Σκηνή από το ντοκιμαντέρ Exotica, Erotica, Etc
Η θάλασσα πάντα ασκούσε και θ’ ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία στους στεριανούς: έναν μαγνητισμό γεμάτο υποσχέσεις, τοπία ανεξερεύνητα στο τέλος του ορίζοντα κι ένα ταξίδι προς τα πέρατα όχι της Γης μονάχα, αλλά και της ψυχής μας. Μια άπιαστη απόδραση από τα τετριμμένα, τα πεζά, πασπαλισμένη με μπόλικη ρομαντικοποιημένη μελαγχολία για μια ζωή αλλιώτικη, γεμάτη περιπέτειες κι εξωτικές αισθήσεις, που μόνο μέσα από την ποίηση έχει μπορέσει ο άνθρωπος να ζήσει. Και ποιος θα ήταν πιο ενδεδειγμένος τρόπος αυτή της η επίδραση να καταγραφεί, απ’ την ποιητική, αφαιρετική προσέγγιση με την οποία έχει μπολιάσει την υψηλής αισθητικής κινηματογράφηση της η Ευαγγελία Κρανιώτη στο ντοκιμαντέρ της Exotica, Erotica, Etc.
Το μεγάλου μήκους ντεμπούτο της γαλλοτραφούς σκηνοθέτιδος, έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ Βερολίνου τον περασμένο Φλεβάρη, κι ύστερα από μήνες περιπλανήσεων σε κινηματογραφικά λιμάνια σ’ όλον τον κόσμο, έφτασε στην Αθήνα πριν από τρεις εβδομάδες, για να τιγκάρει την πρεμιέρα του στα πλαίσια του CineDoc. Η ταινία επανέλαβε το sold out μια βδομάδα μετά στον Δαναό, και η Ευαγγελία Κρανιώτη μίλησε στην Popaganda γι’ αυτό το απροσδόκητο σουξέ, λίγο πριν γεμίσει και την τρίτη προβολή αυτό το Σάββατο στην αίθουσα τον Αμπελοκήπων.
Κεντρικός αφηγητής σ’ αυτό το ντοκιμαντέρ είναι ο Καπετάνιος, η φωνή του οποίου όμως ακούγεται μόνο απ’ το τηλέφωνο, πράγμα που επιτείνει αυτήν την αίσθηση της συνεχούς απουσίας που αντιπροσωπεύουν οι ναυτικοί. Αυτό ήταν μια συνειδητή αισθητική επιλογή, ή προέκυψε ως πρακτική αναγκαιότητα; Ήταν και τα δυο ταυτόχρονα. Τόσο που, όταν πια είχα τη δυνατότητα να πάω να κινηματογραφήσω τον Καπετάνιο, δεν το έκανα. Προτίμησα να κρατήσω μόνο τη φωνή του έτσι όπως την ηχογράφησα στο τηλέφωνο τότε που δεν μπορούσα να τον συναντήσω, και τα λόγια του έμοιαζαν να έρχονται από κάπου μακριά — από ένα μοναχικό δωμάτιο ξενοδοχείου, ή τη μέση του ωκεανού. Κατά τη δημιουργία μιας ταινίας προκύπτουν συνεχώς διλήμματα και αδιέξοδα, ακόμα κι όταν τα γυρίσματα έχουν επίσημα ολοκληρωθεί. Πόσο μάλλον στην περίπτωση ενός ντοκιμαντέρ σαν το Exotica, Erotica, Etc., που μπορεί ακόμα και να ξαναγραφτεί ολόκληρο όταν βρίσκεται στο μοντάζ. Όμως τα εμπόδια ανοίγουν δρόμους προς ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις, που ενίοτε κανείς δεν είχε αρχικά προβλέψει –κανείς εκτός απ’ την ίδια την ταινία, που πάντα αναζητά και τελικά επιβάλει τους τρόπους για την ολοκλήρωσή της.
Σκηνή από το ντοκιμαντέρ Exotica, Erotica, Etc
Επιπλέον, πάντως, ο συγκεκριμένος ναυτικός ακούγεται σαν πραγματική μετενσάρκωση του Καββαδία! Πώς τον πέτυχες; Με τον Καπετάνιο γνωριστήκαμε σ᾽ ένα αιγαιποπελαγίτικο νησί στην αρχή της έρευνας μου πάνω στους παλιούς ναυτικούς. Δεν κρατήσαμε καμία επαφή τα χρόνια που ακολούθησαν, όμως πολλές φορές θυμόμουν τις λιγοστές μας συζητήσεις, ενώ μια φράση του είχε μείνει χαραγμένη στο μυαλό μου. Αυτή τη φράση την ξαναβρήκα σε μια παλιά κασσέτα πριν κλείσω το πρώτο μοντάζ της ταινίας, όταν έψαχν να βρωεπειγοντωςαφηγησεις ναυτικών από τα ταξίδια μου στη Μεσόγειο για να δημιουργήσω ενα “αντιπαλο δέος” στην αφήγηση της κεντρικής ηρωίδας. Ακολουθώντας το ένστικτο μου αποφάσισα να αναζητήσω τον συγκεκριμένο ναυτικό, αγνοώντας αν θα δεχόταν την πρότασή μου για μια σειρά από συζητήσεις μεσω skype, ἠ αν ο λόγος του θα μπορούσε τελικά να συνθέσει τη στιβαρή ανδρική αφήγηση που έψαχνα. Αυτό το παράτολμο εγχείρημα ήταν μια από τις πιο ουσιαστικές προκλήσεις της ταινίας. Το να γράψω ένα σενάριο που θα διάβαζε ένας ηθοποιός δεν με αφορούσε εν προκειμένω – αν επιζητούσα κάτι τέτοιο θα είχα διαλέξει τη μυθοπλασία. Εγώ αντίθετα έψαχνα για αληθινούς χαρακτήρες, ικανούς να εμπνεύσουν ένα βιβλίο ἠ μια ταινία μυθοπλασίας. Ήταν σημαντικό για μένα ο άνδρας που θα έπαιρνε το λόγο στην ταινία μου να έχει ζήσει αυτά που αφηγείται κι επιπλέον να έχει επιλέξει να τα μοιραστεί μαζι μου. Έτσι κι έγινε. Στις βδομάδες που ακολούθησαν, κάθε καινούρια αφήγηση του Καπετάνιου επιδρούσε οργανικά στο υπάρχον μοντάζ, ανατρέποντας το ξανά και ξανά, και δίνοντας σταδιακαστην ταινία την τελική μορφή της. Του είμαι ευγνώμων για την υπομονή και την εμπιστοσύνη που μου έδειξε.
Αφιέρωσες σχεδόν μια δεκαετία σ’ αυτό το project, συγκεντρώνοντας οπτικοακουστικό, αλλά και συναισθηματικό υλικό για την ταινία. Ποιο θα έλεγες ότι είναι το στοιχείο, το αναμνηστικό που κρατάς ως πιο πολύτιμο απ’ αυτό το ταξίδι, το οποίο φαντάζομαι ήταν κι ένα ταξίδι προς τα έσω σου, εκτός από ένα ταξίδι προς τα άγνωστα σημεία του ορίζοντα;Ήδη από τα χρόνια που ταξίδευα δίχως να κοιτάω το υλικό που κατέγραφα πυρετωδώς, αλλά και τώρα που αναμετρήθηκα για πρώτη φόρα μαζί του μέσα από την ταινία, έχω την αίσθηση πως το πιο ολοκληρωμένο αρχείο της έρευνας μου δεν ήταν τα βίντεο ούτε οι φωτογραφίες μου, αλλά εγώ η ίδια. Η περιπέτεια αυτή ήταν η δική μου χειραψία με το άγνωστο, και μέσα από αυτήν αποχαιρέτισα την “πρώτη” μου νεότητα και τις ανασφάλειές της. Ταξιδεύοντας έμαθα να αφήνομαι αλλά και ν᾽αφήνω.
Υπάρχει ένα παράδοξο με τους ανθρώπους οι οποίοι ζουν ταξιδεύοντας, κι αυτό είναι το ότι αισθάνονται να βρίσκονται στο σημείο για το οποίο προορίζονται, μόνο όταν βρίσκονται ανάμεσα στην αναχώρηση και την άφιξη. Κι αυτό είναι κάτι το οποίο ωραιοποιείται, εμποτίζεται με μια ρομαντική ποιότητα από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Τώρα που το έχεις ζήσει όμως, είναι κάτι το οποίο θα μπορούσε να αντέξει ο καθένας ως τρόπο ζωής;Μα ο καθένας το βιώνει, απλά και μόνο ζώντας. Ο τρόπος ζωής των ναυτικών δεν είναι παρά μια αλληγορία ανάμεσα σε άλλες, μια αφορμή για να αντιληφθεί κανείς την ίδια τη ζωή ως διαδρομή ανάμεσα στην άφιξη και την αναχώρηση. Υπό αυτή την έννοια όλοι είμαστε ναυτικοί. Όταν κανείς το συνειδητοποιήσει αυτό, νομίζω προσπερνά τον σκόπελο του φόβου ἠ της ωραιοποίησης των δυσκολιών. Εν τέλει, σημασία έχει η αλήθεια του καθενός. Και για μένα η ουσία βρίσκεται στην κίνηση και την αλλαγή, ανεξαρτήτως τρόπου ζωής.
Σκηνή από το ντοκιμαντέρ Exotica, Erotica, Etc
Το ντοκιμαντέρ από μόνο του είναι ένα αρκετά δύσκολο είδος να επικοινωνήσεις στον κόσμο. Το δημιουργικό έχει ένα επιπλέον επίπεδο δυσκολίας, και η δική σου, αφαιρετική, ποιητική προσέγγιση προσθέτει άλλον έναν βαθμό απαιτητικότητας. Γιατί επέλεξες αυτήν την προσέγγιση και πόσο σε έχει προβληματίσει αυτό, τώρα που η ταινία έχει κάνει τις επαφές με της με το κοινό, κι έχει άλλη μία συνάντηση με τον κόσμο απόψε στο Cine Doc;Η φόρμα υπηρετεί το περιεχόμενο. Εν προκειμένω, διάλεξα μια πολύ προσωπική γραφή γιατί εκείνο που με ενδιέφερε ήταν αφενός να ζήσω η ίδια το φάσμα της αναχώρησης, κι αφετέρου να χαρτογραφήσω τους έρωτες ναυτικών και γυναικών της νύχτας, που κατά τ’ άλλα έχουν υπάρξει ευρέως αντικείμενο μυθοπλασίας στον κινηματογράφο, όσο και στη λογοτεχνία. Η εξαιρετικά θετική ανταπόκριση του κοινού, και δη του αθηναϊκού, σ’ αυτό το εικαστικό πείραμα, ξεπέρασε κάθε προσδοκία μου. Κι αν μη τι άλλο, ενδυνάμωσε την πίστη μου στην εικόνα, στο λόγο, αλλά και στην ιδιορρυθμία της δημιουργίας –μακριά από συνταγές και στερεότυπα.
