Αν αφουγκραστούμε την καρδιά της Αγίας Άνοιξης, θα ακούσουμε σίγουρα το αναπετάρισμα όλων των πεταλούδων της Γης. Ποια καλύτερη εποχή λοιπόν να συζητήσουμε για πεταλούδες; Και ποια καταλληλότερη στιγμή από τον φετινό Μάιο, που η ανθρωπότητα πασχίζει να διαρρήξει το κουκούλι της πανδημίας για να πετάξει ελεύθερη, ψηλαφώντας εκ νέου την ομορφιά της ζωής; Άλλωστε, όπως είχε πει ο Λάο Τσε, αυτό που η κάμπια ονομάζει τέλος του κόσμου, η ζωή το λέει πεταλούδα. Και ποιος καταλληλότερος άνθρωπος για να συζητήσουμε για πεταλούδες από τον Βρετανό Δρα Νταν Ντάναχαρ, των «Νταν των Πεταλούδων», όπως αυτοπροσδιορίζεται στο Twitter. Επιστήμονας της Οικολογίας, ο Δρ Ντάναχαρ έχει αφιερώσει τη ζωή στην προστασία της φύσης μέσα από την προστασία των πεταλούδων. Ως Παιδαγωγός Βιοποικιλότητας, κατόρθωσε να κάνει ολόκληρη τη Βρετανία να μετρά πεταλούδες – και έχει βαλθεί να κάνει το ίδιο με την Κέρκυρα. Θα μας εξηγήσει γιατί αυτό είναι τόσο μα τόσο σημαντικό.
Ομολογώ, μου γεννήθηκε σχεδόν παιδιάστικος ενθουσιασμός όταν έμαθα για το Corfu Butterfly Conservation («Προστασία της Πεταλούδας της Κέρκυρας»), ιδέα και λατρεμένο «παιδί» του Δρος Ντάναχαρ. Μια χούφτα παθιασμένων πεταλουδο-οικολόγων (επισκέπτες του νησιού, Κερκυραίοι, επιστήμονες διεθνούς εμβέλειας) έχουν ταχθεί να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο και να συγκεντρώσουν επιστημονικά στοιχεία για τις πεταλούδες και τη φύση της Κέρκυρας. Πώς σκοπεύουν να το πετύχουν αυτό; Καταρχάς, καλώντας τους πολίτες να μετράνε πεταλούδες (κυριολεκτικά) και να τις φωτογραφίζουν. Η «επιστήμη των πολιτών» στην υπηρεσία μιας πενταετούς Έρευνας που θα καταλήξει στην έκδοση του Άτλαντα με όλες τις πεταλούδες του νησιού χαρτογραφημένες.
Ακόμα και η ιδέα για το Corfu Butterfly Conservation γεννήθηκε κάπως σαν την πεταλούδα που ξεπετιέται μέσα από την ασχήμια μιας κάμπιας. Ήταν 28 Απριλίου 2014, κι ο Δρ Ντάναχαρ, καθηλωμένος στο κρεβάτι για εβδομάδες μετά από μια επέμβαση, αναζητούσε απεγνωσμένα λίγη δράση. Τότε δημιούργησε μια σελίδα στο Facebook για τις πεταλούδες της Κέρκυρας. Σαν άλλος Δον Κιχώτης, ο Νταν για καιρό ήταν ο μόνος που ανέβαζε εκεί φωτογραφίες τους. Επτά χρόνια μετά, η σελίδα, που ονομάζεται πλέον Corfu Butterfly Conservation, μετρά περί τα 600 μέλη.
Από τις τόσες πλευρές της οικολογίας, γιατί διάλεξε τις πεταλούδες; «Ήμουν πολύ μικρός, γύρω στα 13, όταν η βιβλιοθηκάριος μου χάρισε αυγά νυχτοπεταλούδας για να τα εκκολάψω. Μου έδωσε επίσης ένα βιβλίο, ένα πολύ μικρό βιβλίο… Περίμενε…» Φέρνει να μου το δείξει: «Το Βιβλίο των Πεταλούδων». «Το πήρα λοιπόν μαζί μου στις διακοπές μας στη Νότια Ουαλία. Και πέρασα τρεις βδομάδες κυνηγώντας πεταλούδες με την απόχη, ήμουν ξελογιασμένος μαζί τους. Μετά βέβαια ήρθαν οι σπουδές μου, ξεκίνησα να μελετώ γενικότερα τα ασπόνδυλα, τις μέλισσες του δάσους, κι έπειτα, κατά το διδακτορικό μου, τα πολύ μικροσκοπικά ασπόνδυλα που φαίνονται μόνο με μικροσκόπιο… Μόνο όμως όταν άρχισα να δουλεύω ως Παιδαγωγός Βιοποικιλότητας συνειδητοποίησα ότι μέσα από τις πεταλούδες μπορούμε να αρχίσουμε να μιλάμε στον κόσμο για τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος (ecosystem services), γιατί στους περισσότερους ανθρώπους αρέσουν οι πεταλούδες».
Και η Κέρκυρα πώς μπήκε στο κάδρο; Οι λόγοι είναι κυρίως συναισθηματικοί. «Ήρθαμε με τους γονείς μου διακοπές στο Κανόνι όταν ήμουν 15 χρόνων. Ήταν 5 Μαΐου 1976. Είχα ήδη αρχίσει να ενδιαφέρομαι για τη φυσική ιστορία της χώρας μου, έμεινα όμως έκθαμβος από την απίστευτη ποικιλότητα της άγριας ζωής στην Κέρκυρα». Μόλις επέστρεψε στην Αγγλία, η θεία του Μέιπλ του χάρισε το «Η Οικογένειά μου και Άλλα Ζώα» του διάσημου Βρετανού φυσιοδίφη που έζησε στην Κέρκυρα Τζέραλντ Ντάρελ. Αναγνωρίζει σημάδι της μοίρας στο ότι ο Ντάρελ, επίσης στα 15 του, έμενε ακριβώς απέναντι από το σημείο όπου είχε διαμείνει ο ίδιος με τους γονείς του, κοντά στο αεροδρόμιο. «Μόνο ο χρόνος μας χώριζε», μου λέει. Από τότε, ήθελε πάντα να επιστρέψει στο νησί. Τα κατάφερε το 2007. Κι έκτοτε, επιστρέφει συνεχώς.
Έχω την έντονη αίσθηση πως αν δεν καταφέρει ο Δρ Ντάναχαρ να κάνει τους Κερκυραίους να μετράνε πεταλούδες, δεν θα τα καταφέρει κανείς. Ποτέ. Γιατί ο Δρ Ντάναχαρ είναι ο άνθρωπος που έκανε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο να μετράει πεταλούδες. Ως Παιδαγωγός Βιοποικιλότητας στο Μπράιτον «έβαλα στόχο να κινητοποιήσω την πόλη μου να συμμετέχει στην καταγραφή της βιοποικιλότητας και να συνειδητοποιήσει πόσο σημαντικές ήταν οι υπηρεσίες του οικοσυστήματος. Έτσι, επιλέξαμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο μέσα από τις πεταλούδες. Και τους κάναμε να μετράνε πεταλούδες. Μετά από δύο χρόνια τέτοιας δράσης στην περιοχή μου, μας πλησίασε το National Charity Butterfly Conservation (Εθνική Φιλανθρωπική Οργάνωση για την Προστασία της Πεταλούδας) και μας είπε: “Θέλουμε να διαδώσουμε αυτή την ιδέα σε εθνικό επίπεδο”. Λοιπόν, εδώ και 10-15 χρόνια τώρα στη Βρετανία, το έθνος μετρά το καλοκαίρι πεταλούδες. Οπότε, δεν μου είναι δύσκολο να ξεκινήσω να μεταφέρω αυτές τις εμπειρίες στην Κέρκυρα».
Εντάξει, όλοι έχουμε κάποτε κυνηγήσει πεταλούδες. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αλλά πώς τις μετράμε; Και γιατί είναι τόσο σημαντικό να τις μετράμε;
Ο Δρ Ντάναχαρ τονίζει πώς όλοι εξαρτώμαστε από το οικοσύστημα και πως είναι πολλοί οι παράγοντες που μας επιτρέπουν να επιβιώνουμε κάθε μέρα. «“Οι σφήκες είναι σημαντικές”, έλεγαν σήμερα στο ραδιόφωνο εδώ στην Αγγλία. Γιατί είναι εργαλεία του οικοσυστήματος και ελέγχουν και θηρεύουν τα έντομα που δεν θέλουμε. Το οικοσύστημα παρέχει πολλές υπηρεσίες. Οπότε, πώς μπορούμε να γνωρίζουμε αν είναι υγιές ή όχι; Ο μόνος τρόπος είναι να το εποπτεύουμε. Ένα απλό βήμα είναι να μετράμε πεταλούδες. Γιατί αν ξεκινήσουμε από τις πεταλούδες, θα πάμε και στα άλλα είδη, και με αυτή την καταγραφή θα καταλάβουμε αν είναι υγιές ή όχι».
Και τώρα, σημειώστε πώς τις μετράμε. Είναι η κατάλληλη εποχή για ν’ αρχίσουμε. «Είναι τρεις οι τρόποι. Πρώτον, όταν δεις μια πεταλούδα οπουδήποτε και οποτεδήποτε, μπορείς να την ταυτοποιήσεις και μετά να την καταγράψεις στην ιστοσελίδα μας για την Κέρκυρα. Και στον χάρτη να σημειώσεις πού την είδες. Δεύτερον, υπάρχει ευρωπαϊκό σύστημα καταγραφής πεταλούδων. Κατεβάζεις την εφαρμογή στο κινητό σου και κάθεσαι σε ένα σημείο για δεκαπέντε λεπτά και μετράς πεταλούδες. Μόνο για δεκαπέντε λεπτά. Κι αυτό το κάνουν άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη. Και τρίτον, είναι αυτό που ονομάζουμε διατομή πεταλούδων. Σχεδιάστε λοιπόν ένα φανταστικό κουτί στο μυαλό σας, πέντε επί πέντε επί πέντε μέτρα, ένα φανταστικό κουτί που βρίσκεται ακριβώς μπροστά σας. Διαλέξτε λοιπόν μια συγκεκριμένη διαδρομή, την οποία θα κάνετε μία φορά την εβδομάδα, και θα καταγράφετε κατά τη διάρκειά της όλες τις πεταλούδες που πετάνε μέσα στο φανταστικό κουτί σας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το κάνουμε αυτό από το 1976. Οπότε ξέρουμε τι συμβαίνει στις πεταλούδες στη χώρα μας».
Στο Ηνωμένο Βασίλειο μετρούν πεταλούδες από τόσο παλιά λοιπόν. Εξηγείται ιστορικά αυτό. Ο μεγάλος πλούτος επί Βρετανικής Αυτοκρατορίας είχε χαρίσει στους Βρετανούς τον χρόνο και την ελευθερία να ασχοληθούν με τη μελέτη του φυσικού κόσμου, μου λέει ο Δρ Ντάναχαρ. «Έχουμε μια δυσάρεστη ιστορία εξαιτίας του ιμπεριαλισμού. Ως συνέπεια όμως των όσων συνέβησαν τότε, οφείλουμε να δώσουμε πράγματα». Γι’ αυτό έχει ταχθεί να ευαισθητοποιήσει τους Κερκυραίους.
Ζει σε ένα βιομηχανοποιημένο τοπίο, μου εξηγεί, όπου η γεωργία είναι ασύλληπτα εντατικοποιημένη. «Έχουμε εξαφανίσει τεράστιες εκτάσεις φυσικού περιβάλλοντος. Το 98% όλων των λιβαδιών μας με τα αγριολούλουδα έχει εξαφανιστεί από το 1970! Το 98%! Το περιβάλλον για την άγρια ζωή είναι πλέον «στο περιθώριο» στο Ηνωμένο Βασίλειο και όσοι οργανισμοί ζουν σε μικρά απομονωμένα κομμάτια που ακόμα υπάρχουν έχουν μεγάλη δυσκολία να μετακινηθούν από το ένα στο άλλο». Μου εξηγεί ότι χρησιμοποιούν εντατικά για παράδειγμα νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα, που μειώνουν τον αριθμό των ασπόνδυλων. «Πρόσφατες έρευνες τα τελευταία 27 χρόνια στη Γερμανία έδειξαν ότι υπάρχει μεγάλη μείωση στον αριθμό των ασπόνδυλων στην Ηπειρωτική Ευρώπη – γεγονός στενά σχετιζόμενο και με την Κοινή Αγροτική Πολιτική από τη δεκαετία του ’70».
Η Ελλάδα, μου λέει, είναι μάλλον η χώρα με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη – με το Αρχιπέλαγος και όλα τα διαφορετικά νησιά. Και έχει μελετηθεί ελάχιστα. «Eχω κάνει περιηγήσεις για πεταλούδες στη Νότια και τη Βόρεια Ελλάδα. Όταν έρχομαι στη χώρα σας λοιπόν και βλέπω αυτόν τον απίστευτο πλούτο της φυσικής σας κληρονομιάς… νιώθω ότι είναι ευθύνη μου να αρχίσω να χοροπηδάω και να φωνάζω “Αυτό είναι πραγματικά σημαντικό και πρέπει να το προστατεύσετε πριν εξαφανιστεί!” Γιατί είναι τόσο εύκολο να χαθεί – και να χαθεί για πάντα».
«Ξέρεις» -συνεχίζει- «οι Έλληνες έχετε δώσει τόσα πολλά στον κόσμο, ο δυτικός πολιτισμός ουσιαστικά βασίζεται στον αρχαίο ελληνικό. Ο κόσμος αναγνωρίζει την πολιτισμική σας κληρονομιά, αλλά για κάποιο λόγο η φυσική σας κληρονομιά είναι αόρατη. Και δεν το καταλαβαίνω αυτό. Γιατί είναι εφάμιλλη, αν όχι πιο σημαντική από την πολιτισμική. Είναι τρομερό. Και αυτό μοιάζει να έχει παραβλεφθεί και κάπως πρέπει οι άνθρωποι να καταλάβουν πόσο ασύλληπτα πολύτιμο είναι. Το χώμα που πατάτε στην Ελλάδα και όλα όσα φυτρώνουν γύρω του είναι απλώς φοβερά πολύτιμα».
Όταν ήμασταν παιδιά, μας έλεγαν να μην αγγίζουμε τις πεταλούδες γιατί θα πεθάνουν. Αργότερα θα ανακαλύπταμε ότι το άγγιγμα καθεαυτό δεν τις σκοτώνει, αλλά μπορεί να θαμπώσει τα μοτίβα τους, κι έτσι να δυσκολευτούν να ζευγαρώσουν ή να εντοπιστούν ευκολότερα από κάποιο αρπακτικό λόγω ελλειμματικού καμουφλάζ. Πριν τη συνέντευξη διάβαζα ότι είκοσι έξι είδη πεταλούδας στην Αυστραλία κινδυνεύουν με εξαφάνιση τα επόμενα 20 χρόνια. Τελικά, πόσο ευαίσθητες είναι οι πεταλούδες;
«Οι πεταλούδες είναι λιγότερο ευαίσθητες από όσο φαντάζεσαι», μου λέει ο Δρ Ντάναχαρ. «Γιατί μπορούν να αναπαράγονται τόσο γρήγορα όταν οι συνθήκες είναι καλές».
Κινδυνεύουν οι πεταλούδες της Κέρκυρας; «Για να απαντήσω στην ερώτησή σου, χρειαζόμαστε στοιχεία. Προς στιγμήν, έχουμε μόνο περιστασιακά στοιχεία, ενδεικτικά για προβλήματα στην Κέρκυρα. Ξέρεις, οι Ενετοί έβαλαν τους Κερκυραίους να φυτέψουν πολλές ελιές, η ελαιοπαραγωγή είναι σημαντικό πράγμα. Κάποια μέλη μας από το Corfu Butterfly Conservation έχουν περιστασιακά στοιχεία πως όταν ψεκάζουν τις ελιές, όλες οι πεταλούδες σε μια περιοχή μπορεί να χαθούν».
Όλες; «Είχαμε έναν Άγγλο στην Κέρκυρα, που παρατηρούσε τις πεταλούδες στον κήπο του καθημερινά. Κατέγραψε λοιπόν 44 είδη σε διάστημα δύο χρόνων. Από εκεί που είμαι, ολόκληρη η κομητεία με μέγεθος παρόμοιο με αυτό της Κέρκυρας έχει 44 είδη… Η Κέρκυρα έχει 75 γνωστά είδη. Σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουμε 59. Οπότε αυτό το μικρό νησί έχει πολύ μεγάλη βιοποικιλότητα στις πεταλούδες. Για να συνεχίσω όμως την ιστορία, ο άνθρωπος αυτός παρατήρησε πως όταν ο γείτονάς του ψέκαζε τις ελιές, όλες οι μέλισσες, όλες οι πεταλούδες πέθαιναν. Και επέστρεφαν μετά από 6-7 εβδομάδες, έχοντας ταξιδέψει από μακρινή περιοχή που δεν είχε δηλητηριαστεί με χημικά».
Είναι για να καταλάβουμε το μέγεθος του προβλήματος που ξεκινήσαμε την Έρευνα για τις Πεταλούδες της Κέρκυρας. «Οπότε, αν ενθαρρύνουμε την επιστήμη των πολιτών και κάνουμε τον κόσμο να καταγράφει πεταλούδες, τότε θα έχουμε τα πρώτα εμπεριστατωμένα στοιχεία για την κατανομή και τον αριθμό των πεταλούδων. Και τότε θα μπορούμε να συγκρίνουμε και να δούμε αν αυξήθηκε ή μειώθηκε ο αριθμός τους». Μου υπενθυμίζει ότι αξιοποιεί τις πεταλούδες σαν ναυαρχίδα βιοποικιλότητας. «Γενικά, αν κάτι κακό συμβαίνει στις πεταλούδες, να είσαι σίγουρη ότι κάτι κακό συμβαίνει και σε άλλα πλάσματα της φύσης… Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να ολοκληρώσουμε αυτή την πενταετή έρευνα. Και μετά ίσως κάνουμε κι άλλη μία. Και τότε, θα μου ξανακάνεις την ίδια ερώτηση».
Το εγχείρημα χαρτογράφησης των πεταλούδων αναπόφευκτα θα ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους και για άλλα είδη, επειδή «κυνηγώντας πεταλούδες» θα έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν και να αγαπήσουν και άλλα πλάσματα της φύσης, εξηγεί ο Δρ Ντάναχαρ. «Θέλουμε να διαπιστώσουμε ποιοι είναι οι σημαντικοί οικότοποι και ποιοι βρίσκονται σε κίνδυνο… ίσως εξαιτίας της επέκτασης της γεωργίας ή του τουρισμού. Η περίπτωση του Ερημίτη είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Χρειαζόμασταν μια καλή έρευνα για να γνωρίζουμε εάν αυτό είναι καλή ιδέα ή όχι. Αλλά δεν την έχουμε».
Αναφέρεται στα σχέδια για την κατασκευή μεγάλης κλίμακας τουριστικών υποδομών στον Ερημίτη, σε ένα από τα πιο παρθένα οικοσυστήματα της Κέρκυρας. Η άδεια κατασκευής δόθηκε τελικά στην κατασκευάστρια NCH Capital το 2020, με τις μπουλντόζες να φέρονται να έχουν ήδη «πιάσει δουλειά», έχοντας απέναντί τους μια παράδοξη συμμαχία πλουσίων με βίλες στην περιοχή, ντόπιων οικολόγων και περιβαλλοντικών οργανώσεων.
Αν οι Έλληνες συνεχίσουν να ακολουθούν το παραδοσιακό μοντέλο του τουρισμού και αναπτύσσουν συνεχώς την ακτή –προειδοποιεί ο Δρ Ντάναχαρ- «μπορεί να χάσουν τεράστια κομμάτια φυσικής κληρονομιάς που θα ήταν πιο επωφελή σε αυτούς μακροπρόθεσμα από τα χρήματα που κερδίζουν από τον τουρισμό».
Στον Άτλαντα που ετοιμάζει το Corfu Butterfly Conservation, θα καταγράφονται και οι ιδανικές τοποθεσίες για παρατήρηση πεταλούδων. Ο Δρ Ντάναχαρ σχεδιάζει μεταξύ άλλων «τουρισμό πεταλούδας» στο νησί. Θεωρεί πως στην Ελλάδα δεν έχουμε αντιληφθεί πως ο οικοτουρισμός μπορεί να επεκτείνει σημαντικά την τουριστική σεζόν. «Τώρα οι τουρίστες έρχονται πότε, αρχές Μαΐου; Μα οι πεταλούδες είναι εκεί από τον Ιανουάριο. Σταματούν τον Δεκέμβριο. Είναι εκεί σχεδόν όλο τον χρόνο, αλλά οι άνθρωποι μπορούν να έρχονται από τον Μάρτιο και μέχρι τον Οκτώβριο. Πραγματικά, μπορεί να αυξήσει κατά 25% τον τουρισμό στην Κέρκυρα».
Χρειάζεται να εκπαιδευτούμε, μου λέει, να συνειδητοποιήσουμε τις δυνατότητες του οικοτουρισμού, για να αλλάξουμε φιλοσοφία. Και τότε ακόμα και αυτοί που σχεδιάζουν να χτίσουν στον Ερημίτη μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο που κάνουν business. Στην τελική, είναι επωφελές και οικονομικά. Όσοι έρχονται για οικοτουρισμό στην Ελλάδα «πληρώνουν πολλά χρήματα, περίπου 1.500 λίρες (1730 ευρώ) για δέκα ημέρες».
Σωστά. Αλλά εδώ ο ίδιος ο πρωθυπουργός της χώρας δήλωνε από την Κέρκυρα ότι «…κάποια στιγμή θα καεί» προφανώς αναφερόμενος στο δάσος, σε φερόμενη απόπειρα δικαιολόγησης της αδειοδότησης για δόμηση στον Ερημίτη. Ενημερώνω τον Δρα Ντάναχαρ για το «περιβαλλοντικό» νομοσχέδιο που ψηφίστηκε πέρσι και ξεσήκωσε πολίτες και περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς φέρεται να επιχειρεί να «βάλει χέρι» ακόμα και σε περιοχές Natura 2000. Δεν το γνώριζε. «Δεν νομίζω ότι είναι έξυπνο, χάνουν την ουσία, είναι στενόμυαλο, μυωπικό. Αλλά ο καπιταλισμός είναι καπιταλισμός – και τα χρήματα είναι σημαντικά για το σύστημα».
Ο Νταν Ντάναχαρ προωθεί με πάθος το Corfu Butterfly Conservation. Στις 16 Ιουνίου θα δώσει μάλιστα σχετική διάλεξη διαδικτυακά στο Linnean Society of London, την αρχαιότερη ενεργή κοινότητα του κόσμου αφιερωμένη στη φυσική ιστορία. Μπροστάρισσα σε όλο το εγχείρημα είναι και η χήρα του Τζέραλντ Ντάρελ, Λι. Στο πλευρό τους, διάφοροι οργανισμοί. «Προς στιγμήν, όλοι οι οδηγοί και όλα τα χρήματα έρχονται από την Αγγλία, αλλά το ζήτημα είναι να το κάνουμε ελληνικό ή κερκυραϊκό… Σκέφτομαι πώς μπορεί να γίνει. Θέλω να σταματήσω να ασχολούμαι κάποια στιγμή, να επισκέπτομαι και να λέω “κάνετε πολύ καλή δουλειά”».
Ο έκτος «μαζικός αφανισμός» έχει ήδη δρομολογηθεί για τον πλανήτη, με ενημερώνει ο Δρ Ντάναχαρ. «Μαθαίνουμε από τη γεωλογική ιστορία ότι έχουν υπάρξει πέντε μαζικοί αφανισμοί, ο τελευταίος ήταν όταν εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι, πριν από 73 εκατομμύρια χρόνια. Τώρα διανύουμε τον έκτο, που είναι ανθρωπογενής (anthropocene), η ανθρώπινη δραστηριότητα δηλαδή έχει επηρεάσει την εξέλιξη της γης. Ο “Θεός της Βιοποικιλότητας” στις ΗΠΑ, ο E.O. Γουίλσον θεωρεί ότι μπορεί να χάσουμε τα μισά είδη τα επόμενα 100 χρόνια αν εξακολουθήσουμε να κάνουμε ό,τι κάνουμε».
«Θεέ μου», αναφωνώ αυθόρμητα. Μου εξηγεί ότι επιστήμονες έχουν ήδη προσληφθεί από μεγάλες εταιρείες και ερευνούν το γενετικό δυναμικό του πλανήτη προτού αυτό εξαφανιστεί.
«Και τι κάνουμε, Δρα Ντάναχαρ;» Η απάντηση είναι αναπάντεχη: Αισιοδοξούμε. Ο ίδιος συμμετέχει στην καμπάνια Earth Optimism (Αισιοδοξία για τη Γη) του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. «Είναι πολύ σημαντικό να βγάζουμε προς τα έξω θετικές ειδήσεις, έχουμε τόσο συνηθίσει στα άσχημα νέα. Τα περισσότερα από αυτά που κάνω δεν είναι επειδή είμαι σπουδαίος διανοούμενος, αλλά επειδή είμαι πολύ ενθουσιώδης. Και είναι πραγματικά σημαντικό να διατηρούμε την αισιοδοξία μας για το τι μπορούμε να κάνουμε. Γιατί οι άνθρωποι χειραφετούνται μέσα από την αισιοδοξία».
«Στην πόλη που μένω, στο Μπράιτον της Αγγλίας, εργάζομαι πολύ καιρό σε πολλές πρωτοβουλίες βιοποικιλότητας για να κινούνται τα πράγματα. Πλέον η UNESCO μας έχει ανακηρύξει σε περιοχή Απόθεμα της Βιόσφαιρας [σσ.: πρότυπη περιοχή όπου η προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος εναρμονίζεται με την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη]. Έχουμε δημιουργήσει πολλούς οικότοπους για άγρια ζωή. Και τα παιδιά με τα οποία δουλεύω (συνταξιοδοτήθηκα τον Φεβρουάριο) γνωρίζουν πως δεν είναι όλα όσα ακούν στα ΜΜΕ αλήθεια. Γιατί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, σε ένα μικρό κομμάτι γης κοντά στο σχολείο μου –περίπου όσο το μισό ενός ποδοσφαιρικού γηπέδου- έχουμε καταφέρει να έρχεται το 86% όλων των πεταλούδων της πόλης. Γιατί το φροντίζουμε σωστά. Και τα παιδιά μπορούν να πάνε να θαυμάσουν εθνικά σπάνιες πεταλούδες, σε τούτο το λιβαδάκι δίπλα απ’ την τάξη τους. Κι αυτό οδηγεί σε μια βαθιά κατανόηση γιατί είναι σημαντικό το πώς μπορούμε να διαχειριστούμε με συμπόνια το περιβάλλον μας. Αυτό είναι το μήνυμα που συνεχώς μεταδίδουμε στα παιδιά μας και είναι το μήνυμα επάνω στο οποίο θέλω να εργαστώ στο Corfu Butterfly Conservation κι ελπίζουμε να δώσουμε και στην Κέρκυρα. Το πρώτο βήμα είναι να ανακαλύψετε τι έχετε. Και το κάνουμε αυτό με τις πεταλούδες».
Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη για την πεταλούδα είναι «Ψυχή». Και σίγουρα δεν τη χρησιμοποίησε τυχαία ο Αριστοτέλης όταν περιέγραφε το θαυμαστό αυτό έντομο. Ο αρχαίος ελληνικός μύθος λέει ότι η Ψυχή, μια εκθαμβωτικής ομορφιάς θνητή, έκλεβε τη δόξα της Αφροδίτης. Έξαλλη η θεά (δεν έπαιζες τότε με τις θεές) διέταξε τον γιο της Έρωτα να κάνει την Ψυχή να ερωτευτεί κάποιο φριχτό πλάσμα. Όμως, τελικά, ο ίδιος ο Έρωτας ερωτεύτηκε την Ψυχή και τη φυγάδευσε σε κρυψώνα όπου την επισκεπτόταν στα σκοτεινά για να μην τον αναγνωρίσει. Μα εκείνη ένα βράδυ άναψε τη λάμπα, κι ο Έρωτας τρόμαξε κι έφυγε. Η Ψυχή τότε ξεκίνησε να τον αναζητά απελπισμένα, κι έπεσε στα χέρια της Αφροδίτης που την υπέβαλε σε ακατόρθωτες δοκιμασίες. Τελικά, ο Έρωτας έσωσε την Ψυχή και την παντρεύτηκε, αφού πρώτα ο Δίας τη λυπήθηκε και την έκανε αθάνατη. Η μυθολογική εικονοπλασία αναπαριστά έτσι πολύ συχνά την Ψυχή με φτερά πεταλούδας, που πετά απελευθερωμένη από τον θάνατο.
«Μήπως αν χάσουμε τις πεταλούδες, κινδυνεύουμε να χάσουμε κατά κάποιον τρόπο και την ψυχή μας;» ρωτώ τον Δρα Ντάναχαρ.
«Ναι, ναι! Πραγματικά, νομίζω πως έχεις δίκιο. Είναι μια υπέροχη ιδέα, γιατί… Δεν θέλεις να χάσεις την ψυχή σου, έτσι δεν είναι;»
«Σίγουρα, όχι!» του απαντώ.
Και κάπως έτσι, αφήνοντας τον μύθο να ξεδιαλύνει τα σκοτάδια στις πολύ πραγματικές ζωές μας, ευχαριστώ τον Δρα Νταν Ντάναχαρ για τη συζήτηση, και τον αφήνω να συνεχίσει τη μέρα του στο Μπράιτον. Μέσα σε τόσο ζόφο, ξεχύθηκε ξάφνου φως αισιοδοξίας: Κάποιοι, κάπου αγωνίζονται να σώσουν την ομορφιά. Κατεβάζω την εφαρμογή στο κινητό για ν’ αρχίσω να μετράω πεταλούδες. Επείγει να συμμαχήσουμε μαζί τους.
