Άνδρες πρόσφυγες, επιζώντες έμφυλης βίας και βασανιστηρίων

Εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται καθημερινά σε αναζήτηση μια νέας ζωής. Πόλεμοι  εθνικοί, ταξικοί, έμφυλοι, ρητοί ή άρρητοι, των χωρών της Μέσης Ανατολής ή της υποσαχάριας Αφρικής συνδέονται με τα γεωπολιτικά τεκταινόμενα που αγγίζουν τα σύνορά μας και συναντούν τις πολιτικές που συντελούνται εντός τους.

Ανάμεσά στους ανθρώπους σε κίνηση υπάρχουν άνδρες και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα επιζώντες/επιζώντα έμφυλης βίας και θύματα βασανιστηρίων. Αυτός ο πληθυσμός διαφοροποιείται από τα κυρίαρχα στερεότυπα του φύλου και εμφανίζει αυξημένη ευαλωτότητα για διαφόρους λόγους. Στο Κέντρο Διοτίμα, συναντάμε καθημερινά και υποστηρίζουμε ψυχιατρικά και ψυχοκοινωνικά* μέλη αυτού του πληθυσμού. Είναι άνθρωποι που έφυγαν από τη χώρα τους γιατί κινδύνεψε η ζωή τους, λόγω της ταυτότητας φύλου τους ή του σεξουαλικού τους προσανατολισμού.

Βασανιστήρια και διωγμοί 

Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που κινδύνεψαν να αποκεφαλιστούν από συγγενείς τους ή  γλύτωσαν, την τελευταία στιγμή, από λιντσάρισμα, όταν έγινε γνωστό ότι έχουν σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου ή γιατί ερωτευτήκαν μια γυναίκα που «δεν επιτρεπόταν.  Άλλοι κινδύνεψαν να καούν ζωντανοί  με την κατηγορία του «μάγου», επειδή ήταν «διαφορετικοί άντρες». Αρκετοί είδαν δολοφονημένους τους συντρόφους ή τους οικείους τους επειδή είχαν ακτιβιστική και πολιτική δράση εναντίον των καθεστώτων στις χώρες καταγωγής. Κάποιοι βιάστηκαν, βασανίστηκαν, ξυλοκοπηθήκαν και πετάχτηκαν ημιθανείς στα σκουπίδια. Βασικό εργαλείο των βασανιστηρίων ήταν ο μαζικός βιασμός ώστε να νιώσουν το ίδιο τους το σώμα ξένο, σαν να μην τους ανήκει πια. Κάποιοι άλλοι πουλήθηκαν ως σεξουαλικοί σκλάβοι. 

Ο πολλαπλά τραυματισμένος και ευάλωτος αυτός πληθυσμός βρίσκεται αντιμέτωπος και στην Ελλάδα με πολλαπλούς κοινωνικούς, νομικούς, πολιτισμικούς αποκλεισμούς και διακρίσεις. Ζει μέσα στο φόβο, την απελπισία, την ανασφάλεια για την καθημερινή του επιβίωση, χωρίς να απολαμβάνει ανθρώπινα δικαιώματα όπως η αξιοπρεπής στέγη, η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, οι ευκαιρίες για εργασία.

Αυτούς τους ανθρώπους μπορεί κάποιος να τους μεταχειριστεί κατά πως φρονεί χωρίς επιπτώσεις, επειδή δεν έχουν κανένα υποστηρικτικό πλαίσιο, είναι άνδρες εκδιωγμένοι από τις κοινότητες τους γιατί θεωρούνται διαφορετικοί ή ακόμα και «τρελοί». Συχνά δε είναι «αόρατοι» και από τους επίσημους φορείς. Μπορούν να παραλληλιστούν με την έννοια του homo sacer, κατά τον Agaben. Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις εξαφανίζονται εντελώς ξαφνικά, χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος πίσω τους.

Εκτεθειμένοι εκ νέου στην έμφυλη βία 

Πολλοί άνθρωποι από αυτόν τον πληθυσμό κοιμούνται σε πάρκα, αλσύλλια, ή εγκαταλελειμμένα ετοιμόρροπα κτίσματα. Χωρίς καμία υποστήριξη από τους δημόσιους φορείς, αποστερημένοι πλήρως από πόρους, ακολουθούν διάφορες ατομικές στρατηγικές επιβίωσης: συλλέγουν και μεταπουλούν χρησιμοποιημένα μπουκάλια, ή επιδίδονται σε σεξ επιβίωσης (survival sex). Σε αυτό το επισφαλές πλαίσιο βρίσκονται καθημερινά εκτεθειμένοι σε λογής λογής κινδύνους. 

Συχνά υφίστανται εκ νέου πολλαπλές μορφές έμφυλης βίας. Μας έχουν αναφερθεί περιπτώσεις που αναζητώντας περιστασιακές δουλειές, αντί ανταμοιβής δέχθηκαν, στο τέλος,  σωματική ή/και σεξουαλική κακοποίηση. Άλλοι βιάστηκαν από ομάδες ανδρών, που επιδίωκαν να επικυρώσουν τόσο την κυριαρχία τους στην περιοχή όσο την ανδρική τους υπεροχή απέναντι σε «ασθενέστερα» άτομα του φύλου τους. Πολλοί απομακρύνθηκαν βίαια από το κέντρο της πόλης, μετά από αστυνομικές επιχειρήσεις και οδηγήθηκαν σε «προσωρινούς» χώρους κράτησης.

«Προσπάθησα να φτάσω στην Ευρώπη γιατί πίστευα ότι θα υπήρχαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ότι θα μπορούσα να είχα μια ζωή που θα ήμουν ασφαλής και δεν θα κινδύνευα» αναφέρει ο Φ.** από το Σουδάν, συμπυκνώνοντας το αίτημα των περισσότερων επιζώντων βασανιστηρίων για στοιχειώδη ασφάλεια και αξιοπρέπεια, για αναγνώριση της ανθρώπινης υπόσταση τους από τους φορείς και την κοινότητα. Αίτημα που μένει ανεκπλήρωτο…

Τραύματα χωρίς επούλωση  

«Δεν έχω πεθάνει μια φορά, πεθαίνω κάθε μέρα σε αυτόν τον κόσμο» αναφέρει ο Σ. ** από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Όπως είναι φανερό, εντός αυτής της οριακής συνθήκης στην οποία ζουν πολλαπλά τραυματισμένα και ευάλωτα ψυχικά υποκείμενα, το τραύμα δεν βρίσκει χώρο για επούλωση. Πολλοί αναφέρουν ότι ακόμα δεν κατορθώνουν να κοιμηθούν γιατί ακούν τις φωνές των διωκτών τους, νομίζουν ότι οι κακοποιητές τους έχουν ακόμα εξουσία πάνω τους και ανά πάσα στιγμή μπορούν να τους πάρουν τη ζωή. Άλλοι βιώνουν ξανά και ξανά τα βασανιστήρια, σαν να παραμένουν εγκλωβισμένοι σε αυτά. 

Οι ακραίες συνθήκες που έζησαν και ζουν, χωρίς να μπορούν να εκφραστούν και να κοινωνικοποιηθούν, μετατρέπονται σε εσωτερική σύγκρουση. Βλέπουν έτσι τον εαυτό τους ως αδύναμο, ελλιπή, στιγματισμένο, που παρεκκλίνει από τις κυρίαρχες νόρμες και τα ισχύοντα κανονιστικά πρότυπα, αδυνατώντας να σχηματίσει την ταυτότητα του.  Είναι σαν να βιώνουν μια απώλεια του «ποιοι είναι», ενώ το «ποιοι ήταν» δεν μπορεί να απαντήσει στις προκλήσεις του σήμερα. Αναφέρουν συνεχώς «έχω χάσει τα πάντα» ή «θέλω να ξαναγίνω φυσιολογικός»

Μέσα σε ένα κυκεώνα θεσμικών αποκλεισμών, που φλερτάρει με την ηθική εξόντωση των ευάλωτων υποκείμενων, αναδύονται ερωτήματα γύρω από τι είδος παρεμβάσεις μπορούμε να πραγματοποιήσουμε. Η πρόκληση μοιάζει να βρίσκεται μπροστά μας, και να αφορά τ@ καθέν@ από την θέση τ@,  για το πως μπορούμε να δημιουργήσουμε κοινωνίες που ο ευάλωτος «άλλος»  χωράει και η φωνή του ακούγεται. 

*Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ενισχύοντας την ψυχική υγεία, πέρα από τα έμφυλα στερεότυπα», που τρέχει το Κέντρο Διοτίμα από τον Αύγουστο του 2020 μέχρι σήμερα έχουν υποστηριχθεί πάνω από 300 επιζώντα άτομα έμφυλης βίας και βασανιστηρίων. 

** Τα στοιχεία των εξυπηρετούμενων έχουν αλλάξει για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων και την ασφάλεια τους.