Το «Τρίτο Στεφάνι» του Μαρκουλάκη, μια παράσταση στεγνή, χωρίς τους χυμούς του βιβλίου του Κώστα Ταχτσή

«Εδώ έχουμε να κάνουμε με το έπος της ανερχόμενης τάξης, αυτής που αργότερα βαφτίστηκε με το επίθετο «μικροαστική». […] O ευαίσθητος αναγνώστης, τα «παιδιά τα φανατικά για γράμματα», όσοι νέοι αναγνώστες προστεθούν, θα εκτιμήσουν τις περιπέτειες της Εκάβης και της Νίνας, αλλά και τη συλλογική περιπέτεια του ρωμαίικου, που προβάλλεται στο βάθος […]. Το Τρίτο στεφάνι θα τους αποκαλύψει από πού ξεκίνησαν οι Εκάβες και οι Νίνες. Θα τους δείξει ποια είναι η ζωή μας σήμερα και γιατί είναι αυτή και όχι άλλη. […]». 

Ο Μένης Κουμανταρέας αγγίζει μέσα σε μια παράγραφο την αξία του βιβλίου του Κώστα Ταχτσή «Το τρίτο στεφάνι» και ίσως και τους λόγους που πάντα μας συγκινεί και μας προκαλεί δέος αυτό το βιβλίο και οι ήρωές του. Κυρίως οι ηρωίδες του. Ένα μυθιστόρημα που το ακολουθεί κάτι σαν μύθος, και που ό,τι και όποιος καταπιάνεται με τις σελίδες του δημιουργεί αναμφίβολα μεγάλο ενδιαφέρον. Όπως η φετινή παράσταση που ελάχιστα παίχτηκε με την πληρότητα του 30% στο «Παλλάς» και σκηνοθέτησε ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Δεν υπήρχε περίπτωση να μην δω τη streaming παρουσίασή της, το περασμένο Σάββατο. 

Η παράσταση ξεκινάει με την Εκάβη (Μαρία Καβογιάννη) να κουβαλάει έναν ξύλινο σταυρό. Κι αμέσως μετά η Νίνα (Μαρία Κίτσου) αρχίζει να ξετυλίγει την αφήγηση αυτής της πολυπρόσωπης ιστορίας, που άλλαξε πολλούς τόπους, και αφηγήθηκε μ’ έναν μαγικά άμεσο τρόπο την ιστορία της Ελλάδας τον 20ό αιώνα. 

Ο Πάρης Μέξης είναι αλήθεια ότι έστησε ένα σκηνικό διάφανο και ανάλαφρο ώστε να ενταχθούν στα επίπεδά του οι πολλαπλές και οι παράλληλες σκηνές του κειμένου, είτε ζωντανά είτε ως ταμπλώ βιβάν. Και το φώτισε έξοχα ο Αλέκος Γιάνναρος. Και στην αρχή, που τα πράγματα ήταν ανάλαφρα και αθώα, ο ρυθμός της παράστασης κυλούσε γοργά και εξίσου ανάλαφρα με την αθωότητα των αρχών του 20ού αιώνα, παρότι ήταν φανερό ότι ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης είχε πατήσει στις παραδόσεις και τις φόρμες του φαντασμαγορικού λαϊκού θεάτρου, που όμως, αυτές οι παραδόσεις κι αυτές οι φόρμες πολύ σύντομα πρόδωσαν το κείμενο που κλήθηκαν να ζωντανέψουν. Και αναγνωρίζοντας πόσο δύσκολο είναι να κάνει κανείς διασκευή σ’ ένα τόσο πυκνό και πολυεπίπεδο κείμενο, θα έλεγα ότι και η διασκευή μπάταρε δίνοντας χώρο και χρόνο σε σκηνές που νομίζω είναι το φόντο στο βιβλίο του Ταχτσή, ή συνδετικές της αφήγησης, όπως η σκηνή της δίκης του Δημήτρη που δεν αντιλήφθηκα γιατί ξεχείλωσε τόσο.

Μέσα σ’ αυτή την τεράστια τοιχογραφία, υπήρχαν, ασφαλώς και οι ηθοποιοί που κλήθηκαν να τη ζωντανέψουν. Και με έκπληξη διαπίστωσα ότι αυτό που κυριάρχησε ήταν η υπερβολή και η αβαθής προσέγγιση των χαρακτήρων, με κραυγές και περιττή κίνηση. Με εξαιρέσεις φυσικά και πρώτη εκείνην της Μαρίας Καβογιάννη, που σίγουρα είναι μία από τις καλύτερες ερμηνείες της Εκάβης, σε όλες τις μορφές που έχει παρουσιαστεί το έργο του Ταχτσή. Είχε όλα τα στοιχεία της λαϊκότητας, της αμεσότητας, της γήινης σοφίας. Και σίγουρα πήρε το έργο πάνω της πολλές φορές. Η Μαρία Κίτσου, έμπειρη και ταλαντούχα ηθοποιός, φοβάμαι ότι δεν είχε τη μενταλιτέ της Νίνας. Είχε πιο σύγχρονη εικόνα απ’ ό,τι χρειαζόταν. Παρ’ όλα αυτά είχε το κύρος και το ταλέντο να προσεγγίσει τη Νίνα, και σε αρκετές στιγμές ήταν η μόνη που κατέβαζε την ένταση και σε καλούσε στο ρυθμό της αφήγησης. Ξεχωρίζω ακόμη τη Σύρμω Κεκέ (στο ρόλο της υπηρέτριας), την Ελίζα Σκολίδη (Ελένη), την Ελευθερία Παγκάλου (Μαρία) και την Αλεξάνδρα Παντελάκη. 

Σκεφτόμουν, μόλις τελείωσε η παράσταση, πόσες φορές έχω συναντήσει «Το τρίτο στεφάνι» έξω από τις σελίδες του βιβλίου.

Θυμήθηκα την παράσταση του Σταμάτη Φασουλή στο Εθνικό Θέατρο το 2009, με τη Νένα Μεντή Εκάβη και τη Φιλαρέτη Κομνηνού Νίνα. Θυμήθηκα την τηλεοπτική μεταφορά του μυθιστορήματος, στον ΑΝΤ 1 τη σεζόν 1995-96, σε σκηνοθεσία Γιάννη Δαλιανίδη και μουσική Σταμάτη Κραουνάκη, με την καλύτερη Νίνα ως τώρα (Νένα Μεντή) και τη σπαρακτική Λήδα Πρωτοψάλτη ως Εκάβη. Στη σειρά, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης είχε υποδυθεί τον Δημήτρη, τον άσωτο γιο της Εκάβης. Και θυμήθηκα, πολύ καλά το θυμήθηκα, εκείνες τις ραδιοφωνικές συνέχειες, στο Γ Πρόγραμμα της ΕΡΤ (τότε), το 1979, όταν ο Γιώργος Παυριανός διασκεύασε και σκηνοθέτησε «Το τρίτο στεφάνι» και άφησε μόνο τη Ρένα Βλαχοπούλου (Νίνα) και τη Σμάρω Στεφανίδου (συγκλονιστική Εκάβη) να αφηγηθούν την ιστορία και να ζωντανέψουν όλους τους ρόλους. Κι έχω ακόμα στ’ αυτιά μου τη φωνή τους. 

Τείνω να καταλήξω ότι «Το τρίτο στεφάνι» δεν ταιριάζει στην αφηγηματική γλώσσα του θεάτρου. Χρειάζεται χρόνο για ν’ απλωθεί, για να ξεδιπλωθούν όλες οι αποχρώσεις των χαρακτήρων και της εποχής που ζουν και τους διαμορφώνει. Και η παράσταση του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη δεν μπόρεσε να διευκολύνει εμάς τους θεατές να χαθούμε σε ό,τι υπάρχει στις σελίδες του βιβλίου του Ταχτσή. Είχε θεατρικότητα, παρότι υπερβολική και κραυγαλέα συχνότατα, αλλά έμεινε περισσότερο στην εικονοποίηση του βιβλίου, αφήνοντας απ’ έξω τους χυμούς του.