Στο βιβλίο «Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλλο», ο Όλιβερ Σακς περιγράφει τη συνάντηση του με δύο δίδυμους 26χρονους, τον Τζον και τον Μάικλ, σε κρατικό νοσοκομείο. Οι δύο νέοι ζουν έγκλειστοι σε ίδρυμα ως πνευματικά άρρωστοι.
Στη διάρκεια ενός ραντεβού τους, ένα σπιρτόκουτο πέφτει κάτα λάθος από το τραπέζι και τα σπίρτα σκορπίζονται στο πάτωμα. Ο Τζον και ο Μάικλ φωνάζουν ξαφνικά «111» και μετά «37, 37,37, 111». Δεν μπορούν να εξηγήσουν πώς μέτρησαν τα σπίρτα τόσο γρήγορα ή γιατί τα «έσπασαν» σε τρείς ομάδες σχεδόν ενστικτωδώς. Όμως αυτός ήταν ο πραγματικός αριθμός των σπίρτων, 111:
«Ο Τζον τέντωσε δύο δάχτυλα και τον αντίχειρα, κίνηση με την οποία ήθελε να δείξει ότι τριχοτόμησαν τον αριθμό των σπίρτων, ή ότι αυτό έγινε από μόνο του, διαιρούμενο σε τρία ίσα μέρη, ως ενός είδους «αυθόρμητης» σχάσης… Έδειχναν έκπληκτοι με την έκπληξη μου – με κοιτούσαν σαν να ήμουν τυφλός».
Χάρη εν πολλοίς στα έργα του Σακς, και κυρίως την ταινία του 1988 Rain Man, πολλοί είναι εκείνοι που έχουν την αντίληψη ότι οι αυτιστικοί άνθρωποι έχουν μέσα τους ένα είδος «υπεράνθρωπων» ικανοτήτων. Η ίδια βιβλιογραφία έχει, ωστόσο, οδηγήσει και στη διαμόρφωση μίας πλέον πλατιά διαδεδομένης αλλά λανθασμένης αντίληψης γύρω από τον αυτισμό, η οποία θέλει οι εντυπωσιακές ικανότητες των αυτιστικών να είναι άχρηστες στο επίπεδο της «κοινής λογικής».
Το trailer της ταινίας Rain Man
Αρκετοί αυτιστικοί έχουν συνδεθεί με εξαιρετικά πνευματικά ταλέντα, τα οποία ωστόσο δεν αναδεικνύουν την πραγματική δυναμική τους παρά μόνο σε υψηλό επίπεδο. Στην αυτοβιογραφία του «Γεννήθηκα μία γαλάζια μέρα», ο Ντάνιελ Τάμετ, που πάσχει από το σύνδρομο Άσπεργκερ, περιγράφει τα παιδικά του χρόνια γεμάτα δυσκολίες στο κοινωνικό του περιβάλλον. Παράλληλα, ωστόσο, αναφέρεται στην ικανοποίησή του να μιλά άπταιστα 10 γλώσσες.
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και οι αυτιστικοί άνθρωποι μπορεί να είναι προικισμένοι με ιδιαίτερα ταλέντα, τα οποία, μάλιστα, δεν περιορίζονται σε εντυπωσιακά πλην άχρηστα «τρικ», όπως το να ξέρεις αν η 5η Ιανουαρίου 1956 έπεσε Τρίτη. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, αυτά τα ταλέντα αποτελούν μία πρώτη απόδειξη ότι οι αυτιστικοί άνθρωποι μπορεί να είναι ικανότεροι σε πτυχές της καθημερινής ζωής από ένα μη-αυτιστικό άτομο.
Ο Ντάνιελ Τάμετ για τους διαφορετικούς τρόπους και αντίληψης
Σύμφωνα με μία σχετική ανάλυση – επικεφαλής της οποίας ήταν ο ψυχίατρος του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ και για χρόνια μελετητής του αυτισμού, Λόρεντ Μότρον – ο εγκέφαλος των αυτιστικών επικεντρώνεται στο είδος των πληροφοριών που προτιμά να επεξεργάζεται πνευματικά, αγνοώντας αντικείμενα και ιδέες – όπως λεκτικά και κοινωνικά μηνύματα – τα οποία απλώς του είναι αδιάφορα. Αυτή η «έλλειψη» προσοχής κάνει τους αυτιστικούς να «ενδυναμώνουν» τις ικανότητες τους σε ό,τι επικεντρώνουν την προσοχή τους και τις πνευματικές ικανότητές του. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους τυφλούς, των οποίων η ακοή βελτιώνεται ακριβώς επειδή δεν βλέπουν, έτσι και οι αυτιστικοί γίνονται καλύτεροι από μη-αυτιστικούς στο να κατανοούν και να αναλύουν νούμερα και σχήματα, καθώς δεν καταπιάνονται με ιδέες που απασχολούν τον «κοινό νου».
Ο Μότρον έφτασε το 2011 στο συμπέρασμα ότι οι αυτιστικοί τείνουν να συγκεντρώνουν το μυαλό τους στην επεξεργασία των οπτικών ερεθισμάτων και λιγότερο σε δραστηριότητες όπως η οργάνωση ενός προγράμματος ή ο έλεγχος των παρορμήσεων. Αυτός είναι και ο λόγος που, σύμφωνα με τον ίδιο, οι αυτιστικοί είναι κατά 40% γρηγορότεροι στην επίλυση προβλημάτων.
Οι αυτιστικοί άνθρωποι «σκέφτονται διαφορετικά», αυτό όμως δεν συνεπάγεται ότι σκέφτονται χειρότερα
Ο Μότρον χρησιμοποίησε για τις έρευνές του ένα τεστ με την ονομασία Raven’s Standard Progressive Matrices, που βασίζεται σε ανάλυση οπτικοποιημένων πλαισίων και σχημάτων. Παρά τις έντονες κριτικές που δέχθηκε η μεθοδολογία της έρευνάς του, και σε πλήρη αντίθεση με την αντίληψη που κυριαρχούσε στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας ότι οι αυτιστικοί είναι «πνευματικά καθυστερημένοι», ο Μότρον απέδειξε ότι οι αυτιστικοί έχουν εκπληκτική ικανότητα αντίληψης. Μάλιστα, φαίνεται πως είναι ικανότεροι από τους μη-αυτιστικούς στο να επεξεργάζονται σύνθετες διατάξεις και μοτίβα.
Ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ οδηγήθηκε ακόμη στο συμπέρασμα ότι οι αυτιστικοί έχουν ακόμη εξαιρετική μνήμη, η οποία αφορά όχι μόνο τα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος, αλλά και λεπτομερείς πτυχές ενός θέματος, οι οποίες θα ήταν αδύνατον να απομνημονευθούν από ένα μη-αυτιστικό άτομο. Αυτός είναι και ο λόγος που έχει αποφασίσει να συνεργάζεται στενά στις έρευνες του με τον αυτιστικό ερευνητή, Μισέλ Ντόζον.
Άλλη μία αντίληψη γύρω από τους αυτιστικούς ανθρώπους που φαίνεται να καταρρίπτεται είναι εκείνη που τους θεωρεί ανίκανους στο να καταπιάνονται με καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Νέες έρευνες αποδεικνύουν ότι ο αυτισμός μπορεί να είναι ένα πλεονέκτημα σε «επικράτειες» που μέχρι τώρα θεωρούνταν «προπύργια» των μη-αυτιστικών. Ένα από αυτά είναι η δημιουργικότητα, η δυνατότητα κυοφορίας νέων αντιλήψεων, ικανότητα που θεωρείται sine qua non προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δημιουργία.
Σε μία έρευνα που δημοσίευσε το Journal of Autism and Development Disorders, επιχειρήθηκε να εντοπιστεί το επίπεδο δημιουργικής σκέψης για αυτιστικούς και μη ανθρώπους. Από τους συμμετέχοντες ζητήθηκε να σκεφτούν όσο το δυνατόν περισσότερους «παράξενους» τρόπους, με τους οποίους θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν έναν συνδετήρα. Τα αυτιστικά άτομα δεν έδωσαν πολλές απαντήσεις, ωστόσο στο σύνολό τους ήταν εξαιρετικά «παράξενες», γεγονός που δείχνει στοιχεία δημιουργικής σκέψης. Σε αντίθεση με τα μη-αυτιστικά άτομα που έδωσαν αρχικά απλές απαντήσεις – όπως το να ανοίξουν το κινητό τους με το συνδετήρα – και προχώρησαν σταδιακά σε πιο ευρηματικές, τα αυτιστικά άτομα πέρασαν κατευθείαν σε πανέξυπνες προτάσεις, όπως το να χρησιμοποιήσουν το συνδετήρα ως εμπρόσθιο βάρος για ένα χάρτινο αεροπλανάκι.
Στο βιβλίο του Neurotribes, ο Στίβεν Σίλμπερμαν επιχειρεί να καταρρίψει ακριβώς αυτό το μύθο, που θέλει τον αυτιστικό εγκέφαλο να είναι πνευματικά «ελλειματικός». Σκεφτείτε το νου ως ένα είδος λειτουργικού συστήματος, προτείνει ο ίδιος στο βιβλίο του: «Το γεγονός ότι ένας υπολογιστής δεν τρέχει τα Windows δεν σημαίνει ότι είναι χαλασμένος». Οι αυτιστικοί άνθρωποι «σκέφτονται διαφορετικά», αυτό όμως δεν συνεπάγεται ότι σκέφτονται χειρότερα.
Ίσως ήρθε η ώρα να επαναπροσδιορισθεί το πλαίσιο, εντός του οποίου οι φορείς εκπαίδευσης θα προετοιμάσουν τα αυτιστικά παιδιά για «ευρύτερο» κόσμο, εντός του οποίου θα αναπτύξουν τα ταλέντα τους
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι οι οικογένειες των αυτιστικών δεν αντιμετωπίζουν πραγματικές δυσκολίες στην καθημερινότητά τους. Σημαίνουν ότι ίσως ήρθε η ώρα να επαναπροσδιορισθεί το πλαίσιο, εντός του οποίου οι φορείς εκπαίδευσης θα προετοιμάσουν τα αυτιστικά παιδιά για «ευρύτερο» κόσμο, εντός του οποίου θα αναπτύξουν τα ταλέντα τους. Σύμφωνα με τον Μότρον, είναι λανθασμένη η εκπαιδευτική προσέγγιση που πολλοί σήμερα ακολουθούν και η οποία βασίζεται στην άμβλυνση των διαφορών μεταξύ αυτιστικών και μη-αυτιστικών παιδιών.
«Δεν πιστεύω πλέον ότι η πνευματική αναπηρία είναι εγγενές χαρακτηριστικό του αυτισμού», είπε κάποτε ο Μότρον. Αυτό φέρνει επιτακτικά αλλαγές στην εκπαίδευση των αυτιστικών: «Πρέπει να κάνουμε συνεχώς πιο απαιτητική την εκπαίδευση των αυτιστικών παιδιών, χωρίς να προσπαθούμε να απλοποιήσουμε το πλαίσιο των γνώσεών τους».
Το άρθρο βασίστηκε σε κείμενο που δημοσιεύθηκε στο Atlantic.
