Όταν η λέξη «περίπλοκος» χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία ταινία, μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: πρώτον, ότι έχει μία συναρπαστική και ιντριγκαδόρικη πλοκή που κάνει τον θεατή να πετάξει στα σκουπίδια συμβατικά σενάρια με απλές χρονολογικές ιστορίες. Δεύτερον, η λέξη περίπλοκος μπορεί να αποκτήσει μία αρνητική σημασία, περιγράφοντας ταινίες τόσο «μπερδεμένες» και «σύνθετες», που κάνουν τον απλό και καθημερινό θεατή να τις θεωρεί «παράλογες» και «ψεύτικες».
Οι ταινίες της «περίπλοκης» σχολής απευθύνονται σε μία πολύ ειδική κατηγορία σινεφίλ, οι οποίοι βλέπουν μία ταινία με την ελπίδα να «δοκιμαστούν» πνευματικά, ψυχολογικά και συναισθηματικά. Θεωρούν αυτό το είδος ταινιών αριστουργήματα, που θα πρέπει να δει κανείς δύο και τρεις φορές, ώστε να ανακαλύψει τα κρυφά νοήματά τους.
Αυτή η κατηγορία σινεφίλ είναι η μειοψηφία. Για να το καταλάβει κανείς αρκεί να σκεφτεί την επιτυχία που έχει σημειώσει το Fast and Furious, την ώρα που σεναριογράφοι και παραγωγοί ταινιών, όπως ο Charlie Kaufman και Shane Carruth, παλεύουν να βρουν χρηματοδότηση για τις παραγωγές τους.
Διαβάζοντας την παρακάτω λίστα του Tasteofcinema.com, οι φίλοι των «περίπλοκων» ταινιών θα νιώσουν σαν στο σπίτι τους, καθώς εδώ θα βρουν σύνθετες ταινίες που σίγουρα θα τους κατακτήσουν.
15. The Place Beyond The Pines (2012)
Όσοι αναμένουν από το δημιούργημα του Derek Cianfrance να δουν μία ευχάριστη και «ζεστή» ταινία, θα νιώσουν ότι εξαπατήθηκαν, με άλλους πολύ πιθανό να θεωρήσουν την ταινία «υπερβολικά φιλόδοξη» ή να αναφέρουν την έλλειψη ισορροπίας στο στήσιμό της ως την κύρια αδυναμία της. Παρόλα αυτά, η ταινία είναι σε θέση να αποτυπώσει το ρεαλισμό και την καλλιτεχνική ωμότητα που άλλες ταινίες δεν διανοούνται καν να αγγίξουν.
14. L’ Intrus (2004)
Βασισμένη σε αυτοβιογραφικό δοκίμιο του Jean-Luc Nancy, η ιστορία της ταινίας παρουσιάζει έναν ηλικιωμένο άνδρα που, όντας στη δύση της ζωής του, προσπαθεί να επανασυνδεθεί με τον απομακρυσμένο γιο του. Φειδωλή σε πλοκή και διαλόγους, η σεναριογράφος και σκηνοθέτης Claire Denis βασίζεται στα σκηνικά που θα μαγνητίσουν τον θεατή. Πρόκειται για την ταινία μίας σκηνοθέτη, που προορίζεται για όποιον θέλει να κάνει ένα φιλοσοφικό ταξίδι μέσα από μία ταινία, χωρίς απαραίτητα να καταλαβαίνει απόλυτα την πλοκή της, Όσοι επιθυμούν ένα απλό και «στρωτό» σενάριο, καλύτερα να μείνουν μακριά.
13. The Enemy (2013)
Με τα γυρίσματά της να προηγούνται, αλλά την πρώτη προβολή της να έπεται της μεγάλης τους επιτυχίας Prisoners, η λιγότερο γνωστή ταινία των σκηνοθέτη Denis Villeneuve και ηθοποιού Jake Gyllenhaal περιγράφει την ιστορία ενός άνδρα που συναντά τον σωσία του. Παρότι αρκετοί κριτικοί έχουν χαρακτηρίσει την τελευταία σκηνή της ταινίας ως «το πιο ελλιπές τέλος στην ιστορία των ταινιών» ή έχουν αναφέρει ότι το σενάριο δεν ήταν ικανοποιητικό στο σύνολό του, η ταινία προκαλεί έντονα το ενδιαφέρον για τα κρυφά νοήματα της, με σημαντικότερο από αυτά να είναι το θέμα της αράχνης που διαπερνά ολόκληρη την ταινία.
12. Cloud Atlas (2012)
Το κινηματογραφικό αυτό πόνημα των αδερφών Wachowski – παρουσιάζει έξι διαφορετικά νήματα ιστοριών από διαφορετικές εποχές της ιστορίας, με τους ίδιους ηθοποιούς να σκιαγραφούν εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες. Από οικονομική άποψη η ταινία ήταν μία πραγματική καταστροφή. Το budget ήταν 100 εκατομμύρια δολάρια, με τα έσοδά της να μην ξεπερνούν τα 30 εκατομμύρια δολάρια στην Αμερική. Μερικοί θεωρούν αυτή την ταινία ως ένα από τα αριστουργήματα του σινεμά, ενώ στον αντίποδα δεν είναι λίγοι αυτοί που την χαρακτηρίζουν ως μία ανόητη και «ακατάστατη» ανοησία.
11. La Nina Santa (2004)
Δημιούργημα της συγγραφέως και σκηνοθέτη Lucrecia Martel, η εν λόγω ταινία παρουσιάζει ένα νεαρό κορίτσι από την Αργεντινή που παλεύει μέσα στην συντηρητική και καθολική κοινωνία της πατρίδας της, με σκοπό να βρει ισορροπίες μεταξύ της θρησκευτικής της πίστης και της νέας σεξουαλικότητάς της. Το μινιμαλιστικό στιλ της ταινίας με τις ελάχιστες κινήσεις της κάμερας και την έλλειψη πλάνων μεταξύ σκηνών συμβάλλει στο να αποτυπωθεί ο κατακερματισμένος ψυχικός κόσμος ενός ήρωα που παλεύει με τις κοινωνικές στρεβλώσεις.
10. Shutter Island (2010)
Η ομορφιά αυτής της ταινίας – της τέταρτης του Martin Scorsese με πρωταγωνιστή τον Di Caprio – κρύβεται στις λεπτομέρειες. Αυτό απαιτεί να δείτε την ταινία τουλάχιστον άλλη μία φορά, καθώς η γενική εικόνα που θα αποκτήσετε από την «πρώτη προβολή» θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε μετέπειτα λεπτομέρειες που δεν μπορέσατε να συγκρατήσετε με την πρώτη φορά. Το μυστηριώδες soundtrack και οι βίαιες μνήμες πολέμου που αφυπνίζονται στην ταινία συλλαμβάνουν το αίσθημα παράνοιας που διαπερνούσε τους πολίτες των ΗΠΑ την πρώτη δεκαετία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ακόμα διαμορφωνόταν το μεταπολεμικό-ψυχροπολεμικό κλίμα.
9. Under the Skin (2013)
Αυτή είναι η πιο πρόσφατη ταινία της λίστας. Τι την κάνει να ξεχωρίζει; Σίγουρα το ότι ο σκηνοθέτης Jonathan Glazer μετέτρεψε μία από τις ωραιότερες και πιο διάσημες ηθοποιούς των καιρών μας, την Scarlett Johansson, σε ένα σαγηνευτικό ον από άλλο πλανήτη που έχει το κακό συνήθειο να τρώει άντρες. Με τους διαλόγους να σπανίζουν, η ταινία βασίζεται στις εκφράσεις της Johansson και το υποβλητικό soundtrack της Mica Levi. Ταχύτητα αργή και ιδέες ίσως υπερβολικά σοφιστικέ για τους κοινούς θνητούς που θέλουν απλώς να δουν μία ταινία. Προσέξτε όμως: η ικανότητα του σκηνοθέτη να διηγείται ιστορίες μέσα από τις εκφράσεις του σώματος και τη μουσική ανανεώνει την κινηματογραφική εμπειρία όσων έχουν βαρεθεί τους λεπτομερέστατους διαλόγους των περισσότερων ταινιών του Hollywood.
8. Upstream Color (2013)
Εδώ τα πράγματα γίνονται πιο «αφηρημένα». Η υπόθεση της ταινίας – σε σκηνοθεσία Shane Carruth – αφορά σε ένα ζωύφιο, το οποίο καταπίνουν χωρίς να το καταλάβουν οι δύο κεντρικοί ήρωες και έτσι προσεγγίζουν ο ένας τον άλλον. Αυτό το παράσιτο βέβαια συνδέει τους ήρωες και με γουρούνια και άγριες ορχιδέες. Μάταιη θα είναι η προσπάθειά σας να καταλάβετε κάτι περισσότερο για την πλοκή της ιστορίας, η οποία φαίνεται να χρησιμοποιείται απλώς ως πλαίσιο για την εξερεύνηση βαθύτερων φιλοσοφικών ζητημάτων, όπως η απώλεια της προσωπικής μας ταυτότητας και το «κλείσιμο» ενός κύκλου στη ζωή μας.
7. Amores Perros (2000)
Η πρώτη ταινία από την Τριλογία του Θανάτου («Trilogy of Death»), με σκηνοθέτη τον Alejandro González Iñárritu. Η κατακερματισμένη αφήγηση που κυριαρχεί στην ταινία έχει κάνει πολλούς να την χαρακτηρίσουν ως το «μεξικάνικο Pulp Fiction». Όμως αυτός ο χαρακτηρισμός δεν φτάνει στο βάθος με το οποίο αξίζει κανείς να προσεγγίσει την ταινία, η οποία αγγίζει διαχρονικά θέματα, όπως οι κοινωνικές τάξεις, η αφοσίωση και το κακό που φωλιάζει στην ανθρώπινη φύση.
6. The Man Who Wasn’t There (2001)
Οι αδερφοί Coen παρουσιάζουν τον Ed Crane, έναν επαρχιώτη μπαρμπέρη, στην Καλιφόρνια του 1949. Στην ταινία γεύεται κανείς το διαχρονικό black χιούμορ των Coen, με τους ήρωες ωστόσο να μην θυμίζουν τους υπερβατικούς χαρακτήρες που βρίσκει συνήθως κάποιος στα έργα τους. Πολλές είναι οι ομοιότητες του σεναρίου της ταινίας με το έργο του Albert Camus, Ο Ξένος. Αν και οι αδερφοί Coen έχουν πει πως η ιδέα της ταινίας προήλθε από μία αφίσα που παρουσίαζε χτενίσματα της εποχής, οι πολλές «συμπτώσεις» – κυρίως οι παθητικοί ήρωες που πιάνονται την ώρα της δολοφονίας, θέμα που βρίσκει κανείς και στα δύο παραπάνω έργα – προδίδουν ότι όλο και κάποια έμπνευση θα προκάλεσε στους σκηνοθέτες το φιλοσοφικό έργο του Camus. Παρόλα αυτά, αξίζει να δει κανείς την ταινία, καθώς αποτυπώνει με ενάργεια τον συναισθηματικά «απόμακρο» άνθρωπο, ο οποίος ενσαρκώνει την υπαρξιακή φύση του σύγχρονου ανθρώπου τον 21ο αιώνα.
5. The Fountain (2006)
Μετά τις επιτυχίες των ταινιών Pi και Requiem for a Dream, ο σκηνοθέτης Darren Aronofsky αποφάσισε να δημιουργήσει μία ταινία σε εντελώς νέα κατεύθυνση. Ήταν η πρώτη φορά που ο Aronofsky είχε μία αξιοσημείωτη χρηματοδότηση και αποφάσισε να την αξιοποιήσει για να δημιουργήσει την πιο «φιλόδοξη» μέχρι σήμερα ταινία του. Η αφήγηση στην ταινία The Fountain κάνει άλματα μπρος και πίσω, κινούμενη σε τρεις διαφορετικές ιστορίες που εκτιλύσσονται σε εντελώς ξεχωριστές χρονικές περιόδους. Παρότι η πλοκή δεν βοηθάει ιδιαίτερα στο να αντιληφθούμε το πώς συνδέεται η μία ιστορία με την άλλη, ο Aronofosky υποστηρίζει ότι αν παρακολουθήσει κανείς με προσοχή τις λεπτομέρειες, όλα ξεδιαλύνονται. Δεν έχετε παρά να δοκιμάσετε.
4. Syndromes and a Century (2006)
Σκηνοθεσία από τον Apichatpong Weerasethakul, ο οποίος βάσισε το σενάριο της ταινίας του στην ιστορία των γονιών του. Αυτό που κάνει την ταινία ξεχωριστή είναι το «σπάσιμο» της πλοκής της σε δύο μέρη. Οι δύο αυτές ιστορίες έχουν τους ίδιους χαρακτήρες και παρόμοιους διαλόγους, ξετυλίγονται ωστόσο σε διαφορετικά νοσοκομεία και έχουν διαφορετικό τέλος. Η ταινία δέχθηκε κριτική στην Ταϊλάνδη, πατρίδα του Weerasethakul, καθώς ο τελευταίος αρνήθηκε να αφαιρέσει τις σκηνές που οι κρατικές αρχές θεώρησαν ακατάλληλες. Η ταινία τελικά παίχτηκε στην χώρα του Weerasethakul, με «μαύρο» στις σκηνές που προκάλεσαν αντιπαράθεση. Παρά τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που παρουσιάζει, το σενάριο έχει «λογοτεχνοποιηθεί» και μπολιαστεί με φανταστικά στοιχεία. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, η ταινία δεν έχει να κάνει τόσο με το θέμα της αγάπης, όσο με τη μνήμη και το πώς αλλάζουν οι άνθρωποι με το πέρασμα του χρόνου.
3. Mulholland Dr. (2001)
Ο David Lynch είναι ένας από τους σκηνοθέτες, του οποίου το στιλ είναι τόσο αυθεντικό και ξεχωριστό, που το επίθετό του έχει γίνει επίθετο. Ο συγγραφέας David Foster Wallace όρισε τον όρο Lynchian ως «το ιδιαίτερο είδος ειρωνείας όπου το ακραία μακάβριο και το εξαιρετικά τετριμμένο συνδυάζονται με τρόπο που αποκαλύπτει την αέναη αναχαίτιση του πρώτου από το δεύτερο». Με άλλα λόγια, όταν βλέπετε μία ταινία του David Lynch, υπάρχει πάντα ένα πιο αφηρημένο νόημα από την επιφάνεια αυτού που εμφανίζεται στην οθόνη. Η ιστορία της ταινίας δημιουργήθηκε αρχικά με σκοπό να παρουσιαστεί ως τηλεοπτική σειρά, ωστόσο απορρίφθηκε από τηλεοπτικούς διευθυντές. Ο Lynch δεν το έβαλε κάτω και μετέτρεψε την ιστορία του σε κινηματογραφικό σενάριο. Το τελευταίο συνδυάζει την μυστηριώδη ομορφιά του Hollywood και την τυπική «ονειρική» λογική του Lynch, κάνοντας τους περισσότερους θεατές της ταινίας να σπαζοκεφαλιάζουν μόλις την δουν για πρώτη φορά. Το φινάλε της ταινίας δεν εξηγεί τι από ό,τι παρουσιάζεται είναι αληθινό και τι όνειρο, αφήνοντας έτσι στον σινεφίλ μεγάλα περιθώρια για ανάλυση και εξερεύνηση του πραγματικού νοήματος της.
2. The Master (2012)
Φαίνεται ότι ο Paul Thomas Anderson έχει αποφασίσει να κάνει ταινίες που θα προκαλούν το κοινό να τις αγαπήσει. Αυτό ισχύει και για την ταινία The Master, μία από τις πιο «απαιτητικές» του συγκεκριμένου σκηνοθέτη. Αν και πολλοί κριτικοί έσπευσαν να περιγράψουν την ταινία ως ένα αληθινό αριστούργημα – και πράγματι είναι χωρίς αμφιβολία μία από τις τεχνικά αρτιότερες δημιουργίες του Anderson – πολλοί ήταν εκείνοι που χαρακτήρισαν το σενάριο ανούσιο, άγευστο και ανιαρό. Ωστόσο, όταν κάποιος δει την ταινία στο επίπεδο της βασικής της ιδέας, καταλαβαίνει πως πρόκειται για μία ιστορία αγάπης μεταξύ του χαμένου βετεράνου του ναυτικού Freddie Quell και του Lancaster Dodd, ενός χαρισματικού ηγέτη με «πολιτιστικές» ευαισθησίες. Οι δύο άντρες ενσαρκώνουν τα δύο άκρα της αντρικής ψυχής: την ενστικτώδη και ζωώδη φύση ενάντια στον έλλογο και πνευματικό νου. Κάθε άνδρας ψάχνει μέσα του αυτό που ο άλλος φέρει πηγαία και η αμοιβαία εσωτερική αναζήτηση εκδηλώνεται στην ολότητά μίας έντονα βιωμένης φιλίας.
1. Synecdoche, New York (2008)
Ο Charlie Kaufman είναι ένας από τους σημαντικότερους σεναριογράφους των τελευταίων 20 ετών. Μετά τις μεγάλες επιτυχίες του ως σεναριογράφος – Being John Malkovich (1999), Adaptation (2002) και Eternal Sunshine on the Spotless Mind (2004), ο Kaufman αποφάσισε να σκηνοθετήσει για πρώτη φορά στην καριέρα του. Το αποτέλεσμα αυτής της απόφασης ήταν η πιο προσωπική και «παρεξηγημένη» ταινία του μέχρι σήμερα: Synecdoche, New York. Από την αρχή της ταινίας τα όρια μεταξύ λογοτεχνίας και πραγματικότητας γίνονται συγκεχυμένα. Παρόλο που τέσσερις κριτικοί του Sight & Sound poll την συμπεριέλαβαν το 2012 στις 10 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, η ταινία απέτυχε να συγκεντρώσει έστω και το 1/4 των χρημάτων που δαπανήθηκαν για την παραγωγή της, ενώ δεν απέσπασε ούτε μία υποψηφιότητα για Όσκαρ.
Αυτό που δίνει «κινηματογραφικό τύπο» στην ταινία είναι οι χαρακτήρες της, που πλάστηκαν όχι τυχαία, αλλά με σκοπό να αποτυπώσουν ευρύτερες φιλοσοφικές αντιλήψεις γύρω από τη ζωή και το θάνατο. Ο Kaufman ξόδεψε χρόνια για το σενάριο της ταινίας πριν την παραγωγή της και το γεγονός ότι οι ακαταμάχητες ψυχολογικά ιδέες της δεν προκάλεσαν στον ίδιο μία πνευματική κατάρρευση, όπως συμβαίνει με τον πρωταγωνιστή, αποτελεί ένα εντυπωσιακό κατόρθωμα. Δίπλα σε μία πραγματικά εντυπωσιακή ταινία.
