Έχει μπει στην λίστα του περιοδικού Time με τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους παγκοσμίως. Έχει συγγράψει πάνω από 200 άρθρα και αρκετά βιβλία. Το βιβλίο του, με τίτλο “Connected: The Surprising Power of Our Social Networks and How They Shape Our Lives”, πραγματεύεται τα κοινωνικά δίκτυα και τον τρόπο που επηρεάζουν τις ζωές μας. Το 2019 έγραψε το “Blueprint: The Evolutionary Origins of a Good Society”, ενώ το πιο πρόσφατο βιβλίο του έχει τίτλο: «Το βέλος του Απόλλωνα» και συνιστά μια διαπεραστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη ματιά στην εμφάνιση της πανδημίας, αναλύοντας τις βαθιές και μακροχρόνιες επιπτώσεις της στον τρόπο που ζούμε.
Ο καθηγητής Sterling Κοινωνικών και Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Yale, σε συζήτηση που είχε με δημοσιογράφους στο πλαίσιο του συνεδρίου Nostos Health που οργάνωσε το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, είπε πως η πρώτη περίοδος της πανδημίας είναι ήδη παρελθόν, καθώς ήταν η φάση της διασποράς του ιού και η ανάπτυξη ανοσίας από τον πληθυσμό. Σε αυτό συνέβαλε ο εμβολιασμός και το γεγονός ότι νόσησε μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Ξεκίνησε τη συζήτηση, καυτηριάζοντας το γεγονός ότι αν αφήσεις έναν καθηγητή να σου μιλήσει, μπορεί να μην σταματήσει ποτέ, και αναλύοντας την ανάγκη του ανθρώπου να είναι μαζί με άλλους. «Ένα από τα κύρια πράγματα που μας δίνει το να είμαστε ενωμένοι, είναι το γεγονός ότι μπορούμε να μάθουμε ο ένας από τον άλλον. Το γεγονός ότι ζούμε εντός κοινωνικών δικτύων είναι η ρίζα του πολιτισμού, γιατί μπορώ να μάθω από εσάς. Πολλά ζώα μπορούν να μάθουν το ένα από το άλλο. Για παράδειγμα, τα μικρά ψάρια μαθαίνουν ότι αν κολυμπήσουν προς το φως, θα βρουν φαγητό. Εσείς μαθαίνετε ότι άμα βάλετε το χέρι σας στη φωτιά, θα καείτε. Παίρνετε τη γνώση, αλλά δεν πληρώνετε το τίμημα, δεν καίτε το χέρι σας», είπε ο Δρ. Χρηστάκης.
Κάτι που είχε περιγράψει ο καθηγητής του Yale και στο βιβλίο «Προσχέδιο» είναι το ότι η διάδοση των μικροβίων είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την διάδοση των ιδεών. «Έρχομαι κοντά σου για να μάθω, όμως μπορεί να με μολύνεις με ένα μικρόβιο. Η εξέλιξη έχει ισορροπήσει μεταξύ της μάθησης και των συνεπειών της. Μέσα από τις έρευνές μας, αποδείξαμε ότι όταν οι άνθρωποι διαλέγουν φίλους ανάμεσα σε αγνώστους, αυτοί οι άνθρωποι τους μοιάζουν σε γονιδιακό επίπεδο, λες και ήταν ξαδέρφια τρίτου ή τέταρτου βαθμού. Φαίνεται ότι υπάρχει κάτι σ’ εμάς που μας κάνει να διαλέγουμε ως φίλους ανθρώπους που μας μοιάζουν».
Η πρόβλεψη για την πανδημία και το σεξ
Πριν από λίγο καιρό, ο Νικόλας Χρηστάκης είχε κάνει μια πρόβλεψη σε σχέση με την εξέλιξη της πανδημίας και μας εξήγησε αναλυτικά: «Η πρόβλεψη που έκανα, βάσει βιβλίων που διάβασα, τα οποία έχουν γράψει άλλοι επιστήμονες μέσα στα χρόνια, είναι ότι στις σοβαρές πανδημίες που προσβάλλουν το αναπνευστικό, η άμεση περίοδος κρατάει δύο-τρία χρόνια, καθώς ο ιός διαπερνάει τον πληθυσμό. Τελικά, πετυχαίνουμε την ανοσία, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι θα έχουν εκτεθεί στον ιό ή θα έχουν εμβολιαστεί. Έπειτα, έχουμε την ενδιάμεση περίοδο, κατά την οποία πρέπει να ανταπεξέλθουμε με τις συνέπειες της πανδημίας. Κάποιοι από εμάς φορούν ακόμη μάσκες, τα ταξίδια έχουν υποστεί πλήγματα, υπάρχουν ζητήματα με τις αλυσίδες εφοδιασμού, οι οικονομίες είναι σε αναστάτωση, τα παιδιά χάνουν το σχολείο και τα μαθήματά τους κι αυτό κάπως πρέπει να ρυθμιστεί. Αυτό θα πάρει λίγα χρόνια και το 2024 περίπου, θα μπούμε στην εποχή μετά-Covid και θα αφήσουμε πίσω μας την πανδημία».
Εκτός κι αν υπάρχει νέα παράλλαξη του ιού, η οποία είναι είτε πιο θανατηφόρα, είτε ξεφεύγει πλήρως από το εμβόλιο, κάτι που δεν έχουμε δει ακόμη. Αν συμβεί αυτό, θα είναι πολύ άσχημα τα πράγματα. Πιστεύω ότι η πιθανότητα αυτού είναι 1 έως 10%. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε από το 2024 και μετά θα μπούμε σε μια περίοδο που θα μοιάζει με την δεκαετία του 1920, όπου οι άνθρωποι θα ψάχνουν ασταμάτητα για κοινωνικές επαφές και διάδραση, σε νυχτερινά club, σε εστιατόρια, σε αθλητικές ή πολιτικές διοργανώσεις. Θα δούμε και μια αύξηση της σεξουαλικότητας, μια χαλάρωση των σεξουαλικών κανόνων. Στο τέλος, θα επιστρέψουμε στη ζωή που είχαμε προηγουμένως. Δεν θα υπάρχουν μόνιμες αλλαγές στις ανθρώπινες συναναστροφές, υπάρχουν επιπλοκές, όπως το Zoom που έγινε μέρος της ζωής μας. Θα γίνει μια αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης για λίγο καιρό, οι άνθρωποι θα βλέπουν τα προβλήματα στην αλυσίδα ανεφοδιασμού».
Θα γίνει άλλη πανδημία στο μέλλον; Οι άνθρωποι θα αντιδράσουν καλύτερα;
«Ναι, θα υπάρξει κι άλλη πανδημία και όχι, δεν θα αντιδράσουν καλύτερα από εμάς. Εκτός από το γεγονός ότι θα έχουν τη νέα τεχνολογία mRNA. Πρόκειται για κάτι που αλλάζει τον κόσμο. Κάθε μελλοντική γενιά θα έχει αυτήν την τεχνολογία και θα πρέπει η κυβέρνηση να πει ότι πρέπει για έξι μήνες περίπου να καθίσουμε στα σπίτια μας. Πολλά νέα μικρόβια έχουν εισβάλλει στον ανθρώπινο πληθυσμό, όπως το AIDS, ο ιός Ζίκα, η ευλογιά των πιθήκων που είναι τώρα στις ειδήσεις. Όλες αυτές είναι ζωονοσογόνες ασθένειες που μεταφέρονται από άγρια ζώα στον άνθρωπο. Οι επιστήμονες έχουν δει τη συχνότητα εμφάνισης των ζωονοσογόνων ασθενειών κάθε δεκαετία για τα τελευταία 50 χρόνια και αυξάνεται. Κάθε δεκαετία έχουμε όλο και περισσότερα μικρόβια που μεταφέρονται από τα ζώα στους ανθρώπους», συνέχισε ο Δρ. Χρηστάκης.
Ο λόγος; «Ευθύνεται η κλιματική αλλαγή. Παραβιάζουμε όλο και περισσότερο τις περιοχές που ζουν τα άγρια ζώα, μειώνουμε αισθητά τους βιότοπούς τους και έτσι, έρχονται τα ζώα σε εμάς. Για παράδειγμα, νυχτερίδες αφήνουν τα δάση κι έρχονται στις πόλεις. Υπάρχει αύξηση λοιπόν στις ζωονοσογόνες ασθένειες μέσα στο χρόνο. Υπάρχουν επίσης κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι έχουμε αναπνευστικές πανδημίες κάθε 10 ή 20 χρόνια. Το 2009 είχαμε την H1N1, τη θυμόμαστε; Και κάθε 50 ή 100 χρόνια έχουμε μια σοβαρή αναπνευστική πανδημία. Το 1918 ήταν η τελευταία που είχαμε. Υπάρχουν όμως ορισμένες αποδείξεις ότι η ενδιάμεση περίοδος ανάμεσα στις πανδημίες μικραίνει από 50-100 χρόνια σε 20-30 χρόνια. Έχουμε δηλαδή ολοένα και περισσότερες πανδημίες. Αν τύχει να έχουμε άλλη μία πανδημία μέσα στα επόμενα 5 με 10 χρόνια, τότε πιστεύω ότι θα αντιδράσουμε καλύτερα, γιατί όλοι θα θυμούνται. Αν όμως συμβεί στα επόμενα 30, 40 ή 50 χρόνια, τότε πιστεύω ότι ο κόσμος θα το έχει ξεχάσει τελείως και όλα θα γίνουν ίδια. Εκτός από την τεχνολογία mRNA. Συνήθως, στις προηγούμενες πανδημίες, βλέπουμε μια παύση μετά από 4-5 χρόνια. Κυκλοφορεί ακόμη ο ιός ανάμεσά μας, αλλά δεν πεθαίνουμε από αυτόν. Το ίδιο θα συμβεί και με τον κορωνοϊό, θα γίνει ενδημικός, θα κυκλοφορεί, θα πεθάνουν κάποιοι άνθρωποι. Όπως υπάρχει ακόμη και η ιλαρά. Είναι ακόμη νωρίς όμως. Ακόμα ο ιός μεταλλάσσεται και εμείς προσπαθούμε να τον συνηθίσουμε».
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου «Το Βέλος του Απόλλωνα», ο Νικόλας Χρηστάκης αναφέρεται στην πανδημία του 1890, η οποία πιστεύει ότι ήταν πανδημία κορωνοϊού. «Την είχαν κατηγοριοποιήσει ως ιό της γρίπης, αλλά πιστεύω ότι θα μπορούσε να ήταν πανδημία κορωνοϊού. Μετά από 100 χρόνια ο κορωνοϊός θα υπάρχει ακόμη, αλλά δεν θα μας σκοτώνει».
Να κάνουμε την 4η δόση του εμβολίου;
«Δεν είμαι 100% σίγουρος για αυτά τα συγκεκριμένα εμβόλια», δήλωσε ο καθηγητής. «Για παράδειγμα, στην Αμερική θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο ένα καινούργιο εμβόλιο Moderna, το οποίο το έχουν αλλάξει για την Όμικρον. Αυτό εγώ θα το έκανα σίγουρα και σας συμβουλεύω να το κάνετε. Τώρα, για το αν η 4η δόση του ήδη υπάρχοντος εμβολίου προσφέρει πλεονεκτήματα, είναι δύσκολο να τοποθετηθώ. Η έρευνα δείχνει ότι όντως βοηθάει. Αν πρόκειται για επιλογή ανάμεσα στην 4η δόση του εμβολίου ή σε ένα νέο εμβόλιο τον Οκτώβριο, εγώ θα περίμενα μάλλον μέχρι τον Οκτώβριο. Είναι η προσωπική μου γνώμη. Πιστεύω όμως ότι θα κάνουμε δόσεις από το συγκεκριμένο εμβόλιο κάθε 4 με 5 χρόνια, όπως κάνουμε με άλλα εμβόλια, π.χ. του τετάνου».
Μία από τις κύριες γνώσεις που έχει αποκτήσει μέσα από τις έρευνες που κάνει, είναι ότι τα κοινωνικά δίκτυα μεγεθύνουν αυτό το οποίο τους βάζεις σαν σπόρο. «Τα κοινωνικά δίκτυα θα μεγεθύνουν τον φασισμό ή τη βία ή τη δυστυχία. Αν μπεις σε ένα club και όλοι είναι θλιμμένοι, θλίβεσαι κι εσύ. Αν μπεις σε ένα δωμάτιο και όλοι είναι χαρούμενοι, γίνεσαι χαρούμενος κι εσύ. Ενσωματωνόμαστε στο περιβάλλον μας. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν επίσης να μεγεθύνουν την ευγένεια, την αγάπη, την ευτυχία, τις ιδέες. Απλά πρέπει να μπουν αυτοί οι σπόροι. Πρέπει να υπάρχει ένα χέρι που θα ρίξει τις πέτρες στο νερό και θα ξεκινήσει τους κυματισμούς. Αν ξεκινήσει η κίνηση στο νερό, τότε πολλαπλασιάζεται».
Όπως αναφέρει στο «Προσχέδιο» και έχει συζητήσει σε διαλέξεις του, «οι άνθρωποι είμαστε έμφυτα ευγενικοί. Έχουμε εξελιχθεί ώστε να είμαστε ευγενικοί. Εξαιτίας αυτού, αν σας ζητήσω να μιλήσετε σε έναν άγνωστο, κατά 66% θα είστε ευγενικοί απέναντι στον άλλο άνθρωπο. Τα κοινωνικά δίκτυα δρουν σαν μεγεθυντικός φακός, για αυτό μεγεθύνουν και την παραπληροφόρηση. Γιατί όμως τα ψέματα διαδίδονται πιο εύκολα από την αλήθεια; Γιατί τα ψέματα είναι νόστιμα. Η αλήθεια είναι βαρετή. Για παράδειγμα, αν πούμε ότι ένα ζευγάρι χώρισε, είναι βαρετό. Αν όμως φτιάξω μια ολόκληρη ιστορία από πίσω, αμέσως ο κόσμος δείχνει ενδιαφέρον. Οπότε, οι εγγενείς ιδιότητες των ψεμάτων τα καθιστούν πιο εύκολα στην διάδοση. Η παραπληροφόρηση είναι πεντανόστιμη. Τα κοινωνικά δίκτυα θα διαδώσουν και την αλήθεια και τα ψέματα, απλώς τα ψέματα έχουν υψηλότερες πιθανότητες να διαδοθούν πιο εύκολα. Στις ΗΠΑ λέμε ό,τι τα ψέματα έχουν κάνει ήδη τον γύρο του κόσμου και η αλήθεια τώρα βάζει τα παπούτσια της».
Τα social media και ο φόβος γύρω από αυτά
Σύμφωνα με τον Νικόλα Χρηστάκη, είμαστε ευγενικά ζώα και δημιουργούμε φιλίες. «Ζούμε σε κοινωνικά δίκτυα, όπως οι ελέφαντες που κάνουν κι αυτοί φίλους κατ’ αντίστοιχο τρόπο με εμάς. Έχουμε εφεύρει τον γραπτό λόγο, την τυπογραφία, το τηλέφωνο. Όταν εφηύραμε το τηλέφωνο, ο κόσμος ανησυχούσε ότι ήμασταν μπροστά σε μια κοινωνική κατάρρευση. Θεωρούσε ότι δεν θα επισκεπτόμασταν πλέον ο ένας τον άλλο, ότι οι φιλίες θα εξαφανίζονταν και μάλιστα, υπήρχε η αντίληψη ότι θα επικρατήσει πολυγαμία, γιατί μπορούσες τότε να πάρεις πολλές γυναίκες τηλέφωνο και άρα, θα έκανες σεξ μαζί τους. Αλλά δεν συνέβη αυτό.
Τα social media είναι απλώς άλλο ένα στρώμα τεχνολογίας, πάνω σε όλα τα υπόλοιπα που έχουμε εφεύρει. Υπάρχουν προβλήματα με τα social media, πολλά, αλλά δεν πρόκειται να σταματήσουν τις βαθιές και θεμελιώδεις πτυχές των διαδράσεών μας με άλλους. Τα προβλήματα τα ξέρουμε: οδηγούν σε echo chambers, οδηγούν σε κατάθλιψη τους νέους, προάγουν τον ανταγωνισμό και σπαταλάται πιο πολύς χρόνος μπροστά από μία οθόνη από ό,τι στις επαφές πρόσωπο με πρόσωπο. Δε νομίζω όμως ότι τα social media θα αλλάξουν τα θεμελιώδη συστατικά της ανθρώπινης διάδρασης με άλλα άτομα».
Πώς θα έχουμε περισσότερους σπόρους αλήθειας, ευγένειας και καλοσύνης, όταν τα ψέμματα και η βία διαδίδονται πιο εύκολα; «Εμείς έχουμε κάνει πειράματα στο εργαστήριό μας. Έχουμε προσθέσει ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη κι έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να τροποποιήσουμε το πώς μεταδίδονται οι πληροφορίες. Υπάρχουν τρόποι».
