξορία. Ναι, και πήγανε άνθρωποι εξορίες, εκτελέστηκαν…
Τι σημαίνει δηλαδή να είσαι αριστερός, εκτός από το να κρύβεσαι; Για εμάς σήμαινε πολλά πράγματα. Σήμαινε ότι πίστευες μια ιδεολογία, ότι όλα θα πάνε καλύτερα μετά, ότι ο λαός θα ανέβει, η παιδεία, η τέχνη, η λογοτεχνία, όλα αυτά.
Στο βίντεο: Η Άλκη Ζέη και τα παιδιά. Οι φωτογραφίες του σπιτιού της, τα χρόνια στην Ιταλία και η Τασκένδη.
Μιλάτε πολύ για τον Γκάτσο μέσα στο βιβλίο, έχει και πάρα πολλές φωτογραφίες. Τι τύπος ήταν; Ο Γκάτσος, αυτός που ήξερα εγώ ήταν ένας πολύ ευγενικός άνθρωπος. Και παρ’ όλο που ήταν ένα παιδί που είχε γεννηθεί στο χωριό, την Ασέα, ήταν τρομακτικά μορφωμένος. Και ο άντρας μου απορούσε, πώς μορφώθηκε αυτός ο άνθρωπος. Και μου έλεγε πως ξέρει όλη την λογοτεχνία την αγγλική, τη ρώσικη, τη γαλλική. Ήξερε Γαλλικά, Αγγλικά. Που τα έμαθε αυτά; Έμαθε Ισπανικά. Που τα έμαθε αυτός ο άνθρωπος;
Οι γνώσεις ήταν ένας τρόπος να ξεχωρίσεις; Θα σας πω, τότε, όταν γνωρίσαμε τον Γκάτσο, τότε έγραψε και το πρώτο του βιβλίο. Δεν είχε γράψει ως τότε βιβλία και ο Ελύτης έβγαλε την πρώτη του συλλογή. Αλλά ήτανε άνθρωποι μέσα στη λογοτεχνία…
Μπροστά σε αυτούς μπαίνατε δυναμικά στις συζητήσεις; Όχι. Πολύ σεμνά, σεμνά και ταπεινά.
Τους δείχνατε αυτά που γράφατε; Μόνο στον άντρα μου τα έδειχνα. Ούτε τολμούσα.
Καταλάβαιναν το μέγεθός τους; Το καταλάβαιναν, αλλά δεν ήταν ακόμα φτασμένοι συγγραφείς.
Εσείς σήμερα το καταλαβαίνετε; Ότι είμαι φτασμένη; Ε, μπορώ να το πω.
Από τον κόσμο το καταλαβαίνετε… Επειδή, πηγαίνω πολύ στα σχολεία και βλέπω τα παιδιά, γιατί όταν γράφεις ένα βιβλίο για μεγάλους το κοινό σου δεν το βλέπεις. Θα σε πάρουνε φίλοι να σου πουν, ενώ στο σχολείο που βλέπω τα παιδιά αντικρίζω και το κοινό μου.
Τα παιδιά διαβάζουν σήμερα; Όχι. Διαβάζουν εκείνα τα παιδιά που έχουν ένα δάσκαλο. Ο τρελός ο δάσκαλος, αυτός που χάνει Σαββατοκύριακα για να κάνει, να ετοιμάσει, να τα ρίξει στην παγίδα να διαβάσουν ένα βιβλίο.
Ναι αλλά υπήρχε μια περίοδος που λέγανε ότι τα παιδιά διαβάζουνε; Όχι, ποτέ δε διαβάζανε τα παιδιά. Ίσως εμείς διαβάζαμε πολύ γιατί δεν είχαμε τίποτα άλλο. Δεν είχαμε τηλεόραση, δεν είχαμε βίντεο, δεν είχαμε τίποτα. Και δεν μας αφήναν να βγαίνουμε πολύ και η διασκέδαση μας ήταν το βιβλίο.
Οι Έλληνες γιατί δεν είδαν ποτέ το βιβλίο ως διασκέδαση; Γιατί δε το μαθαίνουν από μικρά. Ας πούμε, τα παιδιά μου έκαναν σχολείο στην Γαλλία, τα εγγόνια μου είναι στις Βρυξέλλες. Από το νηπιαγωγείο κάθε εβδομάδα κουβαλούσαν ένα βιβλίο, το διάβαζαν και το πήγαιναν πίσω. Είχαν βιβλιοθήκη και μάθαιναν πολύ μικρά να διαβάζουν.
Θα θέλατε να ζούσατε στις Βρυξέλλες, να ήσασταν συγγραφέας από το Βέλγιο; Όχι δε θα ήθελα να είμαι συγγραφέας από το Βέλγιο, καθόλου. Αλλά στο Βέλγιο γράφω γιατί πάω εκεί και έχω απόλυτη ησυχία και δεν είναι έλα εδώ, έλα εκεί.
Tώρα ήσασταν στη Μαδρίτη, η κρίση είναι ίδια εκεί; Η Μαδρίτη ήταν μια χαρούμενη πόλη. Ο κόσμος στους δρόμους, έτσι περπατούσαν, συζητούσαν και μου έκανε εντύπωση στην παρουσίαση ότι στις δέκα ερωτήσεις που μου έκαναν οι επτά ήταν για τη Χ.Α.
Τι τους λέτε; Και τι δεν τους λέω.
Πώς την πατήσαμε έτσι; Πραγματικά την πατήσαμε, γιατί όλοι μαζί την πατήσαμε. Λέω ότι αντί να φωνάζουμε και να κάνουμε τόσες πορείες και διαδηλώσεις, ας κάναμε και μια πορεία για το φασισμό που ανεβαίνει. Δεν του δώσαμε τη σημασία που έπρεπε.
Τελικά, η δημοκρατία θα κερδίσει πιστεύετε; Το πιστεύω..
Η τωρινή εποχή σας γεννάει ιστορίες; Θέλετε να γράψετε για το τώρα κάτι; Όχι. Ποτέ δε γράφω για την εποχή που ζω. Πάντα γράφω μετά από αρκετά χρόνια.
Οπότε θα περιμένουμε στα επόμενα χρόνια. Ε, δεν είναι και τόσο σίγουρο, δεν ξέρω αν θα μου περισσέψει χρόνος.
Έχετε περάσει τόσα, έχετε εξοριστεί, έχετε ζήσει όλα αυτά και θέλω να σας κάνω μια ερώτηση: γιατί οι άντρες εξόριστοι της αριστεράς έχουν μυθοποιηθεί πολύ πιο πολύ απ’ ότι οι γυναίκες; Ναι, επίσης πολλές γυναίκες εκτελέστηκαν, πολλές, και κοπελίτσες 17 χρονών εκτελέστηκαν. Γιατί ακόμα ήταν ανδροκρατία, δεν είχαμε περάσει στον φεμινισμό.
Τώρα; Συνεχίζουμε και έχουμε ανδροκρατία; Ε, όχι δε νομίζω πια. Μήπως έχει συμβεί το αντίθετο.
Ξεκινάτε ένα κεφάλαιο στο βιβλίο που λέτε ότι ακούγατε ότι θα παντρευτεί κάποια ξαδέρφη σας, κάποια μεγαλύτερη θεία, κάποιος ξάδερφος τέλος πάντων και ότι θα αλλάξει έτσι η ζωή του. Και λέγατε ότι δε μπορούσατε να το καταλάβετε. Είχα πει να αλλάξουν, όταν ήρθαμε από τη Σάμο στην Αθήνα. Τότε άλλαξε η ζωή μας.
Όταν παντρευτήκατε δεν ήτανε αλλαγή; Όχι, δεν ήταν καμία αλλαγή όταν παντρεύτηκα.
Δηλαδή εσείς είστε από 6 χρονών η ίδια; Νομίζω..
Γράφατε από τότε, από μικρή; Ε, από τα 10 μου χρόνια..
Τι ήταν ποιήματα τα πρώτα ή.. Όχι. Άρχισα να γράφω ένα μυθιστόρημα.
Η ιστορία; Έλεγα στη θεία μου τη Διδώ Σωτηρίου, ότι γράφω για ένα κοριτσάκι που ταξιδεύει με υπερωκεάνιο και είναι και Αγγλίδα. Με ρωτάει η Διδώ “έχεις μπει ποτέ σου σε υπερωκεάνιο”; Της λέω όχι. “Έχεις γνωρίσει ποτέ σου αγγλίδα;”. Όχι της λέω. Δε γράφεις καλύτερα για το βαπόρι που σας παίρνει και σας φέρνει στη Σάμο; Να γράφεις πράγματα που ξέρεις. Ε, και από τότε γράφω για πράγματα που ξέρω.
Στη Σάμο πηγαίνετε; Στη Σάμο, όχι συχνά. Γιατί πια δεν έχει μείνει τίποτα. Μια φορά με κάλεσαν και ήταν πολύ συγκινητικό όταν πήγα να δω το σπίτι το πατρικό μας. Το ’50 το πουλήσανε το σπίτι του παππού μου γιατί ήθελα εγώ να φύγω στο εξωτερικό. Και περνούσα απ’ έξω και το έβλεπα και βγαίνει μια κυρία στο παράθυρο και λέει, θέλετε τίποτα; Όχι, λέω, το κοιτάζω γιατί είναι το σπίτι του παππού μου. Περάστε επάνω μου λέει. Μόλις άκουσε ότι είμαι και η Άλκη Ζέη, λέει κάτι στον άντρα της, λέω, που πάει, λέει, πάει να πάρει το βαλιτσάκι σας από το ξενοδοχείο, θα μείνετε εδώ. Και έβγαλε τη μαμά της από το δωμάτιο και την έβαλε στον καναπέ και κοιμήθηκα εγώ στο σπίτι του παππού μου.
Σας στέλνουν νέοι συγγραφείς να διαβάσετε τα έργα τους; Δε μου στέλνουνε γιατί δεν απαντώ. Γιατί γίνεται τέτοιος καταιγισμός που δεν αντέχω και είπα παιδιά μη μου στέλνετε βιβλία να διαβάσω.
Είχατε μικρή όταν ήσασταν όραμα να αλλάξει ο κόσμος, αυτό που λέτε ότι έπρεπε, προσπαθούσαμε να αλλάξει ο κόσμος; Ε, από μικρή με τη Διδώ στο σπίτι, μας είχε κάνει πλύση εγκεφάλου.
Τι άλλαξε τελικά; Νομίζω σαν χώρα μας πήγε πάρα πολύ πίσω ο εμφύλιος. Και βλέπεις, ενώ οι άλλοι λαοί άνθιζαν μετά τον πόλεμο εμείς είχαμε τον Δεκέμβρη, τον εμφύλιο που κράτησε και αφού τέλειωσε ο εμφύλιος, μεταξύ μας δε τα ‘χαμε βρει. Πήγε πολύς καιρός για να το ξεπεράσουμε αυτό το πράγμα.
Τώρα αυτή η ιστορία μπορεί να μας πάει καθόλου μπροστά με την κρίση; Η κρίση. Εγώ θα ήθελα τώρα να αφήσουμε έστω για ένα μήνα στην άκρη ορισμένα πράγματα και να πάμε όλοι μαζί να φωνάξουμε γι’ αυτό το πράγμα της Χρυσής Αυγής και δε το βλέπω να γίνεται. Γιατί διακρίνω, παρακολουθώ στην τηλεόραση και βλέπω, καθένας έχει στο μυαλό του κάτι που θέλει να πει, κάτι που θέλει να πάρει. Δεν τους βλέπω να προσπαθούν να το εξαφανίζουν μια για πάντα.
