Το ΣΑΣΜΑΝ είναι ένα πρόγραμμα για τη φεμινιστική και οικολογική κουλτούρα του ποδηλάτου

Όλες και όλοι έχουμε νιώσει  όμορφα και απελευθερωτικά, όταν ταξιδεύοντας σε άλλες χώρες, αφήσαμε λίγο τη στενάχωρη μουντίλα του ατομικού αυτοκινήτου ή το άβολο στρίμωγμα στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και ανεβήκαμε πάνω σ’ ένα ποδήλατο. Είναι κρίμα που η Ελλάδα δεν είναι μια τέτοια χώρα, που δεν προκρίνει το ποδήλατο ως βασικό μέσο μετακίνησης και προτιμά τις αλαφιασμένες κόρνες στην Κηφισίας, που δεν αναπτύσσει υποδομές και οι πόλεις της είναι σχεδιασμένες για αμάξια και τραπεζοκαθίσματα.

Ωστόσο, είναι λιγότερο χάλια από παλιά. Ένα δυναμικό και αυξανόμενο ποδηλατικό κίνημα έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια που διεκδικεί χώρο στις πόλεις. Παρότι είναι συνυφασμένο με τον αθλητισμό και την οικολογία, το ποδήλατο φέρει ιστορικά και φεμινιστικές συνδηλώσεις. Η χρήση του ενδυναμώνει τις θηλυκότητες, καθώς αφενός με ένα φθηνό τρόπο εξασφαλίζει αυτονομία στις μετακινήσεις και αφετέρου τις προστατεύει από ανεπιθύμητα και παραβιαστικά αγγίγματα, που δε σπανίζουν καθόλου στην καθημερινότητα. 

Το ΣΑΣΜΑΝ είναι ένα εμπνευσμένο  project που θέλει να καλλιεργήσει την κουλτούρα του ποδήλατου στο έδαφος του φεμινισμού, της οικολογίας και της αντι – εμπορευματοποίησης. Ξεκίνησε την 1η Δεκέμβρη του 2019 αρχικά στην Αθήνα και στη Ρόδο. Μέχρι το τέλος Μαΐου που είναι προγραμματισμένο να τρέξει επιδιώκει μέσα από προβολές ταινιών, καλλιτεχνικά και βιωματικά εργαστήρια, διαδικασίες επισκευής ποδηλάτων και εκμάθησης  do it yourself πρακτικών, ποδηλατικές βόλτες να δημιουργήσει φεμινιστικές κοινότητες ατόμων που αγαπούν το ποδήλατο και το περιβάλλον. Κάναμε λοιπόν, μια συζήτηση με το Αλεξ Δημητρίου, δημιουργό του project που μας έλυσε ορισμένες απορίες και μας γέμισε ανυπομονησία για το επόμενο event του ΣΑΣΜΑΝ.

Πιστεύεις ότι στην Ελλάδα υπάρχει ανεπτυγμένη κουλτούρα ποδηλάτου; Έχεις εμπειρία από άλλα κράτη που μπορεί να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά; Θεωρώ ότι στην Ελλάδα η κουλτούρα του ποδηλάτου είναι σε ανάπτυξη. Σε κάποιες πόλεις περισσότερο, σε άλλες λιγότερο. Σίγουρα σε πιο μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, ο κόσμος κινείται περισσότερο με ποδήλατο από όσο πριν δέκα χρόνια. Δεν έχω συνολική εικόνα αλλά π.χ. έχω ακούσει ότι στα Τρίκαλα υπάρχουν αρκετά ποδήλατα, καθώς και στην Κω, η οποία είναι γνωστή για τους ποδηλατόδρομους της. Αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στη Ρόδο και ανακαλύπτω εδώ το πόσο οι άνθρωποι κινούνται με ποδήλατο. Υπάρχουν αρκετοί ποδηλατικοί σύλλογοι που, όμως, κοιτούν το ποδήλατο από την αθλητική του πλευρά. Σαφώς πρόκειται για κάτι καλό, αφού γίνονται εκδηλώσεις με αγώνες στους δρόμους της πόλης ή και εκτός, οπότε έχει ορατότητα το ποδήλατο. Ωστόσο, εμένα με ενδιαφέρει πιο πολύ η χρήση του ποδηλάτου ως μέσο μεταφοράς και αυτά τα άτομα ψάχνω να βρω. Έχω βρει κάποια, αγόρια και κορίτσια, αλλά είμαι σίγουρο ότι υπάρχουν ακόμα περισσότερα. Πού θα μου πάει θα τα βρω κι αυτά.

Θα ήθελα ιδανικά να υπάρχει ένα δίκτυο ποδηλατριών και να κάνουμε τουρ σε όλα αυτά τα μέρη με το ΣΑΣΜΑΝ.  (Λέω από εδώ και πέρα να χρησιμοποιώ το γενικευμένο θηλυκό, όταν αναφέρομαι σε άτομα που ποδηλατούν)

Δεν ξέρω αν είναι έχει νόημα να συγκρίνουμε τις ελληνικές πόλεις με άλλες πόλεις της Ευρώπης, όπου το ποδήλατο είναι ίσως το πρώτο (και μόνο) μέσον που χρησιμοποιούν πολλοί άνθρωποι πέρα από τις συγκοινωνίες.

Υπάρχουν περισσότεροι ποδηλατόδρομοι για να μπορούν οι ποδηλάτριες να κινούνται με μεγαλύτερη ασφάλεια και πάνω από όλα υπάρχει σεβασμός προς τις ποδηλάτριες από οδηγούς άλλων οχημάτων – και από πεζούς. 

Για παράδειγμα, θα μιλήσω για την εμπειρία μου στη Γερμανία, όπου έζησα περίπου 12 χρόνια. Όταν παίρνεις το δίπλωμά σου σαν οδηγός αυτοκινήτου, στα θεωρητικά μαθαίνεις ότι το ποδήλατο έχει προτεραιότητα στο δρόμο. Όταν το προσπερνάς πρέπει να έχεις μια ασφαλή απόσταση τουλάχιστον 1,5 μέτρο, ενώ αν είσαι στο φανάρι και περιμένεις να στρίψεις δεξιά, πρέπει πρώτα να κοιτάξεις αν δεξιά σου έρχεται ποδήλατο και αν δεν υπάρχουν ούτε πεζοί που περνούν απέναντι, τότε μπορείς να συνεχίσεις την πορεία σου. Επίσης οι (περισσότεροι) πεζοί με εξαίρεση τους τουρίστες, δεν περπατάνε πάνω στον ποδηλατόδρομο, όπως συνηθίζουν στην Αθήνα, θεωρώντας ότι είναι δικός τους χώρος, ενώ ακριβώς δίπλα υπάρχει πεζοδρόμιο! Έχουμε πάρα πολύ δρόμο να διανύσουμε στην Ελλάδα μέχρι να καταφέρουμε να σεβόμαστε όλα τα διαφορετικά άτομα και οχήματα που κινούνται γύρω μας. Επίσης, δυστυχώς, οι Έλληνες λειτουργούν πολύ καλύτερα αν τους απαγορέψεις κάτι, και ειδικά αν θεσπίσεις πρόστιμο σε περίπτωση παράβασης. 

Η κουλτούρα του «ποδηλατώ στην πόλη» υπάρχει για πολύ περισσότερα χρόνια, για να μην πω από τότε που ανακαλύφθηκε το ποδήλατο, το 19ο αιώνα. Είμαι σίγουρο ότι υπήρχε και στην Ελλάδα, αλλά δε ξέρω πού χάθηκε. Ίσως μεταπολεμικά, όταν άρχισε η «ανάπτυξη», θεωρείτο πάλι το μέσο των κατώτερων τάξεων και ήθελαν οι πολίτες να δείξουν ότι έχουν ανέβει τάξη, αγοράζοντας αμάξι; Το βλέπουμε αυτό και στις παλιές ελληνικές ταινίες. 

Πάντως για να είμαστε δίκαια, υπάρχει αρκετός κόσμος που κινείται στην Αθήνα με ποδήλατο και μάλιστα μόνο με αυτό. Δεν είναι αρκετό,όμως, για να διορθωθεί το πρόβλημα της αυξημένης κυκλοφορίας στο κέντρο ή το πρόβλημα του carbon footprint μας στο περιβάλλον. Παρατηρώ, επίσης, την ταξική διάσταση του ζητήματος, δηλαδή το ποδήλατο χρησιμοποιείται από άτομα χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων (Ελλήνων και μεταναστών) ως ένα πιο οικονομικό μέσο μεταφοράς. 

Πως συνδέεται η κουλτούρα του ποδηλάτου με το φεμινισμό; Το ποδήλατο ήταν και είναι ακόμα ένα από τα μέσα χειραφέτησης των θηλυκοτήτων, ειδικά όταν κυκλοφόρησε στην αγορά το πιο ασφαλές χαμηλό ποδήλατο, σε αντίθεση με τα λιγότερο ασφαλή με τη μία τεράστια ρόδα και μία άλλη πιο μικρή. Κάποιες σουφραζέτες το χρησιμοποιούσαν για να πηγαίνουν στις συνελεύσεις τους. Οι γυναίκες που χρησιμοποιούσαν ποδήλατο ένιωθαν πολύ πιο ασφαλείς στο δρόμο από τις παρενοχλήσεις των ανδρών, ενώ γυναίκες που ήταν κλεισμένες στο σπίτι τους επειδή δεν είχαν κανέναν τρόπο να μετακινηθούν, παρά μόνο με τους άντρες τους, κατάφεραν να «δραπετεύσουν». Επίσης με το ποδήλατο, πάνω στο οποίο πλέον δεν γινόταν να καβαλάς στο πλάι, οι γυναίκες άρχισαν να φοράνε πιο άνετα ρούχα ώστε να μπορούν να ποδηλατούν με μεγαλύτερη ελευθερία. Η ακτιβίστρια Susan B. Anthony είχε πει ότι «το ποδήλατο έκανε πολλά περισσότερα για τη χειραφέτηση των γυναικών από οτιδήποτε άλλο». 

Τώρα για το σήμερα, θεωρώ ότι το ποδήλατο συνεχίζει να είναι συνδεδεμένο με το φεμινισμό και την ενδυνάμωση, με διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα πλέον υπάρχουν πλέον μηχανικοί ποδηλάτων που δεν είναι σις άντρες. Υπάρχουν σις γυναίκες, άτομα που δεν συμμορφώνονται με κάποια ταυτότητα φύλου, τρανς άτομα που είναι μηχανικοί ποδηλάτων. Στην Ελλάδα είμαστε ακόμη πολύ λίγες και λίγα, αλλά αυξανόμαστε. Τα feminist maker spaces είναι χώροι, όπου άτομα μπορούν να πάνε να μάθουν να κατασκευάζουν πράγματα, να αποκτήσουν τεχνική γνώση σε διάφορους τομείς (π.χ. ξυλουργική, σιδηρουργία, hacking, μηχανική) αλλά σε ένα φεμινιστικό πλαίσιο. Δημιουργήθηκαν από φεμινιστικές ομάδες που ήθελαν να υπάρχουν ασφαλείς χώροι για θηλυκότητες, τρανς και ίντερσεξ άτομα για να μπορούν να μάθουν πράγματα στα οποία δεν έχουν τόσο εύκολη πρόσβαση όσο οι σις άντρες. Στην Αθήνα υπάρχουν κάποια makerspaces (ΠΟΙΩ στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων, το LUDD στο Βοτανικό και το Athens Makerspace στην Καισαριανή), αλλά δεν υπάρχει ρητά το φεμινιστικό πρόσημο. Δεν λέω ότι αποκλείουν θηλυκότητες από το να μάθουν ή να συμμετάσχουν, αλλά δεν είναι φεμινιστικοί χώροι όπως τους γνωρίζουμε. Το ΣΑΣΜΑΝ είναι αυτό. Είναι ένα μικρός σπόρος ενός feminist makerspace που προσδοκεί να γίνει δέντρο, δηλαδή να δημιουργηθεί ένα φεμινιστικό makerspace στην Ελλάδα (ή να συνεργαστεί με τα υπάρχοντα makerspaces) και να το τρέχουν φεμινιστικές ομάδες μαζί με διαφορετικές ειδικότητες και διαφορετικά εργαστήρια κατασκευής. 

Εξασφαλίζει στις θηλυκότητες αυτονομία και προστασία που ενδεχομένως δεν έχουν στα ΜΜΜ, όπου είναι συχνά έντονο το ανδρικό παραβιαστικό βλέμμα; Δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα όσον αφορά το entitlement της πατριαρχίας από τον 19ο αιώνα. Σίγουρα μια θηλυκότητα ή ένα άτομο που μπορεί να παρενοχληθεί στο δρόμο, στο μετρό, στο λεωφορείο κλπ είναι πιο ανεξάρτητο και μπορεί να κινηθεί πιο άνετα πάνω στο ποδήλατο, πιο αυτόνομα όπως λες. Βέβαια δεν λείπουν και οι παρενοχλήσεις εξ αποστάσεως. Μου έχει τύχει να ποδηλατώ στο Γκάζι και να μου φωνάζει ένα αρσενικό υποκείμενο «θα με πάρεις κ μένα βόλτα;» Του απάντησα φυσικά να πάει να πάρει δικό του ποδήλατο. Το βλέμμα συνεπώς υπάρχει παντού. Πιο πιθανό είναι ότι οι θηλυκότητες ίσως γλιτώνουν από το ανεπιθύμητο άγγιγμα αν ποδηλατούν, από το βλέμμα ποτέ. 

Η δυνατότητα να μπορείς να επισκευάσεις μόνη σου το ποδήλατο σου βοηθάει στην αυτοπεποίθηση σου; Θα ήθελα να μπορεί να δει τη φάτσα μου η αναγνώστρια αυτή τη στιγμή. YEAH IT DOES! 

Εγώ σίγουρα νιώθω πιο confident πάνω στο ποδήλατό μου από τότε που άρχισα να μαθαίνω πράγματα. Παλιά και μόνο που πάθαινα λάστιχο με έπιανε απελπισία, γιατί ενώ ήξερα να φτιάχνω τη σαμπρέλα, δεν ήθελα να βγάλω τη ρόδα από το ποδήλατο για να μη χαλάσει η τέλεια θέση που έχω βρει να μην ακουμπάει τα φρένα και να μη σπάσω τα χέρια μου να βγάζω το λάστιχο κλπ κλπ. Τελοσπάντων ήταν ένας εφιάλτης. Αλλά όταν έβλεπα άλλες να το κάνουν χωρίς δυσκολία, σκεφτόμουν, για κάτσε, για να μπορούν αυτές, μπορώ κι εγώ. 

Μου αρέσει ούτως ή άλλως να φτιάχνω πράγματα με τα χέρια μου –αν και πολλές φορές τα χαλάω, αλλά αν δε χαλάσεις πώς θα μάθεις ποιο είναι το λάθος για να δεις πώς θα κάνεις το σωστό. Δεν είχα κάποιο άτομο να μου δείξει πώς να επισκευάζω το ποδήλατό μου. Έτσι προσπαθούσα να πάρω πληροφορίες από μηχανικούς σε ποδηλατάδικα που πήγαινα και ρωτούσα ή έβλεπα βίντεο στο youtube με οδηγίες, καρέ καρέ πολλές φορές, μέχρι να καταλάβω τι κάνει ο τύπος στο βίντεο με τόση ευκολία. Ευελπιστώ το ΣΑΣΜΑΝ να κάνει τα πρώτα βιντεάκια επισκευής από εμάς για την κοινότητά μας και γιατί όχι και παραέξω. 

Το ότι δεν είχα εγώ κάποιο να μου δείξει δε σημαίνει ότι πρέπει και άλλα άτομα σαν εμένα να περάσουν την ίδια ταλαιπωρία. Γι΄ αυτό και προσφέρουμε δωρεάν εργαστήρια επισκευής, για να το κάνεις εσύ ξανά και ξανά και να είμαστε εμείς εκεί να σε διορθώσουμε επί τόπου, αν χρειάζεται. Συν ότι είμαστε όλες και όλα μαζί και δεν υπάρχει κανένα κλίμα του «α εγώ που ξέρω θα σου δείξω το σωστό». Μπορεί εσύ να ξέρεις κάποιο κόλπο που εγώ δε γνωρίζω και να μάθω κι εγώ από σένα. Σίγουρα αυτή η ανταλλακτική γνώση σου δίνει έξτρα αυτοπεποίθηση.

Το Sazman θα έλεγες ότι είναι ένα πρότζεκτ με στοιχεία διαθεματικότητας, που περιλαμβάνει δηλαδή την ανάγκη διεκδίκησης διαφορετικών δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα μας ως θηλυκότητες να κυκλοφορούμε ελεύθερες και ασφαλείς στις πόλεις, την ανάγκη για οικολογικότερους τρόπους μετακίνησης, την ανάπτυξη του diy κόντρα σε μια λογική εμπορευματοποίησης των υπηρεσιών; Τα είπες όλα στην ερώτηση, έχεις πιάσει το νόημα του ΣΑΣΜΑΝ. Και θα σταθώ στο τελευταίο, στο upcycling, ή όπως άκουσα να το λένε στα ελληνικά, κυκλική οικονομία. Είμαστε κατά της τάσης του να πετάμε πράγματα στα σκουπίδια και να αγοράζουμε καινούργια. Αν κάτι δεν φτιάχνεται, μπορεί ίσως να χρησιμοποιηθεί για κάτι άλλο, ή να φτιάξεις κάτι καινούργιο μέσα από αυτό. Σίγουρα δεν είναι εύκολο αλλά θα μείνεις έκπληκτη με το τι μπορείς να φτιάξεις από παλιά, χαλασμένα μέρη του ποδηλάτου. Για παράδειγμα, είχα πάει πριν κάποια χρόνια σε ένα εργαστήρι σε μια κολεκτίβα στη Λειψία, όπου μας έδειξαν πώς να φτιάχουμε sex toys από παλιές σαμπρέλες και λάστιχα, βάζοντας κουμπώματα και διάφορες ενώσεις. Τα έχω ακόμη, κάτι χειροπέδες και ένα harness. Πέρα από χρηστικά αντικείμενα μπορεί να φτιάξεις και κάτι πιο καλλιτεχνικό. Στο εργαστήρι DADA που έχω κάνει αρκετές φορές φτιάχνουμε κολάζ, κοστούμια και γλυπτά από κυριολεκτικά «σκουπίδια». Περιοδικά, παλιά ρούχα, συσκευασίες, χαρτί, ακόμη και κάποια χαλασμένα μέρη ποδηλάτου! 

Στην Αθήνα συνεργαζόμαστε με το AMOQA, το FAC research και το Queer Ink, που είναι πρότζεκτ που δημιουργούν διαθεματικούς χώρους συζήτησης, δράσης και τέχνης. Είναι σημαντικό να υπάρχουμε σε ήδη υφιστάμενους χώρους και να φέρνουμε νέα θέματα, όπως είναι για παράδειγμα το ποδήλατο. 

Δώσε μας κάποιες πληροφορίες για το πρόγραμμα. Πως μπορεί να συμμετάσχει κάποια και αν υπάρχει κάποιο κόστος; Αυτή τη στιγμή το ΣΑΣΜΑΝ τρέχει σε δύο πόλεις, Ρόδο και Αθήνα, με μεγαλύτερο φόκους στη Ρόδο. Επέλεξα να το κάνω στη Ρόδο, γιατί έχω καταγωγή από εκεί και θα ήθελα να κάνω κάτι φεμινιστικό σε έναν τόπο, όπου η πατριαρχία την έχουν πλήξει με φρικτό τρόπο την τελευταία χρονιά. Μιλάω για το βιασμό και δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη, η οποία απλά έφερε στην επιφάνεια αυτό που υπάρχει από πάντα κι όχι μόνο στη Ρόδο. Δεν ξέρω αν έχει σημασία, αλλά ενώ έχω ζήσει το λιγότερο μέρος της ζωής μου στη Ρόδο, τις δύο φορές που με έχουν παρενοχλήσει και παραβιάσει στη ζωή μου σε δημόσιο χώρο ήταν στη Ρόδο. Το ΣΑΣΜΑΝ δεν κάνει ακριβώς καμπάνια awareness για την έμφυλη βία, αλλά μέσα από τις δράσεις του θέλει να συμμετάσχει σε ή να δημιουργήσει ισχυρές φεμινιστικές κοινότητες, οι οποίες να συζητούν και για την έμφυλη βία και για την ενδυνάμωση και για την ενεργή συμμετοχή σε δράσεις που σπάνε την πατριαρχία!

Κάναμε όμως ήδη το πρώτο ποδηλατικό εργαστήρι στο AMOQA αρχές του έτους και ετοιμάζουμε hot bike calendar as we speak, σε συνεργασία με το AMOQA και την Λίλα Λο για φωτογραφίες. 

Στη Ρόδο πριν μερικές μέρες κάναμε το πρώτο μας event με προβολές ταινιών μικρού μήκους με θέμα το ποδήλατο και τις γυναίκες στον καφενέ Πάμε Αντάμα και το πρώτο ποδηλατικό εργαστήρι θα πραγματοποιηθεί στο Wheels Bike Shop 12 Φεβρουαρίου 2020 με διδάσκουσα την πρωταθλήτρια στην ποδηλασία Ελένη Τσαβαρή. Τον Απρίλιο οργανώνουμε ένα μικρό residency στη Νότια Ρόδο, μαζί με το Rhodescape, ένα τέλειο μέρος για ποδηλασία και άλλες δραστηριότητες στη φύση. Να πούμε ότι έχουμε στήριξη από την τοπική κοινότητα και το Ραδιόφωνο Λυχνάρι προωθεί όλες τις εκδηλώσεις μας. Ετοιμάζουμε πάρα πολλές δράσεις ακόμη, γι΄αυτό stay tuned και ακολουθήστε μας στα social media. 

Επίσης μόλις κλείσαμε μια χορηγία με το bike citizens, οι οποίοι θα μας προσφέρουν κάποια κομμάτια από το τέλειο phone mount για το ποδήλατο finn και χαιρόμαστε πάρα πολύ!

Η συμμετοχή σε οποιαδήποτε εκδήλωσή μας είναι δωρεάν και αν θέλει κάποιο να συμμετάσχει μπορεί να μας γράψει μέσα από το www.sazman.gr ή στα social media (FB, Instagram). Τα εργαστήρια προς το παρόν απευθύνονται σε θηλυκότητες transmasc και non-binary άτομα, αλλά οι προβολές και κάποιες ποδηλατάδες είναι ανοιχτές σε όλα τα φύλα (πάντα με το σύνθημα των Riot Grrrl bands „girls to the front!“)