Η Μέρι Έλεν Μαρκ φωτογράφισε πέρα από τα στεγανά των πολιτισμών

Φωτογράφισε τον κόσμο όπως είναι. Τίποτα δεν είναι πιο ενδιαφέρον από την πραγματικότητα. Αυτή είναι μία από τις πολλές φράσεις της Μέρι Έλεν Μαρκ, της διάσημης Αμερικανίδας φωτογράφου, που έφυγε από τη ζωή την περασμένη Δευτέρα, σε ηλικία 75 ετών.

«Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να δημιουργήσω φωτογραφίες που επικοινωνούν ένα μήνυμα σε όλο τον κόσμο, που ξεπερνούν τα στεγανά των πολιτισμών», είπε κάποτε. «Θέλω οι φωτογραφίες μου να εκφράζουν τα μεγάλα συναισθήματα που όλοι μας βιώνουμε».

Κορίτσι πηδά πάνω από τοίχο στο Σέντραλ Παρκ, Νέα Υόρκη, 1967. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Για χρόνια η Μέρι Έλεν Μαρκ, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο επισκεπτόμενη πορνεία, ψυχιατρικά ιδρύματα, φτωχές κοινότητες και ανθρώπους που συνέθεταν έναν κόσμο, ο οποίος, παρά τις πολιτισμικές του διαφορές, ήταν στη βάση του ποτισμένος με τα συναισθήματα που δεν γνωρίζουν εθνικότητες και κοινωνικές διαφοροποιήσεις. Στο κρεβάτι των δημιουργιών της η καθαρότητα του μηνύματος έκανε έρωτα με το συναισθηματικό δέσιμο του δημιουργού με το θέμα που φωτογράφιζε: «Αν δεν σε αγγίζει συναισθηματικά, δεν πρόκειται να τραβήξεις την φωτογραφία που θέλεις», είπε η ίδια. «Πρέπει να το νιώσεις και να το αγαπήσεις». Είναι ακριβώς αυτό που διαπερνά και δίνει πνοή σε όλο της το έργο – η απαράμιλλη αφοσίωσή της στην ένταση αυτού που αποτυπώνει. 

Ο Ραμ Πρακάς Σινγκ με τον ελέφαντά του Σιάμα, από το Μεγάλο Χρυσό Τσίρκο, Αχμενταμπάντ, Ινδία, 1990. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ward 81, κρατικό νοσοκομείο του Όρεγκον, 1976, Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ο καλύτερος τρόπος για να αποχαιρετήσει κανείς έναν καλλιτέχνη σαν την Μέρι Έλεν Μαρκ είναι να ανατρέξει στις πιο έντονες στιγμές του έργου του, και εδώ των φωτογραφιών της, που θα μας μιλούν πάντα για εκείνη και θα μας την φωτογραφίζουν ως τη δημιουργό που ήθελε να αποτυπώσει το πάθος και την ένταση που κρύβει η ζωή σε κάθε της στιγμή.

Αμερικανίδα με το Halloween φόρεμά της, Σιάτλ, Ουάσινγκτον, ΗΠΑ, 1983. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ward 81: Σε μία νοσοκομειακή πτέρυγα γυναικών

Η Ward 81 ήταν μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις της Μαρκ. Για τις ανάγκες της φωτογράφισης η Αμερικανίδα φωτογράφος έμεινε για έξι μήνες στην πτέρυγα 81 του κρατικού νοσοκομείου του Όρεγκον. Επρόκειτο για μία νοσοκομειακή πτέρυγα ασφαλείας, στην οποία έμεναν αποκλειστικά γυναίκες ασθενείς. Η ίδια αναφέρει σχετικά με την Ward 81: «Ήθελα να τραβήξω φωτογραφίες που θα είχαν αυταξία. Πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο, νιώθω ότι οι φωτογραφίες μου είναι σχεδόν ένα λεύκωμα, το ημερολόγιο από ένα κομμάτι της ζωής μου και της δικής τους (σ.σ.: των γυναικών της πτέρυγας 81). Ήθελα να βοηθήσω αυτές τις γυναίκες να έρθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο, αφήνοντάς τες να ανοιχτούν και να παρουσιάσουν τον εαυτό τους. Δεν ήθελα να τις χρησιμοποιήσω. Ήθελα εκείνες να χρησιμοποιήσουν εμένα. Αυτές οι γυναίκες είχαν πολύ, πολύ ισχυρές προσωπικότητες. Κάποιες ήταν αστείες, κάποιες ρομαντικές, κάποιες κοινωνικές. Μπορούσες να τις χαρακτηρίσεις, όπως ακριβώς χαρακτηρίζεις και τους φίλους σου – αυτός είναι ο κωμικός, εκείνος ο ρομαντικός, ο άλλος ο κοινωνικός, και πάει λέγοντας. Η διαφορά [με τις γυναίκες] ήταν ότι τα συναισθήματα εκφράζονται με πολύ μεγαλύτερη εκφραστικότητα. Δεν υπάρχει τίποτα ψεύτικο. Τα συναισθήματα είναι αυθεντικά».

Ward 81, κρατικό νοσοκομείο του Όρεγκον, 1976. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ward 81, κρατικό νοσοκομείο του Όρεγκον, ΗΠΑ, 1976. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ward 81, κρατικό νοσοκομείο του Όρεγκον, ΗΠΑ, 1976. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ward 81, κρατικό νοσοκομείο του Όρεγκον, ΗΠΑ, 1976. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Falkland Road: O δρόμος όπου δούλευαν οι πόρνες

Δύο χρόνια μετά την Ward 81, το 1981, η Μαρκ έμεινε για τρεις μήνες στη Βομβάη, όπου και φωτογράφισε την καθημερινή ζωή  πόρνων που εργάζονταν σε έναν και μόνο δρόμο  της ινδικής πόλης, την οδό Falkland. «Η σκέψη μου γυρνούσε γύρω από την Falkland Road για δέκα χρόνια», είπε η ίδια αναφερόμενη στη σχετική της συλλογή φωτογραφιών. «Είχα πάει εκεί το 1968, στο πρώτο μου ταξίδι στην Ινδία. Ξαναπήγα σε κάθε μου επόμενο ταξίδι. Η οδός Falkland είναι γεμάτη από ξύλινα κτήρια. Στο ισόγειο βρίσκει κανείς κτίσματα που θυμίζουν κλουβιά. Εκεί περιμένουν πολλά κορίτσια. Πάνω από αυτά τα «κλουβιά» υπάρχουν τρεις ή τέσσερις όροφοι και σε κάθε παράθυρο βρίσκει κανείς περισσότερα κορίτσια, τα οποία χτενίζουν τα μαλλιά τους και κάθονται στα περβάζια των παραθύρων, προσελκύοντας πιθανούς πελάτες. Διαφέρουν τόσο πολύ ηλικιακά, καθώς βρίσκει κανείς από 11χρονες πόρνες μέχρι 65χρονες κυρίες που ξέπεσαν κοινωνικά. Τον Οκτώβριο του 1978 αποφάσισα να γυρίσω στη Βομβάη και να προσπαθήσω να μπω στον κόσμο αυτών των γυναικών και να τον φωτογραφίσω. Δεν είχα ιδέα αν μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο. Ήξερα όμως ότι έπρεπε να προσπαθήσω».

Η Ινδή Άσα με πελάτη στην οδό Φάλκλαντ, Βομβάη, Ινδία, 1978. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Η 12χρονη Λάτα σε δωμάτιο της οδού Φάλκλαντ, Βομβάη, Ινδία, 1978. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Πόρνες της οδού Φάλκλαντ προσπαθούν να προσελκύσουν πελάτες από τα «κλουβιά» του ισογείου, οδός Φάλκλαντ, Βομβάη, Ινδία, 1978. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Μεσημέρι στην οδό Φάλκλαντ, Βομβάη, Ινδία, 1978. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Πόρνη στην οδό Φάλκλαντ, Βομβάη, Ινδία, 1978. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Δίδυμοι: Τόσο όμοιοι, μα συνάμα τόσο διαφορετικοί

Η Mark τρελαινόταν να φωτογραφίζει δίδυμους ανθρώπους: «Στα 40 χρόνια φωτογραφικής μου πορείας, όπου μου δινόταν η ευκαιρία, φωτογράφιζα πάντοτε δίδυμα αδέρφια. Έβρισκα πραγματικά ακαταμάχητη την ιδέα ότι δύο άνθρωποι θα μπορούσαν να φαίνονται ακριβώς ίδιοι. O πιο δυναμικός τρόπος για να φωτογραφίζει κανείς δίδυμους ήταν να χρησιμοποιεί κάμερα 20×24 Polaroid. Με αυτή την κάμερα, μπορούσα να αποτυπώσω λεπτομερώς όχι μόνο πόσο ίδιοι ήταν δύο δίδυμοι, αλλά και τις μικρές διαφορές τους που συχνά τους έκαναν τόσο διαφορετικούς. Στην πραγματικότητα, έβρισκα τη συνέντευξη σε δίδυμα πρόσωπα σχεδόν το ίδιο ενδιαφέρουσα με τη διαδικασία φωτογράφισής τους. Οι άνθρωποι περιέγραφαν την ομορφιά αλλά και τη δυσκολία του να είσαι δίδυμος. Τις τρελές στιγμές, τις στιγμές αμηχανίας, τους τσακωμούς αλλά και τη μεγάλη αγάπη που μοιράζονταν ο ένας για τον άλλον».

Δίδυμες πόρνες. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Γουόλτερ και Ντέιβιντ Όλιβερ, 65 ετών. Ο Γουόλτερ είναι μόλις 8 λεπτά μεγαλύτερος από τον δίδυμο αδερφό του, Οχάιο, ΗΠΑ, 2001. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Χέδερ και Κέλσεϊ Ντίτρικ, 7 ετών. Η Κέλσεϊ είναι κατά μία 66 λεπτά μεγαλύτερη, Οχάιο, ΗΠΑ, 2001. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Σέιν και Σον Ρίγκινς, 29 ετών. Ο Σέιν είναι κατά μόλις 3 λεπτά μεγαλύτερος, Οχάιο, ΗΠΑ, 2001. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Κάιλα και Μίλι Σίμερμον, 10 ετών. Η Μίλι περνάει την αφερφή της για 2 λεπτά, Οχάιο, ΗΠΑ, 2001. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Χορός αποφοίτησης: ένα αμερικάνικο έθιμο

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ώρα για Φεστιβάλ Αθηνών

Η Μαρκ είχε μία αδυναμία στο να φωτογραφίζει στιγμές από παραδόσεις και έθιμα, «ιδιαίτερα στην Αμερική». Ένα από αυτά ήταν και ο χορός αποφοίτησης. Πρόκειται, όπως ανέφερε η ίδια, «για μία αμερικανική παράδοση, μία τελετή μετάβασης που υπήρξε πάντα μία από τις πιο σημαντικές στιγμές για την αμερικανική νεολαία. Είναι η μέρα της ζωής μας που δεν ξεχνάμε ποτέ – μία μέρα γεμάτη από ελπίδες και όνειρα για το μέλλον μας. Βλέποντας τη δική μου φωτογραφία από το χορό αποφοίτησης, θυμάμαι πόσο σημαντική στιγμή ήταν – και πόσο φευγαλέα είναι η ζωή, Πριν από μερικά χρόνια βρισκόμουν σε μία λαική αγορά στο Τσέλσι. Ένας από τους πωλητές πωλούσε ρούχα από δεύτερο χέρι. Σε μία κρεμάστρα υπήρχε ένα φόρεμα ίδιο με αυτό που φορούσα στο χορό αποφοίτησής μου. Ακόμη μετανιώνω που δεν το αγόρασα».

Άνταμ Τζόνσον και Κάρλεϊ Γκάντερ, Όστιν, Τέξας, ΗΠΑ, 2008. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Μάρι Έλεν και Σιούαρτ, χορός αποφοίτησης στο Cheltenham High School. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Τοκάρα Μπαγκούμα και Τζορτζ Γουίλκινσον, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, 2007. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Λούκας Νάθαν και Γκρέις Μπους-Βίνεμπερκγ, Καλιφόρνια, ΗΠΑ, 2008. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Χάντερ Τζόνσον και Άννα Νόντιν, Όστιν, Τέξας, ΗΠΑ, 2008. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ο κόσμος πίσω από τις κάμερες

Ένα σημαντικό κεφάλαιο στη φωτογραφική ζωή της Μέρι Έλεν Μαρκ ήταν οι φωτογραφίσεις σε γυρίσματα ταινιών, όπως η Alice’s Restaurant του Άρθουρ Πεν και η Apocalypse Now του Φράνσις Φορντ Κόπολα. Σχετικά η Μαρκ σημείωνε: «Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 άρχισα να εργάζομαι σε σκηνικά ταινιών. Πολλές από τις αγαπημένες μου φωτογραφίες είναι εκείνες ηθοποιών μεταξύ γυρισμάτων, ή σκηνοθετών, παραγωγών και τεχνικών που βρίσκονταν από την άλλη μεριά της κάμερας. Η δική μου εμπειρία παρατήρησης αυτού του κόσμου με βοήθησε πολύ στη δουλειά μου έξω από αυτόν, είτε πρόκειται για την καθοδήγηση των ηρώων μου, είτε για την εύρεση του κατάλληλου φωτός, είτε την συνεργασία με στυλίστες, είτε για την παραγωγή ενός πρότζεκτ. Είδα την τελειότερη δουλειά ανάμεσα σε αριστουργήματα και αυτό με ενέπνευσε».

Οι ηθοποιοί της ταινίας «One Flew Over the Cuckoo’s Nest» ποζάρουν στο κρατικό νοσοκομείο του Όρεγκον, 1974. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ο Ντένις Χόπερ στα γυρίσματα της ταινίας του Φράνσις Φορντ Κόπολα, «Apocalypse Now». Φιλιππίνες, 1976. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ο Μάρλον Μπράντο στα γυρίσματα της ταινίας του Φράνσις Φορντ Κόπολα, «Apocalypse Now». Φιλιππίνες, 1976. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ο ηθοποιός Κλέιτον Μουρ, Λος Άντζελες, ΗΠΑ, 1992. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Ο Γούντι Άλεν στο μπαλκόνι του, Μανχάταν, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, 1979. Φωτογραφία της Μέρι Έλεν Μαρκ.

Για τις ανάγκες του άρθρου χρησιμοποιήσαμε υλικό και κείμενα από εδώ.