Gil Shaham: «Προσπαθώ να είμαι ο πιο σκληρός κριτής μου»

Με ένα βραβείο Grammy -και δώδεκα υποψηφιότητες- στο ενεργητικό του, και με πλείστες ερμηνείες που αποτέλεσαν σημείο αναφοράς, ο Αμερικανός Γκιλ Σάχαμ θεωρείται ένας από τους κορυφαίους βιολονίστες της εποχής μας.

Λίγο πριν την πρώτη του εμφάνιση στην Αθήνα όπου θα συμπράξει με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο Κοντσέρτο για βιολί του Μπραμς, μιλά για το έργο, τις συνεργασίες του με μεγάλους συνθέτες, αλλά και τη στιγμή που κλήθηκε να αντικαταστήσει τον Ιτζάκ Πέρλμαν.

Ο πατέρας σας ήταν αστροφυσικός και η μητέρα σας κυτταρογενετίστρια, ωστόσο τόσο εσείς όσο και η αδερφή σας ακολουθήσατε τον δρόμο της τέχνης και συγκεκριμένα της μουσικής. Πιστεύετε ότι στη βάση της μουσικής τέχνης υπάρχουν οι θετικές επιστήμες και ιδιαίτερα τα μαθηματικά; Με αυτή την έννοια βρεθήκατε ποτέ στο δίλημμα επιστήμη ή τέχνη;

Νομίζω ότι η επιστήμη και τα μαθηματικά συνδέονται στενά με τη μουσική. Οι πειραματισμοί και οι ανακαλύψεις είναι κοινό σημείο και προσφέρουν την ίδια ικανοποίηση και στους δύο τομείς. Σε αντίθεση με τον μεγαλύτερο αδερφό μου που έγινε επιστήμονας, εγώ ήθελα να κλείνομαι στο δωμάτιό μου για να μελετήσω βιολί. Η μουσική είναι μια μαγική τέχνη που μέσα από την αφαιρετικότητά της μπορεί να φέρει κοντά τους ανθρώπους και να τους συγκινήσει.

Η καριέρα σας απογειώθηκε όταν μόλις σε ηλικία 18 ετών κληθήκατε να αντικαταστήσετε τον Ιτζάκ Πέρλμαν σε τρεις συναυλίες με την Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου. Θυμάστε πού σας βρήκε αυτή η πρόταση; Πιστεύετε ήταν μια εμπειρία που επηρέασε την αυτοπεποίθησή σας ως νεαρό βιολιστή;

Ήμουν στο μάθημα αγγλικών της Γ΄ λυκείου. Ακούστηκε ένα χτύπημα στην πόρτα και αφού ο καθηγητής μίλησε με αυτόν που βρισκόταν από πίσω, στράφηκε προς το μέρος μου και μου είπε να πάω στο γραφείο του διευθυντή. Αυτό ήταν κάτι που δεν ήθελε να ακούσει κανένας μαθητής αλλά υπάκουσα χωρίς να γνωρίζω τι συμβαίνει. Όταν κατέβηκα στο γραφείο, υπήρχε ένα μήνυμα για μένα. Ο Ιτζάκ Πέρλμαν είχε ακυρώσει τις εμφανίσεις του στο Λονδίνο λόγω ασθένειας κι αν έφευγα κατευθείαν για το αεροδρόμιο θα προλάβαινα να τον αντικαταστήσω. Μπροστά στο δίλημμα να επιστρέψω στην τάξη ή να μπω στο κονκόρντ της British Airways, διάλεξα το δεύτερο. Ήταν ένα αξέχαστο ταξίδι και τόσο η Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου όσο και ο μαέστρος Μάικλ Τίλσον Τόμας μου φέρθηκαν υπέροχα. Πραγματικά άλλαξε την πορεία μου ως μουσικός. Ξαφνικά είχα πολλές περισσότερες προτάσεις για συναυλίες.

Έχετε αναφέρει στο παρελθόν ότι αντιλαμβάνεστε το Κοντσέρτο για βιολί του Μπραμς ως έναν φόρο τιμής στη φιλία του συνθέτη με τον βιολονίστα Γιόζεφ Γιόακιμ. Μελετάτε τις συνθήκες δημιουργίας των έργων που ερμηνεύετε; Πώς επηρεάζουν αυτές οι γνώσεις τη δική σας απόδοση του έργου;

Όπως όλα τα κλασικά έργα, έτσι και το Κοντσέρτο για βιολί του Μπραμς μπορείς να τα προσεγγίσεις από άπειρες διαφορετικές οπτικές γωνίες. Κάθε οπτική προσθέτει και κάτι. Πιστεύω ότι το συγκεκριμένο έργο είναι ένας φόρος τιμής του Μπραμς στη φιλία. Τόσο στη μακρά του φιλία με τον Γιόζεφ Γιόακιμ όσο και στο ιδανικό της φιλίας. Νεότεροι, οι δύο φίλοι είχαν συζητήσει για τα διαφορετικά μονοπάτια που μπορεί κανείς να ακολουθήσει στη ζωή και ο Γιόακιμ υπερασπίστηκε την επιλογή του γάμου, λέγοντας ότι διαφορετικά είναι κανείς ελεύθερος αλλά μόνος. Στα γερμανικά ήταν οι λέξεις “Frei aber Einsam”, το ακρωνύμιο των οποίων (FAE) έγινε κάτι σαν προσωπικό μότο για τον Γιόακιμ. Κάποιοι λένε ότι ο Μπραμς είχε το αντίθετο μότο FAF – ελεύθερος αλλά χαρούμενος. Ωστόσο, για τον Μπραμς που πέρασε τη ζωή του ως εργένης, το ιδανικό της φιλίας ήταν πολύ σημαντικό.

Ο Γιόακιμ συνεργάστηκε στενά με τον Μπραμς για τη συγγραφή του Κοντσέρτου. Σε ποια σημεία θα λέγατε ότι είναι φανερή η συνεισφορά του;

Ως νεαρός άντρας, στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσής του, ο Μπραμς συνάντησε για πρώτη φορά τον Γιόακιμ σε μια αίθουσα στο Αμβούργο όπου ο βιολονίστας έπαιζε το κοντσέρτο του Μπετόβεν. Πιστεύω ότι αυτή ήταν η αρχική έμπνευση για το κοντσέρτο του Μπραμς. Θεωρώ ότι έγραψε κάθε νότα του κοντσέρτου έχοντας στο μυαλό του τον Γιόακιμ.

Μια επιτυχημένη ερμηνεία του Κοντσέρτου συνδυάζει τη δεξιοτεχνία, τη μουσικότητα και την σωματική αντοχή. Με δεδομένες αυτές τις υψηλές απαιτήσεις πώς μπορεί η ορχήστρα να λειτουργήσει υποστηρικτικά για τον σολίστ;

Το συγκεκριμένο έργο είναι σαν επικό δράμα που ξεδιπλώνεται με ένα σύνολο βασικών συντελεστών. Παρόλο που το σόλο βιολί πρωταγωνιστεί, τα όργανα της ορχήστρας παίζουν διάφορους βασικούς ρόλους και μαζί ευελπιστώ ότι θα μπορέσουμε να μεταφέρουμε στο κοινό μας αυτή τη μουσική ιστορία.

Εσείς είχατε ποτέ την εμπειρία συνεργασίας με έναν συνθέτη; Την ευκαιρία να επηρεάσετε/σφραγίσετε μια σύνθεση;

Πρόσφατα είχα την τύχη να κάνω την παγκόσμια πρεμιέρα και να ηχογραφήσω το Νομαδικό Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα του Μέισον Μπέητς. Ήταν μια εμπειρία που μου χάρισε πάρα πολλά. Είμαι πολύ τυχερός που στη ζωή μου έχω συνεργαστεί με μερικούς σπουδαίους συνθέτες που με ενέπνευσαν και μας άφησαν υπέροχα έργα.

Αντιμετωπίζετε διαφορετικά τα έργα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές;

Ο μαέστρος Λόριν Μάαζελ κάποτε μου είπε: «Θα δεις, Γκιλ. Όσο περισσότερο μεγαλώνεις, τόσο περισσότερο θα απολαμβάνεις τη μουσική». Νομίζω ότι αρχίζω να καταλαβαίνω τι εννοούσε. Έχουμε καλύτερη αντίληψη και μεγαλύτερη εμπειρία όσο περνούν τα χρόνια. Υποθέτω ότι υπάρχει ένα πλεονέκτημα, στην τελική, στο να μεγαλώνεις.

Είστε πιο αυστηρός με τον εαυτό σας ή με τους άλλους; Μεγαλώνοντας, γίνεστε πιο αυστηρός ή πιο επιεικής με τα λάθη σας;

Προσπαθώ να είμαι ο πιο σκληρός κριτής μου. Θεωρώ πως είναι ένας καλός στόχος. Όταν ακούω τους άλλους προσπαθώ να μαθαίνω όσο περισσότερα μπορώ. Η μουσική κυλά βαθιά μέσα μας και υπάρχουν τόσα πολλά που μπορούμε να μάθουμε!

Πώς νιώθετε για την επερχόμενη συναυλία σας με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών;

Ανυπομονώ πολύ για τη συναυλία. Είμαι ενθουσιασμένος για το πρώτο μου ταξίδι στην Αθήνα και περιμένω με χαρά τις πρόβες.