Οι θαλάσσιες χελώνες μετρούν 150 εκατομμύρια χρόνια ύπαρξης στον πλανήτη. Υπάρχουν οκτώ είδη θαλάσσιας χελώνας στον κόσμο, στα νερά της Μεσογείου ταξιδεύουν τρία εξ αυτών, ενώ μόνο ένα έρχεται για ωοτοκία στις ελληνικές ακτές, κυρίως της Πελοποννήσου, της Ζακύνθου και της Κρήτης, η caretta caretta. Ο σύλλογος «Αρχέλων» προστατεύει, εδώ και 31 χρόνια, τη θαλάσσια χελώνα, ένα απειλούμενο πια είδος.
Ο Διευθυντής του Συλλόγου, κ. Θεόδωρος Μπένος-Πάλμερ, εξηγεί τη μακρά πορεία της οργάνωσης, τον σκοπό και τον τρόπο επίτευξής του, αλλά και τη θλιβερή συμβολή του ανθρώπινου παράγοντα στην επικίνδυνη μείωση του πληθυσμού των θαλάσσιων χελωνών.
Ο Θεόδωρος Μπένος-Πάλμερ.
«Ο σύλλογος ‘Αρχέλων’ είναι μια μη κυβερνητική οργάνωση, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Ξεκίνησε επισήμως το 1983. Εμπνευστές της οργάνωσης ήταν ο Δημήτρης και η Άννα Μαργαριτούλη που το 1977, κατασκηνώνοντας στη Δάφνη της Ζακύνθου, είδαν ίχνη στην άμμο. Δεν ήξεραν περί τίνος πρόκειται και επικοινώνησαν με Αμερικανούς φίλους τους βιολόγους, οι οποίοι τους εξήγησαν ότι είναι ίχνη από θαλάσσια χελώνα. Κατάλαβαν ότι υπάρχει ανάγκη προστασίας τους. Ο Δημήτρης Μαργαριτούλης γύρισε τότε ένα φιλμ και το έδειξε στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, στο Βιολογικό Τμήμα και αμέσως, ενθουσιώδεις φοιτητές σκέφτηκαν να ξεκινήσουν μαζί του ένα σύλλογο. Κάποιοι από αυτούς είναι ακόμη στο σύλλογο και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου».
Μπορεί να ακούγεται εύκολο, όμως, ειδικά εκείνη την εποχή και με τα μέσα που είχαν στη διάθεσή τους, δεν ήταν.
«Όλη η διαδικασία άρχισε με μεγάλες έρευνες σ’ όλη την Ελλάδα για να εντοπιστούν ποιες είναι οι παραλίες ωοτοκίας. Το πόρισμά τους ανέφερε ότι οι πιο χρησιμοποιούμενες παραλίες από χελώνες στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, είναι ο κόλπος του Λαγανά στη Ζάκυνθο με τις περισσότερες φωλιές και αμέσως μετά, κυρίως ο νότιος Κυπαρισσιακός κόλπος, το κομμάτι της Μεσσηνίας. Επίσης, αναδείχθηκαν παραλίες στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στη Μεσσαρά στην περιοχή των Ματάλων και στην Κορώνη, στο Γύθειο στην περιοχή του Μαυροβουνίου και στον Λακωνικό στις εκβολές του Ευρώτα. Αθροιστικά, είναι 75 χιλιόμετρα ακτογραμμής. Φέτος, είχαμε μηνύματα για γεννητούρια στα Δωδεκάνησα, Ρόδο και Νίσυρο, ακόμη και στη Σαντορίνη. Χρειάστηκαν ένα-δύο χρόνια για να βρεθούν και περπατήθηκαν όλες οι αμμώδεις παραλίες της Ελλάδος. Γεννούν σε παραλίες με ψιλή άμμο, που έχουν χαμηλή κλίση, μεγάλο πλάτος για να πηγαίνει αρκετά μακριά από τη θάλασσα και να μην πλημμυρίζει τις φωλιές τους, κυρίως όσες έχουν πίσω αμμοθίνες και ζεστά νερά».
Στη Μεσόγειο κολυμπούν τρία είδη θαλάσσιας χελώνας, η caretta caretta, η χελώνα Μίδας (ή η πράσινη χελώνα, όπως τη λένε) και η δερματοχελώνα που είναι η πιο μεγάλη απ’ όλες. Μπορεί να φτάσει τα 900 κιλά και έχει μέγεθος μικρού αυτοκινήτου.
Μέσα από αυτή την έρευνα διαπίστωσαν ότι στα νερά της Μεσογείου ζουν τρία είδη χελώνας, αλλά μόνο η caretta caretta ωοτοκεί στην Ελλάδα.
«Συνολικά, στη Γη υπάρχουν οκτώ είδη θαλάσσιων χελωνών, αλλά δεν μπαίνουν στη Μεσόγειο, βρίσκονται κατά μεγάλους πληθυσμούς στην περιοχή της Αυστραλίας, νότια της Αραβικής χερσονήσου και πολλά στην Καραϊβική, στο Μεξικό, γενικά στην Κεντρική Αμερική. Εκεί, υπάρχουν νησιά και παραλίες όπου γεννούν και τα οκτώ διαφορετικά είδη, είναι εκπληκτικό, ο παράδεισος των χελωνών. Στη Μεσόγειο κολυμπούν τρία είδη θαλάσσιας χελώνας, η caretta caretta, η χελώνα Μίδας (ή η πράσινη χελώνα, όπως τη λένε) και η δερματοχελώνα που είναι η πιο μεγάλη απ’ όλες. Μπορεί να φτάσει τα 900 κιλά και έχει μέγεθος μικρού αυτοκινήτου. Η δερματοχελώνα είναι ωκεάνια χελώνα και αρκετές έχουν μπει κατά λάθος από το Γιβραλτάρ και απλώς, κολυμπούν στα νερά μας, δεν γεννούν σε καμία παραλία της Μεσογείου. Η δε χελώνα Μίδας, γεννά στη Μεσόγειο, αλλά προτιμά τις ακτές της Τουρκίας, της Κύπρου, της Συρίας και του Ισραήλ, δηλαδή, ανατολικά».
Είναι, ωστόσο, περίεργο που, ενώ αυτά τα είδη κολυμπούν στη Μεσόγειου, επιλέγουν καθένα διαφορετικές παραλίες ωοτοκίας. Υπάρχει, όμως, μια εξήγηση όσον αφορά τη σταθερότητά τους.
«Οι χελώνες έχουν το εκπληκτικό χαρακτηριστικό να γεννούν τα αβγά τους στην παραλία που γεννήθηκαν. Είναι κι ένας από τους λόγους για τους οποίους απειλούνται, διότι στην παραλία που γεννήθηκαν, 15-25 χρόνια μετά που θα πάνε να γεννήσουν, μπορεί να υπάρχει ένα ξενοδοχείο ή μια προβλήτα. Παλιότερα, δεν άλλαζαν οι παραλίες, τώρα αλλάζουν, οπότε αν έχει γεννηθεί σε μια παραλία της Κρήτης πριν 15 χρόνια και τώρα βρει εκεί ένα ξενοδοχείο με beach bar ή ομπρέλες, θα βγει, θα φοβηθεί από τη φασαρία, θα ξαναμπεί στη θάλασσα, θα αφήσει τα αβγά της μέσα στο νερό, τα οποία θα φάνε τα ψάρια, και θα φύγει. Δεν θα σκεφτεί να πάει αλλού».
Οι κίνδυνοι για τις θαλάσσιες χελώνες πληθαίνουν διαρκώς, γι’ αυτό και όλα τα είδη είναι στον κατάλογο των απειλούμενων. Δεν απειλούνται, όμως, μέσα στη θάλασσα, όπως σημειώνει ο κ. Μπένος-Πάλμερ, όσο από τους ανθρώπους, άμεσα ή έμμεσα.
Κάθε χελώνα γεννά 120 αβγά εκ των οποίων βγαίνουν γύρω στα 80. Αν υπολογίσουμε τον αριθμό των χελωνών, φανταστείτε ότι περίπου 300.000 χελωνάκια πηγαίνουν προς τη θάλασσα. Από αυτά, δεν επιζούν φυσιολογικά, παρά μόνο ένα στα 1.000, γι’ αυτό γεννούν και πολλά αβγά.
«Πέρα από καρχαρίες και διάφορα άλλα ψάρια, που αποτελούν απειλή για τα μικρά χελωνάκια, δεν υπάρχει κάποιος θαλάσσιος κίνδυνος. Κάθε χελώνα γεννά 120 αβγά εκ των οποίων βγαίνουν γύρω στα 80. Αν υπολογίσουμε τον αριθμό των χελωνών -εμείς κάθε χρόνο απογράφουμε 2.500 με 3.000 φωλιές- φανταστείτε ότι περίπου 300.000 χελωνάκια πηγαίνουν προς τη θάλασσα. Από αυτά, δεν επιζούν φυσιολογικά, παρά μόνο ένα στα 1.000, γι’ αυτό γεννούν και πολλά αβγά.
Όλες οι άλλες απειλές είναι από ανθρωπογενείς παράγοντες. Η κατάσταση των παραλιών, τα πλαστικά που καταπίνουν οι χελώνες, τα δίχτυα και τα αγκίστρια που μπλέκονται και πεθαίνουν, τα χτυπήματα από τις προπέλες των πλοίων, χτυπήματα εσκεμμένα από ανθρώπους για να τις σκοτώσουν, επειδή τις θεωρούν ενόχληση κι εχθρό τους. Κυρίως, αλιείς το κάνουν, τις θεωρούν ανταγωνιστές, όπως και τα δελφίνια και τις φώκιες».
Ο πληθυσμός των θαλάσσιων χελωνών και η πορεία της ζωής τους αποτελεί μυστήριο, καθώς είναι πρακτικά αδύνατο να καταμετρηθούν και να τεθούν υπό παρακολούθηση, ειδικά μιας και οι αρσενικές δεν βγαίνουν ποτέ στην ξηρά, σε αντίθεση με τις θηλυκές.
Οι εθελοντές και οι υπεύθυνοι του «Αρχέλων», όμως, έχουν βρει έναν τρόπο, ώστε να ελέγχουν με ποιες χελώνες έχουν έρθει ξανά σε επαφή. Σε κάθε χελώνα που συναντούν ή περιθάλπουν, τοποθετούν μια ταυτότητα με τα ακριβή στοιχεία της, με σκοπό να έχουν ένα μέτρο σύγκρισης για την ανάπτυξή της, αν την ξανασυναντήσουν. Οι χελώνες, πάλι, έχουν βρει τον δικό τους τρόπο για να εξασφαλίσουν τη διαιώνιση του είδους τους.
Έχουν μια τεχνική να αποθηκεύουν το σπέρμα του αρσενικού και βιολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι σε μια φωλιά υπάρχουν δύο και τρία διαφορετικά DNA. Τα γονιμοποιημένα αβγά της φωλιάς δεν είναι από το ίδιο αρσενικό, αλλά από διαφορετικά, που σημαίνει ότι η θηλυκή είχε αποθηκεύσει αντίστοιχο σπέρμα κι έτσι, γονιμοποίησε με διαφορετικό DNA τα αβγά.
«Μία χελώνα έχουμε υπολογίσει ότι ζει περίπου 80 χρόνια. Ωριμάζει στα 15 με 25 χρόνια. Μια θηλυκή χελώνα γεννά κάθε τρία χρόνια, γι’ αυτό όσες ήρθαν πέρυσι και γέννησαν στην Ελλάδα θα έρθουν ξανά το καλοκαίρι του 2016.
Σχεδόν όλες οι χελώνες είναι μοναχικά ζώα, γι’ αυτό τα θηλυκά δεν βρίσκουν εύκολα τα αρσενικά. Η θάλασσα είναι τεράστια και φροντίζουν, όποτε βρουν αρσενικά, να ζευγαρώσουν. Έχουν μια τεχνική να αποθηκεύουν το σπέρμα του αρσενικού και βιολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι σε μια φωλιά υπάρχουν δύο και τρία διαφορετικά DNA. Τα γονιμοποιημένα αβγά της φωλιάς δεν είναι από το ίδιο αρσενικό, αλλά από διαφορετικά, που σημαίνει ότι η θηλυκή είχε αποθηκεύσει αντίστοιχο σπέρμα κι έτσι, γονιμοποίησε με διαφορετικό DNA τα αβγά.
Η φύση δημιουργεί ασφαλιστικές δικλείδες, γιατί αν σε μια τεράστια θάλασσα δεν συναντήσει αρσενικό, τι θα γίνει; Την εποχή του ζευγαρώματος, πάντως, στις αρχές Μαΐου, μαζεύονται στα ρηχά και οι αρσενικές και οι θηλυκές».
Αρχές Αυγούστου κάποιες χελώνες έχουν ήδη γεννήσει και τα πρώτα χελωνάκια ξεκινούν την πορεία τους προς τη θάλασσα.
«Οι θαλάσσιες χελώνες ζευγαρώνουν την άνοιξη και από τις 20 Μαΐου και μετά αρχίζουν και γεννούν, μέχρι τέλος Ιουλίου. Μετά περιμένουμε 2 μήνες, 60 ημέρες, για να εκκολαφθούν τα αβγά, οπότε οι τελευταίες φωλιές του Ιουλίου θα εκκολαφθούν τέλος Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου, εάν υπάρχουν κάποιες καθυστερημένες και γεννήσουν το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου. Όλη αυτή την περίοδο φροντίζουμε να είμαστε στο πεδίο. Έχουμε επιλέξει τις παραλίες, έχουμε στήσει ερευνητικούς σταθμούς, στελεχώνονται αποκλειστικά από εθελοντές, οι οποίοι κάνουν ό, τι περισσότερο μπορούν για να προστατεύσουν τις φωλιές αρχικά και τα χελωνάκια μετά».
Οι εθελοντές είναι, κυρίως, ξένοι, στην πλειοψηφία τους πολύ νέοι και έρχονται και δεύτερη και τρίτη χρονιά να συμμετάσχουν. Επιλέγουν να αφιερώσουν τουλάχιστον ένα μήνα από τον χρόνο τους για να συμβάλλουν στην προστασία και τη φροντίδα της θαλάσσιας χελώνας, υπό συγκεκριμένες συνθήκες και με σημαντικές υποχρεώσεις.
«Λαμβάνουμε περίπου 800 αιτήσεις και επιλέγονται 500, οι οποίοι θα στελεχώσουν τις κατασκηνώσεις μας. Εκεί, η πρώτη δουλειά που θα κάνουν είναι να καθαρίσουν τις παραλίες από οποιοδήποτε πρόβλημα, κυρίως σκουπίδια, πλαστικά, λάστιχα αυτοκινήτων, κορμούς δέντρων κλπ, πριν ακόμη πάει ο κόσμος στην παραλία, τον Μάιο. Μετά, αρχίζουν τις περιπολίες, πρωινές ή βραδινές, ώστε να συναντήσουν τις χελώνες που βγαίνουν για να κάνουν τη φωλιά τους, να σημειώσουν πού υπάρχει φωλιά για να προστατευθεί την επόμενη ημέρα και να κάνουμε και την επιστημονική δουλειά του μαρκαρίσματος των χελωνών. Τους βάζουμε κάποιες ταυτότητες στα πτερύγια, του μετρήματός τους και παίρνουμε DNA για μελέτη. Επίσης, αν συναντήσουν χελώνα, η οποία έχει ήδη μαρκάρισμα, είναι πολύ σημαντικό να πάρουν τις διαστάσεις της, γιατί έτσι μπορούμε και μελετάμε πόσο μεγαλώνουν και πόσο χρονών μπορεί να είναι. Ξέρουμε, ας πούμε, ότι την ταυτότητα με το τάδε νούμερο την έχουμε βάλει πριν πέντε χρόνια, οπότε είχε αυτό το μέγεθος, άρα αν τώρα έχει μεταβληθεί, καταλαβαίνουμε ότι σε πέντε χρόνια μεγαλώνει τόσο. Έτσι βγαίνει και το συμπέρασμα πόσο χρονών είναι.
Την επόμενη μέρα, οι εθελοντές θα προφυλάξουν τις φωλιές με διάφορους τρόπους και αναλόγως την περιοχή. Για παράδειγμα, στην Πελοπόννησο βάζουμε πάνω σε όλες τις φωλιές σιδερένιο πλέγμα για να μην πηγαίνουν τα ζωάκια, άγρια ή αδέσποτα σκυλιά, να σκάβουν τις φωλιές και να τρώνε τα αβγά -κυρίως οι αλεπούδες το κάνουν.
Στην Κρήτη δεν βάζουν πλέγμα, βάζουν έναν μεταλλικό κλωβό από πάνω για να μην πατηθεί τυχαία από αυτοκίνητο, μηχανή, άλογο, ή κάποιος βάλει ομπρέλα. Στη Ζάκυνθο, βάζουν έναν ξύλινο κλωβό.
Είναι φωτοτακτικά, προσελκύονται από το φως. Όταν βγουν από τη φωλιά βράδυ -πάντα βράδυ βγαίνουν- βλέπουν πού έχει περισσότερο φως και πηγαίνουν, ψάχνουν τη θάλασσα που λαμπιρίζει από το φεγγάρι, αλλά αν έρχεται φως από την παρακείμενη ταβέρνα, πηγαίνουν εκεί».
Όταν έρθει η ώρα να εκκολαφθούν, 60 μέρες μετά, εάν υπάρχει φωτισμός πίσω στην παραλία, φωτορύπανση δηλαδή, από σπίτια ή ξενοδοχεία, κόβουμε ψάθες και φτιάχνουμε ένα φωτοφράχτη γύρω απ’ τη φωλιά για να οδηγήσει τα χελωνάκια στη θάλασσα. Είναι φωτοτακτικά, προσελκύονται από το φως. Όταν βγουν από τη φωλιά βράδυ -πάντα βράδυ βγαίνουν- βλέπουν πού έχει περισσότερο φως και πηγαίνουν, ψάχνουν τη θάλασσα που λαμπιρίζει από το φεγγάρι, αλλά αν έρχεται φως από την παρακείμενη ταβέρνα, πηγαίνουν εκεί».
Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε πώς πρέπει να βοηθήσουμε τα χελωνάκια να βρουν το δρόμο τους.
«Το πιο απλό είναι να τα πάρεις και να τα βάλεις σε μια σκοτεινή μεριά της παραλίας για να φύγουν, όχι να τα ρίξεις στη θάλασσα. Το τονίζω, γιατί η φωλιά από την παραλία έχει απόσταση 15-20 μέτρων και υπάρχει για να γυμνάσει τα χελωνάκια, τα οποία μέσα στο αβγό είναι μουδιασμένα. Μόλις βγουν, πρέπει να φτάσουν μέχρι τη θάλασσα και μετά, να κολυμπήσουν γρήγορα για να φτάσουν όσο πιο βαθιά μπορούν, γιατί απειλούνται από τα θαλασσοπούλια και τα ψάρια, καθώς είναι μικρά και μαλακά. Τα πτερύγιά τους γυμνάζονται καθώς περπατούν και ξεμουδιάζουν. Αν τα βάλει κάποιος μέσα, θα κάθεται το χελωνάκι σαστισμένο, δεν θα ξέρει τι να κάνει. Αν βρείτε χελωνάκια και θέλετε να τα βοηθήσετε, μην τα βάλετε στη θάλασσα, αφήστε τα λίγο πιο μακριά να περπατήσουν μόνα τους».
Ένα σημαντικό κομμάτι της δράσης τους είναι η ενημέρωση τουριστών και ντόπιων. Πόσο συνεργάσιμοι, όμως, είναι;
Στην Κρήτη, κάποια ξενοδοχεία έχουν κάνει μια μοναδική πατέντα με την οποία όχι μόνο μαζεύουν τις ξαπλώστρες το βράδυ, τις κρεμάνε κιόλας.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν ξενοδοχεία είναι συνεργάσιμοι. Σ’ αυτό έχουν βοηθήσει και οι θεσμοί που υπάρχουν, όπως οι Γαλάζιες Σημαίες (Blue Flags), για τις οποίες η Ελλάδα καμαρώνει, έχει πολλές και θέλει να βρίσκεται πολύ ψηλά στη Μεσόγειο, καθώς αποδεικνύουν ότι οι παραλίες είναι καθαρές, κάτι που μετρά για τον τουρίστα. Συνεργαζόμαστε με την οργάνωση που έχει τα Blue Flags κι εκπροσωπούμε τις μη κυβερνητικές οργανώσεις στο Συμβούλιο των Γαλάζιων Σημαιών, έτσι αλληλοβοηθιόμαστε. Οι Blue Flags έχουν ως προϋπόθεση όπου υπάρχει caretta caretta, να προστατεύεται.
Στην Κρήτη, κάποια ξενοδοχεία έχουν κάνει μια μοναδική πατέντα με την οποία όχι μόνο μαζεύουν τις ξαπλώστρες το βράδυ, τις κρεμάνε κιόλας. Οι άνθρωποι, πραγματικά, αξίζουν συγχαρητήρια, αφού δεν είναι υποχρεωμένοι να το κάνουν, αλλά δείχνουν μια ευαισθητοποίηση, να μην ενοχλήσουν τη χελώνα όταν βγει».
Υπάρχει, δυστυχώς, και η αντίθετη πλευρά, όπου κάποιοι άνθρωποι παραμένουν αμετακίνητοι.
«Κάποιοι άλλοι ξενοδόχοι, όχι και τόσο ευσυνείδητοι, στη Μεσσηνία, γεμίζουν την παραλία ξαπλώστρες, τις οποίες δεν μετακινούν ούτε το βράδυ. Γι’ αυτό, πέρυσι μας επισκέφθηκαν επιθεωρητές από τις Βρυξέλλες και η υπόθεση πάει τώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Τα πρόστιμα είναι πάρα πολύ μεγάλα -αν, φυσικά, επιβληθούν. Μ’ όλη αυτή τη φασαρία, όμως, ευαισθητοποιήθηκε για το πρόβλημα και το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Ο υπουργός έβγαλε μια προσωρινή διάταξη να μη γίνεται καμιά οικοδομική εργασία στις παραλίες ωοτοκίας της Μεσσηνίας, στον Κυπαρισσιακό κι έτσι, κανείς δεν μπορεί να χτίσει μέχρι να βγει μια ειδική περιβαλλοντική μελέτη, η οποία θα καθορίζει με ποιους τρόπους, θα μπορεί κάποιος να αξιοποιήσει την ιδιοκτησία του, σεβόμενος την παραλία ωοτοκίας».
Το 2000 καταθέσαμε την περιβαλλοντική μελέτη, η οποία για κάποιους πολιτικούς λόγους έμεινε ανεκμετάλλευτη. Κάποιοι πίεζαν να μην εφαρμοστεί κι έμεινε 14 χρόνια στο ράφι. Τα οικονομικά συμφέροντα των ιδιοκτησιών είναι πάρα πολύ μεγάλα.
Γεννάται το ερώτημα γιατί τόσα χρόνια δεν έχει γίνει αυτή η μελέτη και αντιστοίχως, δεν υπάρχει το κατάλληλο νομικό πλαίσιο. Η απάντηση είναι, δυστυχώς, τετριμμένη για τα ελληνικά δεδομένα.
«Το 2000 καταθέσαμε την περιβαλλοντική μελέτη, η οποία για κάποιους πολιτικούς λόγους έμεινε ανεκμετάλλευτη. Κάποιοι πίεζαν να μην εφαρμοστεί κι έμεινε 14 χρόνια στο ράφι. Τα οικονομικά συμφέροντα των ιδιοκτησιών είναι πάρα πολύ μεγάλα. Δεν μιλάμε για οικοπεδάκια δύο στρεμμάτων που κάποιος θα κάνει ένα σπιτάκι. Μιλάμε για μεγάλες εκτάσεις που προορίζονταν να γίνουν ξενοδοχειακές μονάδες, για ξένους επενδυτές και προσπαθούσαν να απωθήσουν αυτό το σχέδιο».
Μέχρι στιγμής, το πλαίσιο για την ιδιωτικοποίηση των αιγιαλών προστατεύει μερικώς τις παραλίες ωοτοκίας, επειδή, όπως εξηγεί ο κ. Μπένος-Πάλμερ, οι περισσότερες από αυτές ανήκουν στις περιοχές «Natura 2000» που δεν βρίσκονται, όμως, στο εν λόγω σχέδιο πώλησης. Η διαφορά στις παραλίες όπου έχει κατασταλεί η οικοδομική έξαρση και σ’ εκείνες που συνεχίζεται απρόσκοπτα, είναι αξιοσημείωτη και δημιουργεί προβληματισμό.
Στην επόμενη σελίδα, οι βάρβαροι που βασανίζουν τις χελώνες αλλά και οι εθελοντές-που είναι κυρίως κορίτσια!
