«Είναι άξιο θαυμασμού ότι ένα σωματείο, 80 χρόνια από την ίδρυσή του συνεχίζει να υπάρχει και δεν είναι μόνο μια “σφραγίδα”. Είναι κατόρθωμα. Για το κατόρθωμα αυτό δούλεψαν πολλοί. Δούλεψαν οι κατά καιρούς πρόεδροι, δούλεψαν τα κατά καιρούς μέλη του Δ.Σ., δούλεψαν τα απλά μας μέλη που τους πλαισίωσαν στις διάφορες επιτροπές».
Το διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του Σύνδεσμου Αιγυπτιωτών Ελλήνων ως συνοπτική περιγραφή/υπενθύμιση για την επιβίωση μιας συλλογικότητας που έχει περάσει από διάφορες φάσεις (από την πλήρη απραξία μέχρι την παρουσία του ως εγγύηση διατήρησης του πολιτισμικού παρελθόντος και προοπτικής για το μέλλον), αλλά το σημαντικό είναι ότι εξακολουθεί να λειτουργεί σήμερα στον πρώτο όροφο ενός κτιρίου της 3ης Σεπτεμβρίου, λίγο κάτω από την Ομόνοια.
η προτομή του Κωνσταντίνου Καβάφη
Κατά τον Ηρόδοτο, οι Έλληνες ήταν από τους πρώτους λαούς που είχαν μεταναστεύσει στην Aίγυπτο. Η σχέση των Ελλήνων με την χώρα της βορείου Αφρικής ξεκινά από την κλασική αρχαιότητα κι εντείνεται κατά την Οθωμανική περίοδο, όταν ο Βαλής της Αιγύπτου Μοχάμεντ Άλη, θέλοντας να εκσυγχρονίσει την οικονομία της χώρας, ενθάρρυνε την εγκατάσταση των Ευρωπαίων στην Αίγυπτο. Έτσι, το 1833 συστήνεται το πρώτο ελληνικό προξενείο στην Αλεξάνδρεια, και δυο χρόνια αργότερα στο Κάιρο, προκειμένου να εξυπηρετηθεί το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα της περιόδου. Μέσα στην επόμενη δεκαετία κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες ελληνικές κοινότητες. Το 1922, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, πολλοί Έλληνες μεταναστεύουν στην Αίγυπτο και ο πληθυσμός τους ανέρχεται στις 350.000.
Πίσω στην Ελλάδα, ο Σύνδεσμος Ελλήνων Αιγυπτιωτών ιδρύθηκε το 1933 αρχικά ως «Σύλλογος των εξ Αιγύπτου και Σουδάν Ελλήνων», αν και μέχρι και το 1940 δεν υπάρχουν πρακτικά που να μαρτυρούν τη δράση του. Ο Κώστας Μιχαηλίδης βρίσκεται στο τιμόνι του από το 2015 κι εξηγεί πως ο σύνδεσμος ακολούθησε την κοινωνικοπολιτική κατάσταση κι εξέλιξη της Ελλάδας απ’ όταν ιδρύθηκε μέχρι σήμερα. «Προπολεμικά, ο σύνδεσμος, είχε μια καλή έντονη δράση, έπειτα μέχρι το ’45 είχε αδρανήσει. Υπήρχαν κάποιοι Αιγυπτιώτες που κρατούσαν στη ζωή τον σύνδεσμο, στον πόλεμο προσπάθησαν να στείλουν όλους τους φοιτητές που ήταν εδώ πίσω στην Αίγυπτο. Για όσους αποκλείστηκαν, ο Σύνδεσμος φρόντιζε κάθε μέρα να τους παρέχει ένα γεύμα για να μπορέσουν να επιβιώσουν, αφού οι φοιτητές δεν είχαν πρόσβαση στα χρηματα που έστελναν οι γονείς τους και στις υποτροφίες τους».
Ο πρώτος πρόεδρος του Συνδέσμου, Πάνος Χατζηπάνος
Ο σημερινός, Κώστας Μιχαηλίδης…
…κι όλοι όσοι πέρασαν
Το 1945, στην πρώτη γενική συνέλευση μετά τον πόλεμο, τα μέλη που παρευρέθηκαν ήταν μόλις 30. Σύμφωνα με τα πρακτικά «Η περίοδος της δουλείας υπήρξεν μακρά και επίπονη ιδίως δε δια τους αποκλεισθέντες ενταύθα, στρατευσίμους και μη, αιγυπτιώτας – η υπέρ αυτών μέριμνα δεν ήτο εντός του προγράμματος του Συλλόγου μας, εν τούτοις το Δ.Σ. εθεώρησεν καθήκον του να ασχοληθεί δι’ αυτούς και προέβει εις σχετικά διαβήματα τα οποία ενίσχυσαν τας προσπαθείας ας έτερα επίλεκτα μέλη του εξ Αιγύπτου Ελληνισμού, αναλάβοντα την πρωτοβουλίαν και την διαχείρισιν κατέβαλον».
Έπειτα από αυτή τη συνέλευση, ο σύλλογος ασκεί πίεση προς κάθε αρμόδια αρχή για έκδοση αδειών επιστροφής στην Αίγυπτο των ομογενών και των φοιτητών, αναλαμβάνει τη διανομή τροφίμων και την παροχή συσσιτίου σε συνεργασία και μετονομάζεται σε Σύνδεσμο Αιγυπτιωτών Ελλήνων, όπως παραμένει μέχρι σήμερα. Η πλατεία στη συμβολή της Πατησίων και Λεωφόρου Αλεξάνδρας μετονομάζεται το 1947 σε «Πλατεία Αιγύπτου» ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την φιλοξενία της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης από το αιγυπτιακό κράτος κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Δέκα χρόνια αργότερα, ο μαζικός επαναπατρισμός προσθέτει άλλα 378 νέα μέλη στον Σύνδεσμο.
Οι Έλληνες της Αιγύπτου δημιούργησαν σχολεία, νοσοκομεία, γηροκομεία, επαγγελματικές σχολές, ναούς, στάδιο για συναντήσεις αθλητικών σωματείων, θέατρα και κινηματογράφους, πολλές λέσχες που διοργάνωναν χορούς, ενώ κυκλοφόρησαν κι αρκετές παροικιακές εφημερίδες. Αυτοί που έμεναν στην Αλεξάνδρεια και σε παράλιες πόλεις ασχολήθηκαν με το εμπόριο, εκείνοι που είχαν εγκατασταθεί στο Κάιρο (που το 1904 είχε και την πρώτη αμιγώς ελληνική κοινότητα) ήταν μικροεπιχειρηματίες, ράφτες και παντοπώλες. Μερικοί ασχολήθηκαν με το βαμβάκι και τον καπνό, άλλοι με την εστίαση, κάποιοι με τις δικές τους τράπεζες που ήταν και οι πρώτες της χώρας . Όμως, μετά το 1952 και την Αιγυπτιακή Επανάσταση, ο Γκαμάλ Αμπντελ Νάσερ αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση προχωρά στην εθνικοποίηση των επιχειρήσεων. Και τότε, ευκατάστατοι και μη, Έλληνες αρχίζουν να εγκαταλείπουν μαζικά την Αίγυπτο.
Το 1963, ο σύνδεσμος μετράει 1354 νέα μέλη, όμως μερικοί από τους επαναπατρισμένους αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα διαβίωσης. Την ίδια χρονιά, ο σύνδεσμος επιδίωξε και πέτυχε από την Υπηρεσιακή Κυβέρνηση Πιπινέλη την ένταξη των Αιγυπτιωτών στα ασφαλιστικά ταμεία της Ελλάδας μέχρι το 1965, ενώ έναν χρόνο πριν δημιουργήθηκε ο οικοδομικός συνεταιρισμός «η Αποκατάσταση» που άρχισε τη ανέγερση των πολυκατοικιών στην Κηφισιά, στο «Άστυ των Αιγυπτιωτών».
Έπειτα από αυτές τις κινήσεις για την εξασφάλιση της επιβίωσής τους, τα μέλη του Συνδέσμου ένιωσαν την ευθύνη να συντηρήσουν τις παραδόσεις και τον πολιτισμό τους. Καθιέρωσαν χρηματικά βραβεία για άριστους μαθητές και φοιτητές, κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα με τη μορφή υποτροφιών. Άλλωστε, οι Αιγυπτιώτες του σήμερα φαίνεται να είναι βαθιά συνδεδεμένοι με την εκπαίδευση τους. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος Κώστας Μιχαηλίδης, «όλοι μας οι μεγάλοι ευεργέτες, εκτός του ότι ενίσχυσαν οικονομικά ή ανέλαβαν έργα όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, την αποκατάσταση του Καλλιμάρμαρου, την Εθνική Πινακοθήκη, το Μουσείο Μπενάκη έχουν δώσει τα ονόματά τους στα σχολεία μας. Ποιον να ξεχωρίσουμε; Τον Tοσίτσα, τον Αβέρωφ, τον Ζερβουδάκη, τον Μπενάκη, τον Σαλβάγο;».
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘70 διαμορφώνεται εντός του Συνδέσμου άλλη επιτροπή για τις ψυχαγωγικές κι άλλη για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, οργανώνονται χοροί, συνεστιάσεις, εκδρομές, διαλέξεις, ξεκινά τη λειτουργία της η δανειστική βιβλιοθήκη και πραγματοποιούνται μαθήματα αραβικής γλώσσας. Η δεκαετία του ’80 βρίσκει τον Σύνδεσμο να ασχολείται με ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις, με τη δημιουργία τμημάτων σκάκι, μπριτζ, πινγκ πονγκ και μπάσκετ. Δημιουργήθηκε επίσης το τμήμα κοπτικής-ραπτικής, εκδόθηκε το περιοδικό «Παναιγύπτια», ο Σύνδεσμος απέκτησε ιδιόκτητη στέγη και βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Το 1992 συστήνεται άτυπη συντονιστική επιτροπή που αποτελείται από τους προέδρους των αιγυπτιώτικων συλλόγων και τους εκπροσώπους των ελληνικών κοινοτήτων της Αιγύπτου, όμως αυτή ατόνισε μετά από λίγο. Από το 2010 επανέρχεται η συζήτηση για την ανάγκη συνένωσης των δυνάμεων όλων των αιγυπτιώτικων φορέων προκειμένου να αντιμετωπιστούν από κοινού τα προβλήματα των Αιγυπτιωτών σε Ελλάδα κι Αίγυπτο. «Οι σύλλογοι των Δωδεκανήσων δυστυχώς έχουν αδρανήσει, όμως υπάρχουν πολλοί σύλλογοι Αιγυπτιωτών στην Αθήνα. Από την Αμπέτειο και τη Σαλβάγειο σχολή μέχρι το Αβερώφειο γυμνάσιο, οι απόφοιτοί τους έχουν κάνει σωματεία, όπως και οι κάτοικοι των παροικιών του Σουέζ, της Ισμαηλίας, του Πορτ Σάιντ. Όλα τα παραπάνω σωματεία φιλοξενούνται εδώ, αν κι έχουν δικά τους διοικητικά συμβούλια. Πάντοτε υπήρχε αγάπη για τον σύνδεσμο από τους Αιγυπτιώτες γιατί έτσι μαζευόμαστε, βλέπουμε ανθρώπους που χάσαμε παρότι έχουμε μεγαλώσει λίγο. Κυρίως όμως μας ενδιαφέρει η ανακούφιση όσων έχουν προβλήματα».
Όπως και το παρελθόν, έτσι και τώρα, κύριο μέλημα του Συνδέσμου εξακολουθεί να είναι η κοινωνική πρόνοια.
«Τώρα είμαστε περίπου τρισήμιση χιλιάδες μέλη, μάλιστα τα τρεις χιλιάδες είναι ενεργά και κάνουμε μεγάλο φιλανθρωπικό έργο. Κάθε μήνα συντηρούμε 70 οικογένειες με τρόφιμα, με μηνιαίο επίδομα και με γεύματα αγάπης για τους απόρους μας. Δίνουμε υποτροφίες στα παιδιά των Αιγυπτιωτών για μεταπτυχιακά και προσπαθούμε να μαζέψουμε τη νεολαία, τα παιδιά που δεν έχουν ζήσει στην Αίγυπτο και θέλουμε να κρατήσουν επαφή με τις ρίζες τους».
Τα πρώτα γραφεία του Συνδέσμου στεγάζονταν σε ένα μικρό δικηγορικό γραφείου. Σήμερα, τρία διαμερίσματα έχουν ενωθεί προκειμένου να φιλοξενήσουν όλες τις δραστηρίοτητες. Στον σημερινό χώρο του εντευκτηρίου που είναι στολισμένος με πίνακες Αιγυπτιωτών ζωγράφων πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις «ασχολούμαστε με ιατρικά, πολιτιστικά, ιστορικά θέματα, έχουμε τόμπολα για τις κυρίες. Σήμερα που μιλάμε, ας πούμε, το πρόγραμμα έχει γυμναστική, αύριο μάθημα πληροφορικής και συνάντηση της χορωδίας μας. Διοργανώνουμε επίσης εορταγορές, κάνουμε μαθήματα αραβικών, έχουμε και προσκόπους».
Φιλοξενώντας 17 σωματεία, σχεδόν κάθε χρόνο κάνουν ένα ταξίδι στην Αίγυπτο. «Τα τελευταία πέντε χρόνια λόγω της επανάστασης και των τεταμένων καταστάσεων, το αποφεύγαμε. Πέρυσι τολμήσαμε να πάμε το Πάσχα, και φέτος το ίδιο θα κάνουμε, αλλά πάμε και μόνοι μας τακτικά κάτω για εκδηλώσεις όπως για τα “Καβάφεια” πρόσφατα. Πριν την επανάσταση κάναμε δύο και τρεις εκδρομές τον χρόνο, νομίζουμε πως ήρθε η ώρα να ανοιχτούμε πάλι. Όσοι έχουν μείνει κάτω δε θέλουν να έρθουν, είναι όλοι τακτοποιημένοι με τις δουλειές τους, αυτοί που έχουν μείνει στην Αλεξάνδρεια είναι περίπου χίλια άτομα και στο Κάιρο πρέπει να είναι γύρω στους δύο χιλιάδες, ενώ έχουμε και πολλούς μεικτούς γάμους με Κόπτες».
Ποιο είναι το μέλλον του Συνδέσμου που αποσκοπεί στο να παραμείνει ο συνδετικός κρίκος των απανταχού Αιγυπτιωτών με τη Νειλοχώρα; «Σκεφτόμαστε τα χρόνια μετά από εμάς, διοργανώνουμε διάφορες εκδηλώσεις για τους νέους, έχουμε βάλει στο Διοικητικό Συμβούλιο τρία νέα παιδιά κάτω των 40 και πιστεύουμε πως είναι μια καλή αρχή για υπάρξει συνέχεια, θέλουμε να φέρουν τις παρέες τους εδώ. Παλαιότερα είχαμε γερό τμήμα νέων, αλλά παντρεύτηκαν, δουλεύουν, δεν προλαβαίνουν και κάπως έχουμε χαθεί».
Ο Αλέξανδρος Ιόλας, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Κωνσταντίνος Παρθένης, ο Αττίκ, ο Κίμων Μαραγκός, ο Νίκος Τσιφόρος, ο Στρατής Τσίρκας, ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, ο Ντίνος Ηλιόπουλος, ο Μάνος Λοϊζός, ο Ντέμης Ρούσσος, η Νόρα Βαλσάμη είναι μόνο μερικοί από τους Έλληνες της Αιγύπτου που ασχολήθηκαν με τις τέχνες, γεγονός για το οποίο οι Αιγυπτιώτες είναι ιδιαιτέρως περήφανοι. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο σύνδεσμος που επιδιώκει να είναι συνεχιστής του έργου των ελληνικών παροικιών της Αιγύπτου έχει τοποθετήσει μια προτομή του Κωνσταντίνου Καβάφη στο εντευκτήριο. Η 29η Απριλίου 1933 είναι μια πολύ σημαντική ημέρα. Τότε ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος, αλλά ταυτόχρονα είναι και η μέρα θανάτου και γενεθλίων του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή.
Ο σύνδεσμος όμως είναι περήφανος και για το φαγητό του, για το εστιατόριο που φιλοξενεί τα τελευταία 30 χρόνια. «Έχουμε το καλύτερο αιγυπτιακό φαγητό στην Αθήνα, αν ερχόσασταν χθες το μεσημέρι δεν θα βρίσκατε καρέκλα να κάτσετε».
Εκεί λοιπόν, στον πρώτο όροφο του αριθμού 56 της 3ης Σεπτεμβρίου, ίσως πετύχετε και κάποια συγκέντρωση του συνδέσμου ενώ δοκιμάζετε αλοιφή από φούλια (τα κουκιά στα αραβικά), φούλια με αυγό, φαλάφελ με παστουρμά ή καυτερό, φανταστικά κεμπάπ κόφτα από μοσχάρι και λίγο αρνί, νόστιμους λιβανέζικους κεφτέδες κουμπέμπα με κρούστα από πλιγούρι, συκωτάκια αραβικά, σούπα μολοχία με ρύζι, ομελέτα παστουρμά, πατατοκροκέτες, ρύζι αιγυπτιακό, ντολμαδάκια κασσιώτικα, λιβανέζικη μελιτζανοσαλάτα, κανταΐφι και γλυκό αρίσα καθημερινά από τις 12:30 έως τις 21:00.
Θα γνωρίσετε ένα μυστικό της Αθήνας, έναν από τους πιο ιστορικούς συνδέσμους της πόλης, θα γευτείτε αυθεντικές αιγυπτιακές συνταγές και δεν θα πληρώσετε ακριβά αφού οι τιμές ξεκινούν από τα 2,50 ευρώ και φτάνουν μέχρι τα 8 ευρώ. Για όλα αυτά τα λαχταριστά πιάτα που βλέπετε παρακάτω…
Κόφτα
Φούλια και φαλάφελ
Αιγυπτιακό ρύζι με κάσιους, κουκουνάρι, σταφίδα, κιμά
Κουμπέμπα
