Είμαστε στη Βρετανία, το 1984, κι όλη η χώρα συγκλονίζεται από την απεργία των ανθρακωρύχων, που έμελλε να είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία της χώρας. Η πρωθυπουργός Μάργκρετ Θάτσερ έχει ορκιστεί να τσακίσει τους απεργούς, και το πράττει άτεγκτη: οι συγκρούσεις των ανθρακωρύχων με την αστυνομία είναι συχνές και βίαιες.
Την ίδια χρονιά, κάπου στο Λονδίνο, ο νεαρός Ιρλανδός ομοφυλόφιλος ακτιβιστής Μαρκ Άστον παρακολουθεί τις ειδήσεις για την απεργία. Και τότε συνειδητοποιεί τον λόγο που η αστυνομία έχει σταματήσει να ενοχλεί την κοινότητα των ομοφυλόφιλων, σε μια εποχή που η ομοφοβία είναι η νόρμα: έχει εστιάσει στους απεργούς. Του σφηνώνεται λοιπόν μια ιδέα αδιανόητη για την εποχή: η γκέι κοινότητα θα συνταχθεί με τους ανθρακωρύχους, οι οποίοι χρειάζονται τεράστια υποστήριξη αφού μετά από τόσους μήνες απεργίας κυριολεκτικά πεινούν. Οι γκέι θα αρχίσουν λοιπόν να συγκεντρώνουν χρήματα για να ενισχύσουν τον αγώνα τους.
Φουριόζος ο Άστον, καταφθάνει στο στέκι της κοινότητας, και εκστομίζει την ιδέα. Κάποιοι παγώνουν. Τι δουλειά έχουν αυτοί με τους «ματσό» εργάτες; Δεν είναι και λίγοι από δαύτους που τους «κράζουν» συχνά πυκνά. Τελικά, πείθει αρκετούς. Κι έτσι, ιδρύεται η ομάδα Lesbians and Gays Support the Miners / LGSM (Λεσβίες και Γκέι Υπέρ των Ανθρακωρύχων). Από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα, τα μέλη της θα οργώσουν γειτονιές, παμπ και μπαρ, διαλαλώντας τον σκοπό τους και ζητώντας τον οβολό των περαστικών.
Η απολύτως αληθινή αυτή ιστορία, η οποία αποτυπώνεται υπέροχα στην ταινία «Pride» (2014) του Μάθιου Ουάρχους δείχνει πώς η αλληλεγγύη και το μέτωπο ενάντια στον κοινό εχθρό –στην προκειμένη, τη Θάτσερ, την αστυνομία και τις εφημερίδες- μπορούν να χτίσουν τις πιο όμορφες κοινωνίες.
Όταν συγκεντρώνει ένα πρώτο μεγάλο ποσό, η ομάδα επικοινωνεί με επίσημους εκπροσώπους των ανθρακωρύχων για να δουν πώς θα διαθέσουν τα χρήματα. Και «τρώνε πόρτα». Απογοητευμένοι αλλά και πεισμωμένοι, αποφασίζουν να παραδώσουν αυτοπροσώπως τη δωρεά τους σε ένα μικρό χωριό ανθρακωρύχων κάπου στην κοιλάδα Dulais της Ουαλίας, το Onllwyn. Ο εκπρόσωπος των εκεί απεργών έχει αποδειχθεί ανοιχτόμυαλος. Ξεπερνώντας την αρχική έκπληξή του όταν μαθαίνει ποιοι τους στηρίζουν, αποδέχεται τη δωρεά – κι η ιστορία παίρνει τον δρόμο της.
Η ομάδα καταφθάνει λοιπόν με ένα μικρό βανάκι στο χωριό, μουδιασμένη, μη γνωρίζοντας τι αντιδράσεις να περιμένει.
Η συμμαχία των δαιμονοποιημένων
«Θα ήταν ανειλικρινές να πούμε ότι δεν υπήρχαν διαφωνούντες», θα έλεγε στον Guardian ο Μάικ Τζάκσον, εκ των ιδρυτών του LGSM (στην ταινία υποδύεται τον πολυάσχολο και ριζοσπάστη). «Χρόνια μετά, μάθαμε ότι αφού έλαβαν το γράμμα μου, είχαν κάνει σύσκεψη όπου ακούστηκε ότι ένα μάτσο αδελφές θέλουν να τους υποστηρίξουν. Τελικά, υπήρξε συναίνεση: εμείς έχουμε δαιμονοποιηθεί από τον Τύπο, ίσως λοιπόν πρέπει να συναντήσουμε τους γκέι, γιατί κι αυτοί έχουν δαιμονοποιηθεί. Είπαν σε όσους είχαν θέμα, να απέχουν. Οπότε δεν συναντήσαμε εχθρότητα».
Δεν πέρασε πολύς καιρός, λέει ο Τζάκσον, και οι Ουαλοί ανθρακωρύχοι άρχισαν να ενστερνίζονται τα αιτήματα της κοινότητας των ομοφυλόφιλων: «Άρχισαν να φορούν κονκάρδες των γκέι στο πέτο τους. Εκείνοι ήθελαν χρήματα γιατί απεργούσαν, εμείς θέλαμε αναγνώριση και αποδοχή – όχι ότι είχαμε θέσει προϋποθέσεις, δεν περιμέναμε ανταλλάγματα».
Αυτό που άνθισε μέσα από την «παράδοξη» εκείνη συμμαχία είναι συγκλονιστικό. «Εάν κάποιος μας ρωτούσε πριν ένα χρόνο πόσο πιθανή θα ήταν μια τέτοια συμμαχία, κανείς δεν θα το πίστευε», λέει ένα μέλος του κινήματος LGSM στο ημίωρο ντοκιμαντέρ «All Out! Dancing in Dulais», το οποίο έφτιαξαν οι γκέι για τους ανθρακωρύχους και αποτέλεσε πηγή πολύτιμου υλικού για την ταινία. «Νομίζω πως ούτε οι ανθρακωρύχοι θα πίστευαν πως θα λάμβαναν τις μεγαλύτερες δωρεές από μια ομάδα ομοφυλόφιλων». Κυρίως, όμως, οι γκέι δεν πίστευαν πως θα γίνονταν πραγματικά αποδεκτοί: «Όλο το τείχος των προκαταλήψεων γκρεμίστηκε μονομιάς όταν κατεβήκαμε σε αυτή την κοιλάδα».
Πώς είναι ποτέ δυνατόν τα στερεότυπα να καλουπώσουν τον ανθρώπινο ψυχισμό; Πόσο τερατόμορφους πλάθουμε κάποτε στο μυαλό μας τους «άλλους», για να ανακαλύψουμε όταν τους συναντάμε πρόσωπο με πρόσωπο πως τελικά είμαστε περισσότερο όμοιοι παρά διαφορετικοί;
«Είναι γελοίο να λες υπερασπίζομαι τους γκέι, και δεν με ενδιαφέρει τίποτε άλλο»
Η συμμαχία φυσικά συνάντησε και προσκόμματα. Όταν οι λίγοι αρτηριοσκληρωτικοί διαφωνούντες από την πλευρά των ανθρακωρύχων έδωσαν σε μια «κίτρινη» φυλλάδα την πληροφορία ότι οι ομοφυλόφιλοι στηρίζουν τους ανθρακωρύχους, με τους τελευταίους να γίνονται αντικείμενο χλεύης σε μια εποχή συντηρητική, ο ευφυέστατος Μαρκ θα τους «έτριβε» το πρωτοσέλιδο στα μούτρα: πήρε τον τίτλο «Νταμάρια κι Ανώμαλοι» («Pits and Perverts») και οργάνωσε μια μεγάλη συναυλία με αυτό το όνομα, της οποία τα έσοδα θα διατίθεντο –πού αλλού;- στους ανθρακωρύχους.
Τι κι αν το Εθνικό Σωματείο των Ανθρακωρύχων θα καλούσε σε ψηφοφορία για την αποδοχή ή μη της δωρεάς, μετά το δημοσίευμα, και κάποιοι θα έβαζαν τρικλοποδιές στη διαδικασία; Η ζύμωση είχε ξεκινήσει, και το αποτέλεσμα κάθε άλλο παρά μπορούσε να αναστραφεί.
«Φορέσατε την κονκάρδα μας “Άνθρακας, όχι Ανεργία,” και γνωρίζετε όπως κι εμείς τι σημαίνει παρενόχληση», είχε πει στην πραγματική ομιλία του στη συναυλία «Pits and Perverts» ο ανθρακωρύχος τότε –σήμερα, συνδικαλιστής- Ντέι Ντόνοβαν. «Τώρα, θα φορέσουμε εμείς τη δική σας, θα σας υποστηρίξουμε. Δεν θα αλλάξουν τα πάντα σε μια νύχτα, αλλά πλέον 140.000 ανθρακωρύχοι γνωρίζουν ότι υπάρχουν κι άλλοι αγώνες, κι άλλα προβλήματα. Ξέρουμε για τους μαύρους και για τους γκέι και για τον πυρηνικό αφοπλισμό – και τίποτε δεν θα είναι πια το ίδιο».
«Μόλις τον τελευταίο χρόνο γνωρίσαμε ανθρώπους γκέι και λεσβίες», λέει η νεαρή τότε σύζυγος ανθρακωρύχου και μετέπειτα βουλευτής των Εργατικών (2005-2015) Σίαν Τζέιμς στο ντοκιμαντέρ. «Ο αγώνας τους είναι παρόμοιος με τον δικό μας. Τον τελευταίο χρόνο η αστυνομία μας έκανε κι υποφέραμε. Εκείνοι υποφέρουν μια ζωή, και πιθανότατα θα συνεχίσουν να υποφέρουν εκτός κι αν κάνουμε κάτι γι’ αυτό».
Στο ίδιο μήκος κύματος, ο πραγματικός Μαρκ Άστον, μια αληθινά φλογερή φυσιογνωμία που δυστυχώς πέθανε από AIDS το 1987, λέει: «Η μια κοινότητα πρέπει να δείχνει την αλληλεγγύη της στην άλλη. Είναι πραγματικά παράλογο να λες “Είμαι γκέι, και με ενδιαφέρει να υπερασπίζομαι την κοινότητα των γκέι, αλλά δεν με ενδιαφέρει οτιδήποτε άλλο… Είναι γελοίο”».
«Και τι απαντάτε σε όσους λένε ναι, αλλά εμάς οι ανθρακωρύχοι δεν μας υποστηρίζουν;» ρωτούν τον Άστον. «Τι εννοείς όταν λες ‘οι ανθρακωρύχοι δεν μας υποστηρίζουν’; Οι ανθρακωρύχοι σκάβουν για άνθρακα, που γίνεται καύσιμο, που δημιουργεί ηλεκτρισμό. Εσύ θα πήγαινες να δουλέψεις σε ανθρακωρυχείο; Εγώ δεν θα ήθελα».
Γιατί καμία κοινωνική ομάδα δεν μπορεί να δίνει αγώνα –τουλάχιστον όχι αποτελεσματικό- κλεισμένη στη γυάλα της.
«Η κυβέρνηση προσπαθεί να σπάσει τους ανθρακωρύχους γιατί είναι το πιο ισχυρό συνδικάτο», θα πει άλλο μέλος των LGSM. «Εάν σπάσουν τους ανθρακωρύχους, μετά πραγματικά μπορούν να σπάσουν όλους τους υπόλοιπους – και όλοι μας θα γίνουμε ακόμα πιο αδύναμοι».
«Είναι η πιο σημαντική βοήθεια, γιατί δεν λάβαμε μόνο οικονομική ενίσχυση, αλλά μας άνοιξε ένα παράθυρο στη σεξουαλικότητα άλλων ανθρώπων, στα προβλήματα άλλων ανθρώπων», διαπίστωνε ήδη από τότε η Σίαν Τζέιμς. «Για χρόνια, γκέι και λεσβίες μας έλεγαν ‘κοιτάξτε μας, δεχόμαστε επίθεση’. Mας απασχολούσε αυτό για μια στιγμή, ίσως λυπόμασταν για λίγο, και τέλος. Ήμασταν λοιπόν οι επόμενοι στη σειρά. Μετά τους γκέι και τις λεσβίες, μετά τους μαύρους άντρες και τις μαύρες γυναίκες, ήρθε η σειρά των ανθρακωρύχων».
«United we stand»
Μόνο κέρδος υπήρξε για όλους μέσα από αυτόν τον κοινό, ωραίο αγώνα. Όπως αποκαλύπτεται στην ταινία, ήταν μετά από πίεση του Εθνικού Σωματείου Ανθρακωρύχων που το Εργατικό Κόμμα περιέλαβε για πρώτη φορά στο προεκλογικό του πρόγραμμα το 1985 τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Επίσης, το Συνέδριο των Συνδικάτων πέρασε σχετικό ψήφισμα την ίδια χρονιά. Γιατί, όπως διαπίστωνε μια λεσβία από το LGSM στο ντοκιμαντέρ, η κίνηση έβαλε τον σοσιαλισμό στην ατζέντα της κοινότητας λεσβιών και γκέι του Λονδίνου, «αλλά την ίδια στιγμή έβαλε την πολιτική για τη σεξουαλικότητα στην ατζέντα των συνδικάτων».
Και κάτι ακόμα: Μετά την απεργία, «ήταν η πρώτη φορά που οι άνθρωποι άρχισαν να ενδιαφέρονται για το τι έχουν να πουν οι γυναίκες», όπως επισήμανε η Σιάν Τζέιμς στον Guardiam. Γιατί σε εκείνη τη συγκυρία οι γυναίκες είχαν βγει μπροστά με πολλούς τρόπους. Η Τζέιμς, για παράδειγμα, από νοικοκυρά που την ενδιέφεραν μόνο το σπίτι και τα παιδιά (όπως λέει), προσβλήθηκε βαθιά όταν άκουσε τη Θάτσερ να χαρακτηρίζει τις οικογένειες των ανθρακωρύχων «εσωτερικό εχθρό». Έγινε λέαινα και ρίχτηκε στον αγώνα, βοηθώντας στη σίτιση 1.000 οικογενειών την εβδομάδα σε εννέα κέντρα απλωμένα σε τρεις ουαλικές κοιλάδες.
Οι λεσβίες της ομάδας LGSM είχαν οργανώσει μάλιστα ξεχωριστή υποομάδα από λεσβίες στο γκρουπ, για να ενισχύσουν την παρουσία των γυναικών, που δίσταζαν να συμμετέχουν στα ξεκάθαρα ανδροκρατούμενα συνδικάτα. Αυτή η υποομάδα έστησε γέφυρα με τις γυναίκες των ανθρακωρύχων. Κάπως έτσι, τα συνδικάτα κατάλαβαν ότι θα ενισχύονταν αν είχαν περισσότερες γυναίκες και ομοφυλόφιλους.
Και καθώς αυτή η υπέροχη ιστορία ενότητας και αλληλεγγύης θα μπορούσε να αποτελέσει ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για κοινωνικούς αγώνες καθώς διαχρονικά οι εξουσίες εφαρμόζουν το «διαίρει και βασίλευε», δεν ξαφνιάζει που ο άνθρωπος ο οποίος τελικά την κατέγραψε, ο συγγραφέας Στίβεν Μπέρεσφορντ, δεν έβρισκε πολλά ντοκουμέντα για να δημιουργήσει την ταινία. «Είναι μια ιστορία που γνώριζα 20 χρόνια», θα πει στον Guardian. «Ήταν κάτι σαν θρύλος στην κοινότητα των γκέι. Αλλά μου θύμιζε σπασμένο τηλέφωνο – δεν ήμουν σίγουρος αν έπρεπε να την πιστέψω. Εάν πραγματικά συνέβη, σκεφτόμουν, θα τη γράψω μια μέρα». Όπως κι έγινε.
(Spoiler alert) Από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές του «Pride» –και της πραγματικής ιστορίας, βέβαια- είναι το Gay Pride του Λονδίνου, τον Ιούνιο του 1985, κι ενώ πια οι ανθρακωρύχοι είχαν ηττηθεί. Τότε, λίγο πριν ξεκινήσει η παρέλαση, καταφθάνουν σύσσωμοι οι Ουαλοί ανθρακωρύχοι, κάποιοι με το βανάκι που τους είχε δωρίσει η κίνηση Λεσβίες και Γκέι Υπέρ των Ανθρακωρύχων – με το όνομα του κινήματος απ’ έξω.
Σε εκείνο το ιστορικό Gay Pride, ομοφυλόφιλοι και ανθρακωρύχοι παρέλασαν δίπλα δίπλα
Σε εκείνο το ιστορικό Gay Pride, άνθρωποι που διεκδικούσαν τα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά τους παρέλασαν δίπλα δίπλα.
«Μπορούσες να μυρίσεις μια υπέροχη επανάσταση, αυτή τη σπίθα που ανάβει από το όνειρο των ανθρώπων να συμπορεύονται…», θα έλεγε ο Τζάκσον στον Guardian.
Κι αυτό είναι το σημαντικό μήνυμα, κατά τη Σίαν Τζέιμς: «Δεν έχει σημασία το χρώμα σου, η σεξουαλικότητά σου ή το δόγμα σου, πάντοτε θα υπάρχει ένα νήμα που μας ενώνει». Όπως είχε πει και το 1985 ο νεαρός εαυτός της: «Είναι πολύ σημαντικό για όλους να θυμόμαστε τι μάθαμε γνωρίζοντας τις ζωές των άλλων».
Κι είναι τελικά αυτό που προσπαθούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε. Ότι, όπως είχαν τραγουδήσει λίγα χρόνια νωρίτερα οι Pink Floyd, «united we stand/ divided we fall».
