Η εκτυπωτική γοητεία των φρεατίων της Αθήνας

Περπατώ εις την πόλη σκυφτός και σκεπτόμενος

Πόσοι άραγε σύγχρονοι Αθηναίοι γνωρίζουν τι σημαίνει Ούλεν και ότι το μαρμάρινο φράγμα του Μαραθώνα κατασκευάστηκε (από Αμερικανούς) προκειμένου να «ξεδιψάσει» την Αθήνα τη δεκαετία του 1920; Ή, πως οι επιδημίες τύφου, δυσεντερίας αλλά και πλημμύρες (με πολλά θύματα) εκδηλώθηκαν λόγω έλλειψης αποχετεύσεων στις δεκαετίες από το 1860 μέχρι το 1900 που επηρέασαν και επίσπευσαν την κατασκευή δικτύων κοινωφελούς χαρακτήρα;

Οι κάτοικοι των Αθηνών στα τέλη του 19ου αιώνα ξεπερνούσαν τους 120.000 την ώρα που την εποχή του Όθωνα (1830-40) θα την χαρακτηρίζαμε κωμόπολη (4.000-5.000). Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την προσεχή δεκαετία η ευρύτερη περιοχή εκτινάσεται στις πάνω από τους 700.000 (με τους περισσότερους εξαθλιωμένους πρόσφυγες). Να σημειώσουμε ότι μόλις τη δεκαετία του 1950 ιδρύθηκε ο ΟΑΠ, (Οργανισμός Αποχέτευσης Περιοχής Πρωτευούσης), για τη συντήρηση και εκμετάλλευση του δικτύου που υπήρχε και αυτού που θα κατασκεύαζε.

Στα καπάκια των φρεατίων αποτυπώνεται ή ίδια η Ιστορία της πόλης. Όχι τυχαία, το παλιότερο – που εντοπίσαμε εμείς– βρίσκεται στη Βύσσης, λίγο πριν τη συμβολή της με την Αθηνάς, την πιο εμβληματική οδό της πόλης (ευθυγραμμισμένη με το ορατό από το Μοναστηράκι πήλινο δίκτυο του αρχαίου Ηριδανού) – κατασκευασμένο από χυτοσίδηρο στο Παρίσι με ένδειξη 1871 για λογαριασμό της εγχώριας «Εταιρείας Υδάτων».

Οι επομένες «φουρνιές» έργων και κατ’ επέκταση χύτευσης τις συναντάμε τις δεκαετίας του ’30, του ’50 και ’60. Αρκετοί από τους σχεδιαστές των «καλυμμάτων» αυτών θα πρέπει να είχαν σπουδάσει στη Διπλάρειο Σχολή και να στελέχωσαν κατόπιν τις ανάλογες Δημόσιες Εταιρείες. Στοιχείο που υποθέτουμε παρατηρώντας την σχεδιαστική φροντίδα και επιμέλεια που διακρίνουμε στις μαντεμένιες πλάκες. Έτσι ένθετες στα πεζοδρόμια και οδοστρώματα της πόλης, ωσάν μπηγμένα καρφιά/κοσμήματα, το urban piercing δύο αιώνων κοντά, τα ψηλαφούμε εμείς, οι σημερινοί άπιστοι θωμάδες τοποθετώντας τυπογραφικό μελάνι επί «τον τύπον των ήλων».

 Tα Αποτυπώματα πόλεως / City prints ξεκίνησαν προ 5ετίας σε συνεργασία με την χαράκτρια Ήρα Σπαγαδώρου ως μια προσπάθεια «υπενθύμισης» προς τους σύγχρονους κατοίκους της Αθήνας της (παραγνωρισμένης) αυτής κληρονομιάς Τα χρησιμοποιούμε ως «κλισέ», τυπογραφικός όρος (γαλλικός) για τις εκτύπωσεις από μεταλλικές «μήτρες». Οι μήτρες αυτές κατασκευασμένες σε χυτήρια της χώρας καλύπτουν σχεδόν όλο τον 20ό αιώνα. Σαν υπαίθρια τελετουργία, δεν παραγόνται παρά δύο με τρία αντίτυπα καθε φορά σε γιαπωνέζικο χαρτί. Αρχικά ο εντοπισμός – η ιχνηλασία –  μετά, σκούπισμα, καθάρισμα, γονάτισμα, μελάνωμα, αποτύπωση, ξανά καθάρισμα. 

Η διέγερση της μνήμης μπορεί να επιφέρει ένα νέο προσανατολισμό στην αναζήτηση της ταυτότητάς μας. Οποιασδήποτε – τεχνικής, αισθητικής, γλωσσικής, χειρονακτικής μνήμης. Ολες οι διαστάσεις και πτυχές μιας «υπενθύμισης» συμβάλλουν με τον τρόπο τους στο να «ξανα-σκεφτούμε» την πόλη και τους κατοίκους της. Τότε και τώρα. Και ίσως την κάνουμε πιο ανθρώπινη.

Strange Cities /Παράλληλες Δράσεις 

Το υπαίθριο εργαστήριο «ιχνογραφίας» (open air workshop) προέκυψε αυθόρμητα και κλείνει κατά κάποιο τρόπο τις δράσεις με αφορμή την έκθεση στη Διπλάρειο που οργάνωσε η Στέγη ΓκΤ του Ιδρύματος Ωνάση.  Η αποτύπωση θα γίνει με χειρονακτικό τρόπο με τον υπογράφοντα Γιάννη Καρλόπουλο (γραφίστας) και Ήρα Σπαγαδώρου (χαράκτρια). Το workshop θα λάβει χώρα στα πλησιέστερα σημεία γύρω από την πλατεία Θεάτρου. Oι συμμετέχοντες καλό θα ήταν να έχουν μαζί τους πρόχειρα ρούχα και γάντια μιας χρήσης προκειμένου να παράξουν το δικό τους έκτυπο το οποίο και θα πάρουν μαζί τους. Η διάρκεια του είναι 90 λεπτά και για περιορισμένο αριθμό ατόμων. Για δηλώσεις συμμετοχής στο [email protected]

Συνάντηση: Διπλάρειος Σχολή, Πέμπτη 25 Ιουνίου, 18.30

Δείτε το σχετικό βίντεο: http://scriptorium210.tumblr.com/post/111387962805/city-prints 

Γιάννης Καρλόπουλος – Ήρα Σπαγαδώρου, Αποτυπώματα πόλεως (City prints), 2010–2015 

Περισσότερα για Αθήνα, Φράγμα Μαραθώνα