Τα ζώα είναι τα μεγαλύτερα θύματα στην ιστορία της ανθρωπότητας και η μεταχείριση τους στις βιομηχανικές φάρμες είναι ίσως το χειρότερο έγκλημα. Η πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης είναι γεμάτη με νεκρά ζώα. Ακόμα και δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, οι πρόγονοί μας στην λίθινη εποχή ήταν ήδη υπεύθυνοι για μια σειρά οικολογικών καταστροφών. Όταν οι πρώτοι άνθρωποι έφτασαν στην Αυστραλία περίπου 45.000 χρόνια πριν, πολύ σύντομα οδήγησαν το 90% των μεγάλων ζώων της ηπείρου σε εξαφάνιση. Αυτή ήταν και η πρώτη μεγάλη επίπτωση του Homo sapiens στο οικοσύστημα του πλανήτη. Και δεν ήταν η τελευταία σύμφωνα με το άρθρο της Yuval Noah Harari στην Guardian το οποίο αναπαράγουμε εδώ.
Πριν 15.000 χρόνια περίπου, οι άνθρωποι αποίκισαν την Αμερική εξαφανίζοντας στην πορεία περίπου το 75% των μεγάλων θηλαστικών της. Πολλά άλλα είδη εξαφανίστηκαν από την Αφρική και την Ευρασία, και από τα μυριάδες νησιά γύρω από τις ακτές τους. Η αρχαιολογική καταγραφή όλων των χωρών μας λέει την ίδια θλιβερή ιστορία. Η τραγωδία ανοίγει με την πρώτη πράξη που δείχνει έναν πλούσιο και ποικίλο πληθυσμό μεγάλων ζώων, χωρίς κανένα ίχνος του Homo sapiens.
Στη δεύτερη πράξη εμφανίζονται οι άνθρωποι, όπως αποδεικνύεται από ένα απολιθωμένο οστό, τη μύτη ενός δόρατος, ή τα απομεινάρια μιας θράκας. Ακολουθεί η τρίτη πράξη, κατά την οποία οι άντρες και οι γυναίκες καταλαμβάνουν την κεντρική σκηνή και τα περισσότερα μεγάλα ζώα, μαζί με πολλά μικρότερα, έχουν φύγει. Συνολικά, οι άνθρωποι οδήγησαν στην εξαφάνιση περίπου του 50% όλων των μεγάλων χερσαίων θηλαστικών του πλανήτη πρωτού φυτεύσουν τα πρώτα σιτηρά, κατασκευάσουν το πρώτο μεταλλικό εργαλείο, γράψουν το πρώτο κείμενο ή χαράξουν το πρώτο νόμισμα.
Το επόμενο σημαντικό ορόσημο στις σχέσεις ανθρώπων-ζώων ήταν η αγροτική επανάσταση: η διαδικασία κατά την οποία μετατραπήκαμε από νομαδικούς κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες σε αγρότες που ζούσαν σε μόνιμες κατοικίες. Περιλάμβανε την εμφάνιση μιας εντελώς νέας μορφής ζωής στη Γη: τα οικόσιτα ζώα. Αρχικά, αυτή η εξέλιξη έμοιαζε να είναι ήσσονος σημασίας αφού οι άνθρωποι κατάφεραν να εξημερώσουν λιγότερα από 20 είδη θηλαστικών και πουλιών, σε σύγκριση με τα χιλιάδες που παρέμεναν «άγρια». Ωστόσο, με το πέρασμα των αιώνων, αυτή η νέα μορφή ζωής έγινε συνήθεια. Σήμερα, πάνω από το 90% των ζώων είναι βιομηχανικά εκτρεφόμενα.
Σκεφτείτε τις κότες για παράδειγμα. Δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, ήταν ένα σπάνιο πτηνό περιορισμένο σε μικρές νησίδες της Νότιας Ασίας. Σήμερα, δισεκατομμύρια κότες ζουν σχεδόν σε κάθε ήπειρο και νησί, πέρα από την Ανταρκτική. Η βιομηχανικά εκτρεφόμενη κότα είναι πιθανότατα το πιο διαδεδομένο πτηνό στα χρονικά του πλανήτη Γη. Εάν μετράς την επιτυχία με αριθμούς, τότε μαζί με τις αγελάδες και τα γουρούνια είναι τα πιο επιτυχημένα ζώα που υπήρξαν ποτέ.
Δυστυχώς, τα εξημερωμένα είδη πλήρωσαν αυτή την ασύγκριτη συλλογική επιτυχία με άνευ προηγουμένου δεινά. Το ζωικό βασίλειο έχει γνωρίσει πολλά είδη πόνου και δυστυχίας για εκατομμύρια χρόνια. Ωστόσο, η αγροτική επανάσταση απέφερε εντελώς νέα μαρτύρια, που μόνο χειροτέρευσαν με την πάροδο των γενεών.
Με την πρώτη ματιά, τα εκτρεφόμενα ζώα μπορεί να φαίνεται ότι περνάνε καλύτερα από τα άγρια ξαδέρφια τους και τους προγόνους τους, Οι άγριοι βούβαλοι περνάνε τις μέρες τους ψάχνοντας φαγητό, νερό και καταφύγιο και απειλούνται συνεχώς από λιοντάρια, παράσιτα, πλημμύρες και ανομβρίες. Τα εξημερωμένα βοοειδή αντίθετα, χαίρουν της φροντίδας και της προστασίας των ανθρώπων. Οι άνθρωποι παρέχουν στις αγελάδες και στα μοσχάρια φαγητό, νερό και καταφύγιο, τα φροντίζουν όταν είναι άρρωστα και τα προστατεύουν από αρπακτικά και φυσικές καταστροφές. Είναι αλήθεια, οι περισσότερες αγελάδες και τα μοσχάρια αργά η γρήγορα βρίσκονται στο σφαγείο. Ωστόσο, αυτό καθιστά την τύχη τους χειρότερη από αυτή των άγριων βούβαλων; Είναι καλύτερο το να κατασπαράζεσαι από ένα λιοντάρι από το να σφαγιάζεσαι από έναν άνθρωπο; Είναι τα δόντια του κροκόδειλου πιο ευγενικά από τις μεταλλικές λεπίδες;
Αυτό που καθιστά τον βίο των ζώων στις φάρμες ιδιαίτερα βάναυσο, δεν βρίσκεται απλά στο πως πεθαίνουν αλλά κυρίως στο πως ζούνε. Δύο αντιθετικοί παράγοντες έχουν διαμορφώσει της συνθήκες ζωής τους: από τη μία, οι άνθρωποι θέλουν κρέας, γάλα, αβγά, δέρμα, από την άλλη, πρέπει να διασφαλίσουν την μακροπρόθεσμη επιβίωση και αναπαραγωγή των ζώων. Θεωρητικά, κάτι τέτοιο θα έπρεπε να τα προστατεύει από την ακραία βαναυσότητα. Εάν ένας κτηνοτρόφος αρμέγει την αγελάδα του χωρίς να της παρέχει φαγητό και νερό, η παραγωγή γάλακτος θα μειωθεί, και η ίδια η αγελάδα θα πεθάνει γρήγορα.
Δυστυχώς, οι άνθρωποι μπορούν να προκαλέσουν τρομερό πόνο στα ζώα με άλλους τρόπους, ακόμη κι όταν εξασφαλίζουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους. Η ρίζα του προβλήματος είναι ότι τα εξημερωμένα ζώα έχουν κληρονομήσει από τους άγριους πρόγονούς τους πολλές φυσικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ανάγκες οι οποίες στις φάρμες είναι περιττές. Οι κτηνοτρόφοι τις αγνοούν συστηματικά. Κλειδώνουν τα ζώα σε μικρά κλουβιά, ακρωτηριάζουν τα κέρατα και τις ουρές τους, χωρίζουν τα μικρά από τις μαμάδες και επιλεκτικά εκτρέφουν τερατουργήματα. Τα ζώα υποφέρουν φοβερά, ωστόσο συνεχίζουν να ζουν και να πολλαπλασιάζονται.
Αυτό δεν αντιτίθεται στις πιο βασικές αρχές της Δαρβινικής εξέλιξης; Η θεωρία της εξέλιξης υποστηρίζει ότι όλα τα ένστικτα έχουν εξελιχθεί προς το συμφέρον της επιβίωσης και της αναπαραγωγής. Αν αυτό ισχύει, η συνεχής αναπαραγωγή των βιομηχανικά εκτρεφόμενων ζώων δεν αποδεικνύει ότι ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες τους;
Είναι σίγουρα αλήθεια ότι όλα τα ένστικτα εξελίσσονται με σκοπό να ανταπεξέλθουν στην εξελικτική πίεση για επιβίωση και αναπαραγωγή. Όταν όμως αυτή η πίεση εξαφανιστεί τα ένστικτα που έχουν διαμορφωθεί δεν εξαφανίζονται αμέσως. Ακόμα κι αν πλέον δεν είναι απαραίτητα, συνεχίζουν να διαμορφώνουν την προσωπικότητα του ζώου.
Οι φυσικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ανάγκες των αγελάδων, των σκύλων και των ανθρώπων σήμερα δεν αντικατοπτρίζουν τις τωρινές τους συνθήκες αλλά τις εξελικτικές πιέσεις που αντιμετώπιζαν οι προγόνες τους πριν από δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Γιατί οι σύγχρονοι άνθρωποι αγαπούν τόσο πολύ τα γλυκά; Όχι επειδή στις αρχές του 21ου αιώνα πρέπει να καταβροχθίζουμε παγωτό και σοκολάτα για να επιβιώσουμε, αλλά επειδή οι πρόγονοί μας από τη λίθινη εποχή όταν έβρισκαν γλυκά ώριμα φρούτα το πιο λογικό πράγμα ήταν να φάνε όσο πιο πολλά μπορούσαν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Γιατί οι νεαροί άνδρες οδηγούν τόσο απρόσεκτα, μπλέκονται σε καβγάδες και χακάρουν εμπιστευτικά ιντερνετικά σάιτ; Γιατί υπακούν αρχαίες γενετικές επιταγές. Εβδομήντα χιλιάδες χρόνια πριν, ένας νεαρός κυνηγός που ρίσκαρε τη ζωή του κυνηγώντας ένα μαμούθ, ξεπερνούσε τους ανταγωνιστές του και κέρδιζε το χέρι της καλλονής του χωριού -και τώρα εμείς έχουμε μείνει με τα «μάτσο» γονίδιά του.
Ακριβώς η ίδια εξελικτική λογική διαμορφώνει τη ζωή των αγελάδων και των μοσχαριών στις βιομηχανικές μας φάρμες. Τα αρχαία άγρια βοοειδή ήταν κοινωνικά ζώα. Προκειμένου να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, έπρεπε να επικοινωνούν, να συνεργάζονται και να συναγωνίζονται αποτελεσματικά. Όπως όλα τα κοινωνικά θηλαστικά, έμαθαν τις απαραίτητες δεξιότητες μέσω του παιχνιδιού. Τα κουτάβια, τα γατάκια, τα μοσχάρια και τα παιδιά γενικά αγαπούν το παιχνίδι επειδή η εξέλιξη έχει εμφυσήσει αυτή την ορμή μέσα τους. Στην άγρια φύση είχαν την ανάγκη να παίζουν. Αν δεν έπαιζαν δεν θα μάθαιναν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες για την επιβίωση και την αναπαραγωγή.
Αν ένα γατάκι ή ένα μοσχαράκι γεννιόταν με κάποια σπάνια μετάλλαξη που τα έκανε αδιάφορα προς το παιχνίδι, θα ήταν σχεδόν απίθανο να επιβιώσουν ή να αναπαραχθούν, όπως ακριβώς η ύπαρξή τους θα ήταν αδύνατη εάν οι πρόγονοί τους δεν είχαν αποκτήσει τις συγκεκριμένες δεξιότητες. Με παρόμοιο τρόπο, η εξέλιξη εμφύτευσε μέσα τους μια σαρωτική επιθυμία να δεθούν με τις μητέρες τους. Μία τυχαία μετάλλαξη που θα αποδυνάμωνε τον δεσμό μητέρας-νεογνού θα ήταν ίση με καταδίκη σε θάνατο.
Τι συμβαίνει τώρα όταν οι κτηνοτρόφοι παίρνουν ένα μικρό μοσχάρι, το χωρίζουν από τη μητέρα του, το βάζουν σε ένα μικρό κλουβί, το εμβολιάζουν, του παρέχουν φαΐ και νερό και μετά, όταν θα είναι αρκετά μεγάλο, το γονιμοποιούν τεχνητά με σπέρμα ταύρου; Από μια αντικειμενική οπτική, αυτό το μοσχάρι δεν χρειάζεται πια κανένα δέσιμο με τη μητέρα του ή συντρόφους για να παίξει προκειμένου να επιβιώσει και να αναπαραχθεί. Όλες οι ανάγκες του καλύπτονται από τα αφεντικά του. Αλλά από μία υποκειμενική οπτική, το μοσχάρι νοιώθει ακόμη μια πολύ δυνατή ανάγκη να δεθεί με τη μητέρα του και να παίξει με άλλα μοσχαράκια. Εάν αυτές οι ανάγκες δεν καλυφθούν, τότε το μοσχάρι υποφέρει.
Αυτό είναι το βασικό μάθημα της εξελικτικής ψυχολογίας: μια ανάγκη που διαμορφώθηκε χιλιάδες γενιές πριν εξακολουθεί να γίνεται αισθητή υποκειμενικά, ακόμα και αν δεν είναι πλέον απαραίτητη για την επιβίωση και την αναπαραγωγή. Η αγροτική επανάσταση έδωσε στον άνθρωπο τη δύναμη να εξασφαλίσει την επιβίωση και την αναπαραγωγή των ζώων, αγνοώντας τις ανάγκες τους. Ως εκ τούτου, τα εξημερωμένα ζώα είναι συλλογικά τα πιο επιτυχημένα είδη στον κόσμο και την ίδια στιγμή, σε ατομικό επίπεδο, τα πιο δυστυχισμένα ζώα που υπήρξαν ποτέ.
Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί τους τελευταίους αιώνες, κατά τη διάρκεια των οποίων η παραδοσιακή κτηνοτροφία έδωσε τη θέση της στη βιομηχανική. Σε παραδοσιακές κοινωνίες όπως η αρχαία Αίγυπτος, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ή η μεσαιωνική Κίνα, οι άνθρωποι είχαν κάποια μερική κατανόηση της βιοχημείας, της γενετικής, της ζωολογίας και της επιδημιολογίας. Κατά συνέπεια, οι χειραγωγικές τους δυνάμεις ήταν περιορισμένες. Στα μεσαιωνικά χωριά, τα κοτόπουλα έτρεχαν ελεύθερα ανάμεσα στα σπίτια, τσιμπολογούσαν τους σπαρμένους σπόρους και τα σκουλίκια από το σωρό σκουπιδιών και έχτιζαν φωλιές στον αχυρώνα.
Εάν ένας φιλόδοξος αγρότης προσπαθούσε να κλειδώσει 1.000 κοτόπουλα μέσα σε ένα κοτέτσι, πιθανώς θα είχε προκαλέσει μια θανατηφόρα επιδημία γρίπης των πτηνών, εξαφανίζοντας όλα τα κοτόπουλα, καθώς και μερικούς χωρικούς. Κανένας σαμάνος, παπάς ή μάγος δεν θα μπορούσε να το εμποδίσει αυτό. Αλλά από τη στιγμή που η σύγχρονη επιστήμη είχε αποκρυπτογραφήσει τα μυστικά των πτηνών, των ιών και των αντιβιοτικών, οι άνθρωποι μπορούσαν να αρχίσουν να υποβάλλουν τα ζώα σε ακραίες συνθήκες διαβίωσης. Με τη βοήθεια των εμβολιασμών, των φαρμάκων, των ορμονών, των φυτοφαρμάκων, των κεντρικών συστημάτων κλιματισμού και των αυτόματων τροφοδοτών, είναι τώρα δυνατό να στοιβάζουμε δεκάδες χιλιάδες κοτόπουλα σε μικροσκοπικά κοτέτσια, και να παράγουμε κρέας και αυγά με πρωτοφανή αποτελεσματικότητα.
Studio portrait of rubber rooster over yellow background
Η τύχη των ζώων σε τέτοιες βιομηχανικές εγκαταστάσεις έχει γίνει ένα από τα πιο πιεστικά ηθικά ζητήματα της εποχής μας, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τους αριθμούς. Σήμερα τα περισσότερα μεγάλα ζώα ζουν σε βιομηχανικές φάρμες. Φανταζόμαστε ότι ο πλανήτης μας κατοικείται από λιοντάρια, ελέφαντες, φάλαινες και πιγκουίνους. Αυτό μπορεί να ισχύει για το κανάλι του National Geographic, τις ταινίες της Disney και τα παιδικά παραμύθια, αλλά δεν ισχύει πλέον για τον πραγματικό κόσμο. Στον πλανήτη μας ζουν 40.000 λιοντάρια, αλλά, σε ακραία αντίθεση, υπάρχουν περίπου 1 δισεκατομμύριο γουρούνια. 500.000 ελέφαντες και 1,5 δισεκατομμύριο αγελάδες. 50 εκατομμύρια πιγκουίνοι και 20 δισεκατομμύρια κοτόπουλα.
Το 2009, στην Ευρώπη υπήρχαν 1,6 δισεκατομμύρια άγρια πτηνά, μετρώντας όλα τα είδη μαζί. Την ίδια χρονιά, η ευρωπαϊκή βιομηχανία κρέατος και αυγών εξέθρεψε 1,9 δισεκατομμύρια κοτόπουλα. Συνολικά, τα βιομηχανικά εκτρεφόμενα ζώα του κόσμου ζυγίζουν περίπου 700 εκατομμύρια τόνους, σε σύγκριση με 300 εκατομμύρια τόνους που ζυγίζουν οι άνθρωποι και λιγότερο από 100 εκατομμύρια τόνους τα μεγάλα άγρια ζώα.
Το 2009, στην Ευρώπη υπήρχαν 1,6 δισεκατομμύρια άγρια πτηνά, μετρώντας όλα τα είδη μαζί. Την ίδια χρονιά, η ευρωπαϊκή βιομηχανία κρέατος και αυγών εξέθρεψε 1,9 δισεκατομμύρια κοτόπουλα.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η μοίρα των βιομηχανικά εκτρεφόμενων ζώων δεν είναι ένα δευτερεύον ηθικό ζήτημα. Πρόκειται για την πλειοψηφία των μεγάλων πλασμάτων της Γης: δεκάδες δισεκατομμύρια ενσυνείδητων όντων, καθένα με έναν πολύπλοκο κόσμο αισθήσεων και συναισθημάτων, που ζουν και πεθαίνουν σε μια βιομηχανική γραμμή παραγωγής. Πριν από σαράντα χρόνια, ο ηθικός φιλόσοφος Peter Singer δημοσίευσε το βιβλίο Animal Liberation, το οποίο έχει συμβάλλει πολύ στο να αλλάξει τη γνώμη των ανθρώπων πάνω στο θέμα. Ο Singer ισχυρίστηκε ότι η βιομηχανική γεωργία είναι υπεύθυνη για περισσότερο πόνο και δυστυχία απ’ ό,τι όλοι οι πόλεμοι της ιστορίας μαζί.
Η επιστημονική μελέτη των ζώων έχει παίξει έναν θλιβερό ρόλο σε αυτή την τραγωδία. Η επιστημονική κοινότητα έχει χρησιμοποιήσει τις αυξανόμενες γνώσεις της για τα ζώα κυρίως για να τα εκμεταλλευτεί αποτελεσματικότερα. Ωστόσο, αυτή η ίδια γνώση έχει αποδείξει πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία ότι τα ζώα είναι ενσυνείδητα όντα, με περίπλοκες κοινωνικές σχέσεις και ψυχολογικά πρότυπα. Μπορεί να μην είναι τόσο νοήμωνα όσο εμείς, αλλά σίγουρα γνωρίζουν τον πόνο, το φόβο και τη μοναξιά. Μπορούν κι αυτά να υποφέρουν, και να είναι χαρούμενα.
Είναι καιρός να πάρουμε στα σοβαρά αυτά τα επιστημονικά ευρήματα, διότι όσο η ανθρώπινη δύναμη συνεχίζει να αυξάνεται, τόσο μεγαλώνει η ικανότητά μας να βλάπτουμε ή να ωφελούμε άλλα πλάσματα. Για 4 δισεκατομμύρια χρόνια, η ζωή στη Γη διέπονταν από τη φυσική επιλογή. Τώρα κυβερνάται όλο και περισσότερο από τον σχεδιασμό του ανθρώπινου νου. Η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη θα επιτρέψουν σύντομα στους ανθρώπους να αναμορφώσουν τα έμβια όντα με ριζοσπαστικούς νέους τρόπους, πράγμα που θα επαναπροσδιορίσει το ίδιο το νόημα της ζωής. Όταν φτάσουμε στο σημείο να σχεδιάζουμε αυτόν τον θαυμαστό καινούριο κόσμο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την ευημερία όλων των πλασμάτων και όχι μόνο του Homo sapiens.
Πηγή: The Guardian
