Με εντυπωσιάζουν πάντα οι άνθρωποι που ενώ περνούν δύσκολα και κινούνται σε ασταθές έδαφος, βρίσκουν αποθέματα αισιοδοξίας και τα σκορπούν αφειδώς στην ατμόσφαιρα για να σπάσουν την επικρατούσα κατήφεια. Ήταν από τις πρώτες σκέψεις που έκανα όταν συνάντησα τη Mathira. Ήρθε χαρούμενη και ανοιχτόκαρδη στο ραντεβού μας, παρότι η ιστορία που είχε να διηγηθεί εμπεριείχε μεγάλα διαστήματα στεναχώριας, βίας και αβεβαιότητας. Είναι η ιστορία μιας τρανς προσφύγισσας από το Πακιστάν που αναζητά ασφάλεια στην Ελλάδα.

«Δεν ήταν εύκολη η ζωή μου στο Πακιστάν, μου έλειπε η ελευθερία έκφρασης, ένιωθα σαν να ζω σε κλουβί. Δεν είχα αποδοχή ούτε από την ίδια μου την οικογένεια. Η αποδοχή έρχεται πρώτα από εκεί και μετά από το κοινωνικό και θεσμικό περιβάλλον. Εμένα η οικογένεια μου δεν με αποδέχτηκε ποτέ. Ένιωθα εγκλωβισμένη σ’ ένα αρσενικό σώμα. Όλος ο συναισθηματικός μου κόσμος και η αίσθηση μου ήταν θηλυκά. Αποφάσισα να προχωρήσω σε φυλομετάβαση. Αγωνίστηκα πολύ γι’ αυτό. Ακόμα και η επέμβαση ήταν επικίνδυνη, πανάκριβη και με μεγάλο ρίσκο. Έπρεπε, όμως, να την κάνω γιατί η ζωή μας δίνεται μόνο  μια φορά και αν δεν τη ζήσω με τον τρόπο που θέλω και το σώμα που θέλω, δεν έχει νόημα. Κανείς δεν με στήριξε. Τα έκανα όλα μόνη» λέει.

Η Mathira, όπως μου εξηγεί πάλεψε πολύ και διεκδίκησε την ταυτότητα φύλου της στο Πακιστάν. Ωστόσο, η διάχυτη τρανσφοβία δημιούργησε ένα ασφυκτικό περιβάλλον για την ίδια: «Όταν έκανα τη φυλομετάβαση ήθελα πλέον να αναγνωρίζομαι ως γυναίκα, όπως εσύ. Δεν έκανα σεξεργασία. Δεν το αναφέρω επειδή το θεωρώ μεμπτό να είναι μια γυναίκα σεξεργάτρια, εγώ απλά ήθελα να οργανώσω τη ζωή μου αλλιώς. Άλλαξα τα έγγραφά μου. Έδωσα μια δικαστική μάχη δύο χρόνων για να το πετύχω. Ήθελα να μου φέρονται σαν να είμαι ένας κανονικός άνθρωπος και όχι σα να είμαι ένα ερωτηματικό. Είχα πολλές προκλήσεις στο νέο ξεκίνημα της ζωής μου. Παντρεύτηκα άλλα μετά από τέσσερα χρόνια ο σύζυγος μου με χώρισε γιατί δεν μπορούσα να κάνω παιδιά. Πληγώθηκα πολύ. Ήταν σκληρό για μένα να δέχομαι μια τέτοια απόρριψη. Άρχισα να δουλεύω ως παρουσιάστρια στην τηλεόραση, έκανα συνεντεύξεις με πολλές προσωπικότητες. Τα πήγαινα καλά αλλά πάλι εισέπραττα αμφισβητήσεις ότι δεν είμαι γυναίκα και προσβλητικές συμπεριφορές. Ματαιώθηκα ξανά. Εκεί ήταν που είπα ότι θα πάω να ζήσω κάπου ελεύθερη και αποφάσισα να φύγω».

Το 2019, λοιπόν, ξεκίνησε ένα ταξίδι προς την Ευρώπη που στη σκέψη της νοηματοδοτούσε έναν τόπο ηρεμίας και δικαιωμάτων. Το ταξίδι, βέβαια, ήταν άσχημο. Πάντα είναι άσχημο και επικίνδυνο το πέρασμα των προσφύγων, πολλώ δε μάλλον όταν μιλάμε για μια τρανς γυναίκα που ταξιδεύει μόνη της χωρίς λεφτά. Η Mathira δεν θέλει να ανακαλέσει λεπτομέρειες αυτής της εμπειρίας, καθώς κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε ως αναβίωση της επωδυνότητας που βίωσε. Το πρόβλημα, δυστυχώς, δεν σταμάτησε όταν έφτασε –μέσω Έβρου–σε ελληνικό έδαφος. Η γενικότερη αντιμεταναστευτική πολιτική του ελληνικού κράτους που δεν διαχωρίζει καν τις πιο ευάλωτες ομάδες του προσφυγικού πληθυσμού και δεν λαμβάνει καμία ουσιαστική μέριμνα για την προστασία τους, χτίζει τις προϋποθέσεις επανέκθεσης σε κίνδυνο.

Η αδυναμία πρόσβασης σε ασφαλή στέγη για τη Mathira είναι η κρίσιμη συνθήκη για την περαιτέρω κακοποίηση και θυματοποίηση της, όπως αναλύει η Γεωργία Χατζηιωαννίδου, κοινωνική λειτουργός και διαχειρίστρια περιστατικών έμφυλης βίας στο Κέντρο Διοτίμα:

«Η Mathira επικοινώνησε μαζί μας μόνη της, έχοντας ένα απλό αίτημα γιατί αντιμετώπιζε ένα ζήτημα υγείας στο χέρι της και δεν είχε πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες. Ξεκινήσαμε τη συνεργασία τον Σεπτέμβρη του 2020, όπου διαπιστώθηκαν κι άλλες ανάγκες, όπως το ότι δεν είχε νομιμοποιητικά έγγραφα και ήταν καθημερινά έκθετη σε κινδύνους, γεγονός που της δημιουργούσε μεγάλη δυσκολία και ανασφάλεια. Έζησε πολλούς μήνες σε καθεστώς αστεγίας, δεν είχε δικαίωμα σε οικονομικό βοήθημα, σε πρόσβαση σε υπηρεσίες. Πέρα από όσα πέρασε στο Πακιστάν και την ώθησαν στο να φύγει, συνέβησαν κι εδώ περιστατικά έμφυλης βίας που συνδέονταν με την αστεγία. Κάποια στιγμή ένας άνθρωπος της υποσχέθηκε πως θα της δώσει την ασφάλεια και τη στέγη που χρειάζονταν. Αποδέχτηκε την πρόταση του αλλά η κακοποίηση συνεχίστηκε με άλλους όρους. Υπήρξε εργασιακή και σεξουαλική εκμετάλλευση, σωματική κακοποίηση και ήταν αναγκασμένη να το υποστεί όλο αυτό γιατί δεν ήθελε να βγει ξανά στο δρόμο. Δυσκολευόταν να πάρει την απόφαση να φύγει από το κακοποιητικό περιβάλλον. Είχε γίνει και αίτημα στέγασης στο πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ αλλά δεν λάβαμε ποτέ απάντηση».

Πρόκειται για ένα από τα πιο πονεμένα στοιχεία της βιογραφία της Mathira. Έχει πλήρη επίγνωση του τι της συνέβη και πως οδηγήθηκε εκεί. Η ανυπαρξία κρατικής φροντίδας την κατέστησε ανήμπορη να επιβιώσει οικονομικά και η υποκειμενικότητα της έγινε διάτρητη σε κάθε είδους εξαπάτηση και βία: «Δυστυχώς δεν είχα κάποιο σταθερό μέρος να μένω. Παντρεύτηκα με έναν Πακιστανό εδώ στην Ελλάδα για να νιώθω προστατευμένη, να μου δώσει καταφύγιο και τροφή. Τον εμπιστεύτηκα και τον παντρεύτηκα. Το πρώτο εξάμηνο ζήσαμε χαρούμενα μαζί. Μετά άλλαξε εντελώς η συμπεριφορά του. Δεν ξέρω γιατί. Με χτύπησε κάποιες φορές, με έβριζε και μια μέρα αποπειράθηκε να με δολοφονήσει. Ευτυχώς υπήρξε έγκαιρη παρέμβαση από τις αρχές. Ήρθε η αστυνομία και τον συνέλαβε. Με τη βοήθεια της Διοτίμας απεγκλωβίστηκα από εκείνη τη σχέση, με στήριξαν νομικά, μου βρήκαν ένα ασφαλές μέρος να μείνω κι αυτός απελάθηκε στο Πακιστάν. Ξεχνάω πολλά, είναι οδυνηρό για μένα να θυμάμαι, δεν θέλω να τα θυμηθώ όλα. Προτιμώ να ξεχάσω».

Το γεγονός ότι η Mathira βρισκόταν απέναντι μου και όταν στέγνωσαν τα δάκρυα της, άστραψε πάλι το χαμόγελό της, οφείλεται στο δικό της σθένος που δεν ατόνησε κάτω από το φορτίο της ταπείνωσης και της κακοποίησης και στη συντονισμένη συνεργασία διάφορων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, οι οποίες την πλαισίωσαν, τη συνέδραμαν μ’ ένα φάσμα υπηρεσιών και τη βοήθησαν να επανακάμψει.

«Στη συγκεκριμένη υπόθεση είχαμε εν τέλει ένα καλό αποτέλεσμα. Η Mathira πατάει πλέον γερά στα πόδια της, έχοντας λάβει υποστήριξη και από εμάς και από άλλες ΜΚΟ. Δεν έλαβε, όμως, τίποτα ουσιαστικό από το κράτος. Είναι σημαντικό και από το κράτος να γίνονται οι απαραίτητες ενέργειες, ώστε να αναγνωρίζονται άνθρωποι με υψηλές ευαλωτότητες χωρίς να μπαίνουν σε γραφειοκρατικές διαδικασίες για να αποδείξουν τα αυτονόητα. Τις περισσότερες φορές η εν λόγω διαδικασία αποδεικνύεται ιδιαιτέρως δύσκολη καθώς η πρόσβαση σε υπηρεσίες και λήψη υπηρεσιών καθυστερεί ή είναι ανέφικτη κυρίως σε περιπτώσεις ευάλωτων ανθρώπων χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Για εμάς είναι θεμελιώδες όχι μόνο το να εκπληρώνεται ένας στόχος άλλα και η μετατροπή από το «θέλω αλλά δεν μπορώ», στο «θέλω, μπορώ και θα τα καταφέρω», στο να νιώσει ένα άτομο ότι έχει τον έλεγχο του σώματος του, να δει πως υπάρχουν άνθρωποι και νόμοι που μπορούν να το εγγυηθούν, να έχει δηλαδή τα δικαιώματα που του αντιστοιχούν και δικαιούται» τονίζει η Γεωργία Χατζηιωαννίδου.

Η Mathira πλέον είναι αναγνωρισμένη προσφύγισσα. Η αίτηση ασύλου της έχει εγκριθεί. Ζει σ’ έναν ξενώνα μέσω Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης. Συμμετέχει σε καλλιτεχνικά projects, γιατί έχει τελειώσει τη Σχολή Καλών Τεχνών στο Πακιστάν και αυτό είναι το μαράζι της, κάνει φανταστικά βιντεάκια στο TikTok, παρέλασε περήφανα στο περασμένο Athens Pride και είναι σε επαφή με τις εγχώριες ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις. Σφύζει από όρεξη και δημιουργικότητα. Το βασικό της άγχος είναι να βρει μια δουλειά και να μπορέσει να είναι οικονομικά ανεξάρτητη. Έχει υποβάλει αιτήσεις εργασίας για διερμηνεία, καθώς μιλά άπταιστα αγγλικά. Δυστυχώς ούτε σ’ αυτό το βήμα υπάρχει κάποια επίσημη κρατική πρόνοια, παρότι η στέγαση, η εκπαίδευση και η εργασία είναι οι βασικοί πυλώνες της κοινωνικής ένταξης και θα έπρεπε να προτεραιοποιούνται για να προκύπτει η διπλή ωφέλεια, από τη μία ένας άνθρωπος να αποκτά τη δυνατότητα να σταθεροποιηθεί κάπου, να επουλώσει τις πληγές του και να ονειρευτεί ξανά, από την άλλη μια κοινωνία να εμπλουτίζεται παραγωγικά και πολιτισμικά από το ταλέντο, την εργασία, την κουλτούρα των προσφύγων/ισσων.

Επέλεξε να πει την ιστορία της, με το πρόσωπο της και το όνομα της για να στείλει ένα μήνυμα ενδυνάμωσης, να ενισχύσει την ορατότητα και γιατί δεν έχει για τίποτα να ντραπεί: «Νιώθω περήφανη που τα κατάφερα» μου λέει στον αποχαιρετισμό. Δικαίως.

Το άρθρο εντάσσεται στο έργο Do the human right thing – Υψώνουμε τη Φωνή μας για τα Δικαιώματα των Προσφύγων» με σκοπό την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και καταγραφή της τρέχουσας κατάστασης σχετικά με την πρόσβασή στη στέγαση, την υγεία και την απασχόληση των προσφύγων/ισσών και αιτούντων/σών διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα αλλά και τυχόν παραβιάσεις των τριών αυτών θεμελιωδών, για την αξιοπρεπή ανθρώπινη διαβίωση, δικαιωμάτων.

Το έργο “Do the human right thing – Υψώνουμε τη Φωνή μας για τα Δικαιώματα των Προσφύγων” υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active Citizens Fund, με συντονιστή φορέα υλοποίησης το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) και εταίρους το Κέντρο Διοτίμα, το International Rescue Committee Hellas (IRC) και την Popaganda.

Το πρόγραμμα Active Citizens Fund, ύψους € 12εκ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Solidarity Now.

Περισσότερες πληροφορίες: www.activecitizensfund.gr