Συγγραφέας, μεταφραστής, κομίστας και ευρύτερος φαντασιομανής, ο Ανδρέας Μιχαηλίδης έβαλε την υπογραφή του στη μετάφραση του Ιππότη των Επτά Βασιλείων, της νέας τριλογίας του George RR Martin που κυκλοφορεί ήδη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και μάς ταξιδεύει έναν αιώνα πίσω στην ιστορία του Westeros. Συλλογή τριών νουβελέτων που εκδόθηκαν στα μεσοδιαστήματα της κυρίως ιστορίας του A Song of Ice And Fire, του λογοτεχνικού φαινομένου δηλαδή που αποτέλεσε τη βάση για το τηλεοπτικό φαινόμενο του Game of Thrones, ο τόμος του Ιππότη των Επτά Βασιλείων δεν είναι απλώς ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που μάς μεταφέρει στην απαρχή της μυθολογίας της πολυθρύλητης σειράς, αλλά κι ένα εκδοτικό φαινόμενο σπάνιο για τα ντόπια χρονικά, αφού εκδίδεται στην Ελλάδα πολύ πριν την αμερικανική εκδοχή. Ποιος μπορεί να συγκεντρωθεί όμως στα παρελθόντα, όταν δεν έχουν τελειώσει ακόμα τα μελούμενα;
Ωραίο το ταξίδι στο παρελθόν, αλλά πώς τελειώνει; Η σειρά εννοώ! Χαχαχα, δεν ξέρω, αλλά ξέρω πως ο Martin έχει πει στο HBO ότι σε περίπτωση θανάτου του ας πούμε, το τέλος είναι το τάδε. Δεν έχει γράψει μέχρι το τέλος, αλλά έχει γράψει *το* τέλος.
Πώς είναι αυτή η δυναμική, να δημιουργείται ένα λογοτεχνικό σύμπαν που λειτουργεί ως βάση μιας τηλεοπτικής σειράς, η οποία γίνεται τόσο δημοφιλής ώστε να ξεφύγει πέρα κι απ’ τη σφαίρα του λογοτεχνικού σύμπαντος, κι εσύ να έρχεσαι μετά και να καταπιάνεσαι με κάτι που είναι πριν από όλα αυτά, και δεν το έχει αγγίξει κανείς; Είναι κάπως σαν παρθένο έδαφος; Είναι πολύ ανάμικτο και προθύστερο το όλο ζήτημα, διότι η σειρά, το πρώτο βιβλίο της ας πούμε, γράφτηκε το 1990. Και μάλιστα δεν έγινε πολύ γνωστό τότε! Εντάξει, είχε τους φανατικούς του σίγουρα, όμως με το που έγινε τηλεοπτικό, η σειρά απέκτησε φοβερή δημοτικότητα. Τώρα πια την ξέρουν όλοι, είναι σημείο αναφοράς. Οι τρεις νουβελέτες του Ιππότη των Επτά Βασιλείων ωστόσο, είχαν βγει και σε κόμικς, κι ένα απ’ αυτά είχε μεταφραστεί κιόλας, οπότε είναι λίγο μπρος-πίσω η όλη κατάσταση. Μάλιστα, το μεταφρασμένο κόμικ με βοήθησε σε κάποια σημεία, με την έννοια ότι αν κάποια σκηνή δεν ήταν σαφής μέσα στο μυαλό μου, μπορούσα να ανατρέξω εκεί και να την δω εικονογραφημένη. Οπότε, ναι, για μένα ήταν παρθένο έδαφος απ’ τη μία, γιατί δεν ανακατεύεται με τα γεγονότα της κυρίως σειράς κι έτσι δεν χρειαζόταν να ελέγχω κάθε τρεις και λίγο μήπως έχω κάνει κάποιο λάθος. Απ’ την άλλη όμως, υπήρχε και η πίεση του ότι ήθελα να είναι όσο το δυνατόν καλύτερο. Φαν είμαι κι εγώ, και ξέρω πώς αντιδρούν οι φανς, οπότε ήθελα να έχω όσο το δυνατόν λιγότερες αντιδράσεις και παράπονα και γκρίνιες.
Πόσο βυθισμένος πρέπει να είσαι σ’ αυτό το πράγμα, αυτό το σύμπαν, για να μπορέσεις να χειριστείς το εκάστοτε κομμάτι του; Αυτό έχει δύο όψεις. Απ’ τη μία έχεις δει τη σειρά, έχεις διαβάσει τα βιβλία, έχεις ας πούμε κάνει και μια κάποια μελέτη για το τι γίνεται –που εγώ για να πω τη μαύρη μου αμαρτία, στο κομμάτι των βιβλίων δεν την έχω κάνει, γιατί δεν έχω σώσει να τα διαβάσω: διαβάζω πολλά βιβλία μέσα στο χρόνο, οπότε στη στοίβα της ντροπής που κοντεύει να φτάσει το ταβάνι μου, υπάρχουν και μερικά απ’ αυτή τη σειρά. Ύστερα όμως, η δεύτερη αμαρτία στην όλη υπόθεση, είναι ότι η σειρά αποτελεί για μένα μια τεράστια ευκολία. Γιατί ο George RR Martin είναι σύμβουλος στη σειρά, που σημαίνει ότι ακόμη και στις αλλαγές που κάνουνε, δεν γράφουν ό,τι τους κατέβει. Οπότε η σειρά με βοηθάει στο γεγονός ότι εστιάζει στα πολύ καίρια γεγονότα της ιστορίας. Αφήνει βέβαια κάποιες άλλες παράπλευρες ιστορίες απ’ έξω, αλλά σίγουρα όχι κάποιες που θα άλλαζαν τελείως την ροή. Οπότε έχω εικόνα του τι γίνεται μελλοντικά σε σχέση με το τι μετέφρασα εγώ, αλλά σίγουρα όχι την πλήρη εικόνα σε σχέση με κάποιον που έχει διαβάσει το σύνολο των όσων έχουν γραφτεί μέχρι τώρα.
Για να τα βάλεις όλα αυτά που έχουν γραφτεί μέχρι τώρα στο κεφάλι σου, τα βιβλία, τα παραβιβλία, τα spin-offs, τα κόμικς, ό,τι μπορεί να έχει γραφτεί, πόσο κομμάτι του εαυτού σου πρέπει να αφιερώσεις; Ε, αν σκεφτείς ότι χοντρικά τα βιβλία είναι γύρω στις 1.300 σελίδες το καθένα κι είναι πέντε ως ώρας, αυτό σημαίνει 6μιση χιλιάδες σελίδες τα βιβλία μόνο. Βάλε 450 σελίδες το δικό μας, μάς πάει στα 7 χιλιάρικα. Βάλε κάτι άλλα μικρά που έχει γράψει σε διάφορες συλλογές κλπ, ε, είναι γύρω στις 7μιση χιλιάδες σελίδες υλικό, που μπορεί να φτάνει στις 8 χιλιάδες αν βάλεις και τα κόμικς. Είναι μεγάλη επένδυση η βύθιση μέσα στο σύμπαν, αλλά δεν νομίζω όμως ότι κανείς το κάνει επί τούτου, να πει δηλαδή ωραία, τώρα θα κάνω μακροβούτι στο Westeros. Αρχίζεις και διαβάζεις, και το σύμπαν είναι αυτό που σε παρασέρνει και σε κάνει να θες να δεις κι άλλα, κι άλλα, κι άλλα. Κι αυτό βέβαια είναι αυτό που έχει δημιουργήσει και πρόβλημα στην έκδοση των Αγγλικών βιβλίων. Γιατί ο Martin δεν γράφει για μια χώρα, ούτε καν για μια ήπειρο μονάχα. Γράφει για έναν πλανήτη ολόκληρο. Και στο τέταρτο βιβλίο ας πούμε, φεύγει τελείως απ’ τα κεντρικά γεγονότα που αντιμετωπίζονται στη σειρά, και πιάνει άλλα ζητήματα, σε άλλες περιοχές τελείως. Ιστορίες που μελλοντικά κάτι θα έχουν να κάνουν προφανώς με την όλη υπόθεση, αλλά αυτό σημαίνει ότι έχει απλώσει πάρα πολύ το σύμπαν του, και τώρα έχει δυσκολία να το μαζέψει. Και γι’ αυτό έχει καθυστερήσει το όλο εκδοτικό πράγμα.
Χαλιέται ο μεταφραστής όταν έρχεται ο άλλος και του λέει «Άντε ρε! Έχεις μεταφράσει αυτό; Τα έχω διαβάσει όλα! Στα Αγγλικά όμως…»; Εδώ τώρα θα πω κάτι το οποίο πιθανώς είναι κατά του επαγγέλματός μου, κατά των ανθρώπων στο χώρο της μετάφρασης ίσως, αλλά είμαι πάντα υπέρ του ότι αν μπορεί κάποιος οποιοδήποτε βιβλίο να το διαβάσει στο πρωτότυπο, είναι πάντα καλύτερα. Για το απλούστατο λόγο ότι στην απόδοση σίγουρα κάτι θα χαθεί, όσο καλός κι αν είσαι. Δεν είμαι ο θεός της μετάφρασης, θεωρώ απλώς ότι κάνω αρκετά καλή δουλειά, αλλά ξέρω ήδη να σου πω πράγματα που, στη δική μου περίπτωση, έχουν χαθεί. Για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπάρχουν στα ελληνικά! Όπλα, ας πούμε, που δεν είχαν αντίστοιχα ούτε στην εποχή του Βυζαντίου ας πούμε, ούτε ποτέ άλλωστε στην ελληνική πολεμική ιστορία, κι έτσι δεν υπήρξαν ποτέ κι αντίστοιχες ελληνικές λέξεις.
Εκεί όμως δεν μπαίνει και η δημιουργικότητα του μεταφραστή; Μέχρι ενός σημείου. Ποια είναι η γραμμή που διαχωρίζει τον δημιουργικό μεταφραστή, απ’ αυτόν που επινοεί δικά του; Είναι λεπτή γραμμή, ειδικά σε μια σειρά που έχει τόση προβολή. Όπου σίγουρα θα υπάρξει κάποιος που θα δει κάτι το οποίο μπορεί να μην εντάσσεται εντελώς σ’ αυτό το σύμπαν, και θα πει «ωπ! αυτό αποκλείεται να υπάρχει στο βιβλίο!».
Πώς θα κατέτασες τον GRR Martin στη ροή της λογοτεχνίας του φανταστικού; Είναι ας πούμε ο Tolkien της εποχής μας; Σε επίπεδο δημοφιλίας και διάδοσης, ναι, σίγουρα. Σε επίπεδο λογοτεχνικό όμως, όχι. Ο κόσμος του Tolkien είναι ένας κόσμος ο οποίος έχει μεν Μεσαιωνικά στοιχεία κλπ, αλλά είναι πολύ πιο κοντά στο παραμυθιακό από το σκληρά μεσαιωνικό. Ενώ ο κόσμος του Martin είναι πραγματικά ένας ευρωπαϊκός Μεσαίωνας, απλά έχουν αλλάξει ονόματα οι οικογένειες. Εντάξει, έχει και δράκους –για την ακρίβεια έχει δράκους 150 χρόνια απ’ όταν είχαν σταματήσει να υπάρχουν δράκοι στο συλλογικό ευρωπαϊκό υποσυνείδητο. Στην πραγματικότητα ο Martin είναι μεν κάτι συγγενές, αλλά και διαφορετικό απ’ τον Tolkien. Αν θέλαμε να τον συγκρίνουμε με κάποιον, θα τον συγκρίναμε με τον Joe Abercrombie περισσότερο, παρά με τον Tolkien. Ο Tolkien είναι άλλο πράγμα. Κατ’ αρχήν δεν έχει καθόλου ωμότητα. Άλλωστε τα βιβλία του, κι ειδικά το The Hobbit που γράφτηκε πρώτο, γράφτηκαν ως παραμύθια για τα παιδιά του. Και τα παραμυθιακά στοιχεία είναι και πολύ συγκεκριμένα, παρμένα από το τάδε ή το δείνα έπος δηλαδή, χωρίς τα πολλά αίματα και τις γλαφυρές, ωμές περιγραφές.
Το έργο του Tolkien έχει ερμηνευθεί πολύ ως ένα παράλληλο σύμπαν της παγκοσμιοπολεμικής Ευρώπης. Χωράνε τέτοιες συγκρίσεις με το σύμπαν του Martin; Είναι ας πούμε οι Lannisters οι Λάτσηδες του Westeros; Αν μιλάμε για ευρωπαϊκό, ή παγκόσμιο επίπεδο, ναι, μπορούν να εντοπιστούν αντιστοιχίες. Από ‘κει και πέρα, αν θες να το περάσουμε σε τέτοια μικρογραφεία, μπορούμε να πούμε πως ό,τι υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ένα βαθμό υπάρχει και μικροκοσμικά. Εννοείται ότι μπορείς να βρεις αντίστοιχα, αλλά εντάξει, δεν νομίζω ότι ο πατριάρχης της οικογένειας Λάτση έχει βρεθεί ποτέ να είναι εμφανώς σύμβουλος και δεξί χέρι του πρωθυπουργό ας πούμε! Δεν υπάρχει ακριβής αναλογία τέτοια προφανώς, αλλά αν πάμε προς τα εκεί, μοιάζει περισσότερο με σχολιασμό στις δομές εξουσίας και του πώς η μακρά παραμονή στην εξουσία εκφυλίζει τον άνθρωπο, πώς τον κάνει μαλθακό, τον κάνει να συνηθίζει και να ξεχνάει. Είναι φαινόμενο της παγκόσμιας ιστορίας αυτό, οπότε μ’ αυτήν την την έννοια, σίγουρα. Επίσης, σαφέστατα υπάρχει κι η αναφορά, με την ευρύτερη έννοια, στα μεγάλα τζάκια. Δηλαδή, οι Targaryen, όταν ξεκίνησαν τις βασιλείες τους, ήταν αυστηρώς αιμοικτική μοναρχία, εκτός αν υπήρχε πολιτικό όφελος για κάτι άλλο. Αυτό αναγκαστικά παρήγαγε εκφυλισμούς. Τρελαμένους, ασθενικούς, κλπ, κλπ. Στην πορεία, στα τελευταία 100 τους χρόνια, που έχουν αρχίσει να παντρεύονται με άλλες οικογένειες, να αραιώνει το αίμα της οικογένειας εντός εισαγωγικών, και η εξουσία να διαδίδεται σε άλλους οίκους, σύντομα προκύπτουν 4, 5, 10 οικογένειες με ισότιμες αξιώσεις για τη βασιλεία. Αυτό βεβαίως έτσι γίνεται και στον πραγματικό κόσμο, ακόμη και στο επίπεδο του τι προκαλεί η αιμομιξία αφ’ ενός, κι απ’ την άλλη τι προκαλεί αντίστοιχα η επιμοιξία, σε επίπεδο απώλειας ισχύος.
Τι γίνεται όταν τελειώσει αυτό το σύμπαν; Όταν ο Martin πει «παιδιά, αυτό ήταν, αντίο»; Αυτό είναι λίγο δύσκολο να το πει κανείς. Τι έγινε όταν τελείωσε ο Harry Potter ως φαινόμενο; Δηλαδή, επτά βιβλία που όλοι περίμεναν πότε θα βγει το επόμενο, κι ύστερα το επόμενο, και κάποια στιγμή τελείωσε; Φαντάζομαι ότι, όταν τελειώσουν τα βιβλία, ως τότε θα έχει τελειώσει κι η σειρά, ο κόσμος θα χαρεί, θα λυπηθεί, θα κρίνει και θα σχολιάσει στο σύνολό του το όλο πράγμα, και μετά φαντάζομαι θα προχωρήσει στο επόμενο.
Το οποίο επόμενο μπορεί να είναι κι η τηλεοπτική μεταφορά του Ιππότη των Επτά Βασιλείων βέβαια, έτσι; Ενδεχομένως, ναι, έχει ακουστεί ότι πιθανώς θα γίνει σειρά και αυτό το βιβλίο, και με κάτι παραπάνω ακόμα γιατί, ο Martin είχε πει ότι έχει τουλάχιστον άλλη μια ιστορία που θέλει να πει με τον Duncan και τον Egg, τους δυο ήρωες της ιστορίας.
Οπότε, να το διαβάσουμε, ή να περιμένουμε τη σειρά; Εντάξει, κατ’ αρχήν δεν ξέρουμε αν θα υπάρξει τελικά η σειρά, για να το βγάλουμε αυτό απ’ τη μέση, έτσι ωμά και πεζά. Αλλά το βιβλίο αυτό έχει το εξής ωραίο για ‘μένα, και νομίζω για οποιονδήποτε του αρέσει αυτός ο κόσμος: είναι ο κόσμος όπως ήταν πριν πάνε όλα κατά διαόλου. Είναι ένας κόσμος όπου η ιπποσύνη, η τιμή, η ανδρεία, είναι βασικές αξίες. Δεν είναι ο κόσμος όπου το ότι είσαι έντιμος και καλός ιππότης μπορεί να σε βοηθήσει τόσο, όσο μπορεί και να σε κάνει να χάσεις το κεφάλι σου. Υπάρχουν σαφέστατα τραγωδίες, θύματα, όλα αυτά, αλλά σε απόλυτες τιμές, αυτός ο οποίος φέρθηκε σωστά, σώζεται από την ιστορία. Υπάρχει δηλαδή αυτό ως απόλυτη αξία μέσα, κι αυτό σπρώχνει περισσότερο την ιστορία προς το αρθουριανό ρομάντζο, παρά στον ωμό μεσαίωνα. Γιατί άλλωστε το αρθουριανό ρομάντζο, για να είμαστε και πλήρεις ειλικρίνειας, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα οποιασδήποτε περιόδου της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι επινόημα. Δεν υπήρξε ποτέ εποχή όπου οι ιππότες ήταν τόσο καλοί και τίμιοι, δεν υπήρξε αυτό ποτέ, τέλος. Αντίστοιχα, στον κόσμο του Μάρτιν, για τους ανθρώπους που ζουν το παρόν του Game of Thrones, αυτά μπορεί να αντιμετωπίζονται ως ιστορίες για παιδιά, και ποιος τα θυμάται αυτά τώρα κλπ. Σ’ αυτό το κομμάτι της ιστορίας όμως, είναι η πραγματικότητα. Κι επίσης εδώ το φαντασιακό μαγικό στοιχείο είναι ακόμη φρέσκο στις μνήμες των ανθρώπων. Δηλαδή, ο δάσκαλος του πρωταγωνιστή, έχει δει την τελευταία δράκαινα. Την έχει δει σε κακά χάλια, ναι, αλλά την έχει δει με τα μάτια του. Δεν είναι ένα ημιμυθικό, υπήρξαν-δεν υπήρξαν πράγμα. Σ’ αυτό το βιβλίο, αυτά που ξέρουμε στη σειρά ως απομεινάρια του παλιού κόσμου, εδώ είναι ζωντανά. Κι έτσι, προσφέρει μια ματιά στον κόσμο όπως ήταν υπό τους Ταργκάριεν, οι οποίοι επίσης είναι φοβερά δαιμονοποιημένοι στη σειρά. Όπως τους βλέπεις στις πρώτες σαιζόν δηλαδή, λες είναι ανώμαλοι, είναι βλαμμένοι ρε παιδί μου. Δεν είναι όμως έτσι. Κάποιοι ναι, ήταν όντως έτσι. Υπήρχαν όμως και πολύ αξιόλογοι Ταργκάριεν, κι αυτό σού δείχνει πώς ήταν η εποχή, όταν οι άνθρωποι αφέθηκαν για ένα μικρό διάστημα μόνοι τους. Απ’ αυτήν την άποψη, εγώ δεν θα περίμενα τη σειρά.
