Το σπίτι της Μαρίας Μήτσορα στο Κολωνάκι είναι ένα σκηνικό ιδανικό για φωτογράφιση ή ακόμη και για ταινία μικρού μήκους. Χρώματα έντονα, ανατολίτικα και ασιατικά στοιχεία και καθρέφτες, περισσότεροι από ένας, σε κάθε δωμάτιο. Σπίτι πληθωρικό, ζεστό και φιλόξενο, όπως και η οικοδέσποινά του. Καθώς καθόμαστε στο γραφείο της μου συστήνει τον γάτο της τον Λουρ, που ναι έχει πάρει το όνομά του από τον Lou Reed, τον οποίο είχε η συγγραφέας είχε γνωρίσει από κοντά. Δεν μπορώ, πάντως, να μην ξεκινήσω τη συζήτησή μας με αυτό που εξαρχής με εντυπωσίασε.
Το σπίτι σας έχει πολλές αντίκες και καλόγουστα μικροαντικείμενα που συνθέτουν ένα κάπως, ονειρικό, σκηνικό. Πού τα βρήκατε όλα αυτά; Άλλα τα έχω φέρει από ταξίδια κι άλλα τα έχω βρει σε παλιατζίδικα και στο σύλλογο ρακοσυλλεκτών. Έχω κάνει ένα παιχνίδι με τους καθρέφτες που οδηγεί στο άπειρο, τους έχω τοποθετήσει έτσι ώστε να καθρεφτίζεται ο κάθε ένας μέσα σε άλλους. Δεν έχει να κάνει με ματαιότητα, δεν είναι από διάθεση να βλέπω τον εαυτό μου αλλά τα κάνω αυτά για να μη βαριέμαι. Θα ήθελα επίσης οι τοίχοι να ήταν ημιδιαφανείς και να διακρίνονται οι σκιές των ανθρώπων που κυκλοφορούν μέσα στο σπίτι. Συχνά διακοσμώ και σπίτια φίλων. Το σπίτι μου θυμίζει διαφορές γωνιές του κόσμου που έχω επισκεφτεί και μου αρέσουν τα χρώματα, τα βρίσκω αντικαταθλιπτικά. Όπως και σε αυτά που γράφω μου αρέσουν οι λεπτομέρειες και η επεξεργασία τους.
Η τέχνη είναι η μεγέθυνση των λεπτομερειών που μας απασχολούν; Ο Levi-Strauss έλεγε ότι η σκέψη που ονομάζουμε φυσιολογική είναι αυτή που ψάχνει ερμηνείες για τα πράγματα, η σκέψη που χαρακτηρίζουμε ως παθολογική είναι αυτή που πλεονάζει από ερμηνείες και αυτό είναι μια μορφή τρέλας. Η σκέψη του καλλιτέχνη ψάχνει εκδοχές, ερμηνείες και ανακαλύπτει καινούργιες διαστάσεις στα πράγματα. Ο καλλιτέχνης επιθυμεί να δημιουργήσει ξανά τον κόσμο. Όποιος κινείται μέσα σε αυτό το δημιουργικό πλαίσιο είναι μια μικρογραφία Θεού.
Άρα σημαίνει ότι δεν είναι ευχαριστημένος από αυτόν τον κόσμο; Μα ποιος είναι ευχαριστημένος από αυτόν τον κόσμο; Μπορεί να θέλει κάτι για να τον διασκεδάζει ή για να διώχνει από πάνω του αυτό που του φαίνεται πολύ βαρύ.
Αυτό δίνει μια αίσθηση παντοδυναμίας στον δημιουργό; Σίγουρα. Γιατί είναι αυτός που μπορεί να γκρεμίσει τον κόσμο, να τον καταστρέψει και από τα κομμάτια του να φτιάξει κάτι καινούριο.
Στην τελευταία συλλογή διηγημάτων σας «Από τη μέση και κάτω», είναι πολλές οι αναφορές σε γειτονιές της Αθήνας; Είναι μια προσπάθεια να δημιουργήσετε εκ νέου αγαπημένες σας σημεία σε αυτή την πόλη; Πάντα υπάρχει η Αθήνα στα κείμενά μου. Ορισμένες πολύ αγαπημένες μου γωνιές της πόλης δεν υπάρχουν πια, και δε θέλω ποτέ να τις χάσω από τη μνήμη μου, όπως ήταν ένα από τα ωραιότερα σπίτια της πρωτεύουσας, στη γωνία Σίνα με Αναγνωστοπούλου. Στις πόλεις συμβαίνει αυτό που έχει πει ο T.S. Elliot με τον στίχο «In succession houses rise and fall» και βλέπεις τη φύση πριν από την πόλη και μετά από αυτήν. Γιατί πάντα η φύση είναι πιο δυνατή, αν την αφήσεις ελεύθερη θα περάσει μέσα από τα κτίρια, θα βγει από την άλλη πλευρά του τοίχου και θα συνεχίσει να πολλαπλασιάζεται. Βέβαια επειδή ήμουν πολύ παιδί της πόλης, μόλις στα πιο πρόσφατα κείμενά μου κάνει πιο δυναμική εμφάνιση η φύση.
Αυτή η ανάγκη για τη φύση πώς προέκυψε τώρα; Ίσως επειδή η φύση αλλάζει τα μεγέθη και σε ξεκουράζει. Χάνεις λίγο αυτό το εγωκεντρικό σημείο αναφοράς όταν αντικρίζεις βράχια που δημιουργήθηκαν χιλιάδες χρόνια πριν. Αυτό είναι κάτι που κάνει πιο απαλά τα πράγματα, ακόμη και όσον αφορά τον θάνατο. Αυτό που βλέπεις στη φύση είναι ότι υπάρχουν πολλά είδη κύκλων ζωής. Υπάρχει το εφήμερο που ζει 24 ώρες και υπάρχουν άλλοι κύκλοι, που στα δικά μας μάτια, φαντάζουν άπειροι. Είναι δύσκολο να φανταστούμε το τέλος των βράχων και της θάλασσας. Η σκέψη ότι όλα αυτά κάποτε θα σβήσουν είναι καταθλιπτική για τον άνθρωπο. Δεν εννοώ ότι πρέπει να περάσουμε σε μια πίστη ζωής μετά τον θάνατο με παράδεισο και κόλαση, ξέρω όμως ότι η σκέψη πως όλα θα καταλήξουν σε σκοτάδι κάνει τον άνθρωπο μηδενιστή κι αυτό το βλέπουμε πολύ στην καθημερινότητα μας.
Δεν υπάρχουν λόγοι ανάτασης; Υπάρχουν. Θα ήθελα εδώ να πω ότι τώρα τελευταία με τα αποτελέσματα των εκλογών, στον πολύ περιορισμένο δικό μας χώρο, τουλάχιστον σε αυτόν, είναι πολύ πιο φωτεινά τα πράγματα. Ελπίζω να πάνε καλά όλα, γιατί ισχύει ότι «οι πιο σκοτεινές ώρες είναι αυτές πριν την αυγή». Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι έχουμε περάσει τις πιο σκοτεινές. Πάντως έχει αλλάξει η ψυχοσύνθεση του κόσμου, είναι φανερό. Εγώ οφείλω να σου πω ότι ψήφισα ΣΥΡΙΖΑ αν και ήμουν πολύ λιγότερο σίγουρη για την επιλογή μου πριν τις εκλογές από ότι τώρα, και ήμουν λιγότερο σίγουρη για τον ίδιο τον Τσίπρα. Ήμουν θετική ως προς το επιτελείο του και τις προτάσεις αλλά ο ίδιος μου φαινόταν πολύ ανώριμος και πολύ «πολιτικός», με την αρνητική χροιά του όρου. Όμως με τον πρώτο μετεκλογικό λόγο ενθουσιάστηκα. Θεωρώ πια ότι έχει μια απλή χάρη, που για μένα είναι πολύ σημαντικό, ενώ τον Βαρουφάκη θα τον χαρακτήριζα πιο σύνθετο, έχει άλλη χάρη εκείνος. Για πρώτη φορά πάντως στη ζωή μου βλέπω πολιτικούς που μου φαίνονται κανονικοί άνθρωποι. Συνήθως έβλεπα μαϊμούδες σε μπαλκόνια που μας κορόιδευαν. Έχει αλλάξει η διάθεση. Σκέφτομαι ότι ναι, μπορεί να μας «πηδάνε» οι έξω αλλά τουλάχιστον δεν θα μας φτύνουν συγχρόνως. Άλλωστε με το προηγούμενο καθεστώς έμοιαζαν όλα τόσο προδιαγραμμένα μέχρι δεκάτης γενιάς. Τώρα, παίζει να γίνει μια έκπληξη. Έτσι είναι όλη η ζωή του ανθρώπου άλλωστε, μια περιπλάνηση ανάμεσα στο προδιαγραμμένο και στο τυχαίο.
Η ελευθερία της περιπλάνησης ήταν κάτι που απολαμβάνατε από μικρή; Πάντα μου άρεσε να έχω μια πλούσια εικόνα των πραγμάτων. Όπως σου είπα και πριν, θα ήθελα να βλέπω ακόμη και μέσα από τους τοίχους. Έχω μια φυσική περιέργεια που τα ταξίδια, σε ένα βαθμό, ικανοποιούν. Βλέπεις τι συμβαίνει σε μια άλλη περιοχή του πλανήτη, κάτι τελείως διαφορετικό, πχ όταν εδώ έχει χειμώνα στην Αυστραλία έχει καλοκαίρι. Ή απλά μπορεί είναι η περιέργεια της γάτας, που εμένα τουλάχιστον δε με σκότωσε.
Η περιέργεια είναι συνυφασμένη με τη δημιουργία; Ναι, εκτός κι αν έχεις φτάσει σε μια κατάσταση ζεν και έχεις γίνει ένα με το σύμπαν. Πάντα εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας, σωστά ή λάθος. Έτσι πρέπει να είναι η ζωή. Να μαθαίνουμε κάτι για τον εαυτό μας και για τους άλλους.
Ποιο από τα ταξίδια που έχετε κάνει σας άφησε τις πιο έντονες αναμνήσεις; Δεν είναι ένα συγκεκριμένο ταξίδι αλλά ήταν περισσότερο η αίσθηση του να πηγαίνω για πρώτη φορά κάπου. Ήταν συγκλονιστική η πρώτη φορά τόσο στην Ινδία όσο και στη Νικαράγουα, επί Σαντινίστας, που μύριζε καμένο χώμα. Η πρώτη φορά σε έναν νέο τόπο είναι μια bigger than life εμπειρία: τα χρώματα, οι μυρωδιές, οι εναλλαγές. Από έναν χειμώνα με χιόνια στην Μαδρίτη πας στην Αβάνα και είναι σαν να μπαίνεις σε ένα υγρό μπάνιο. Προσωπικά την Αβάνα, τη βρίσκω πολύ μελαγχολική πόλη. Έχει βέβαια θαυμάσιο καιρό και υπέροχες μουσικές. Είναι μια πόλη που πρέπει να πας πριν τα 30.
Σε άλλους αρέσει να είναι ασφαλείς. Εμένα δεν με αφορούσε ποτέ αυτό.
Γιατί; Γιατί είναι σα να βασιλεύει η νεότητα σε αυτήν την πόλη, συνεπώς υπάρχει και μια θλίψη γιατί είναι πολύ εφήμερη αυτή η νεότητα. Μάλλον οι Κουβανοί ζουν πολύ περισσότερο το παρόν από ότι εμείς. Θυμάμαι μια κομμώτρια στο Σαντιάγο ντε Κούμπα, με φοβερή αίσθηση του ρυθμού που μου έβαζε συνεχώς ένα cd του Eliades Achoa και μου έλεγε «άκου, άκου εδώ» αλλά εγώ δεν μπορούσα να διακρίνω τίποτα γιατί συνεχώς μου μιλούσε και για έναν έγχρωμο χορευτή που χόρευε σε ένα σόου για Κουβανούς, όχι τουριστικό, που όταν χόρευε ήταν σαν να βλέπεις ένα πίνακα του Picasso, τόσες ήταν οι διαφορετικές οπτικές του εαυτού του που σου πρόσφερε. Οι φίλες μου που πήγαν λίγο πριν τα 40, έπαθαν ένα σοκ όταν τις πλησίασαν τόσοι νόστιμοι μουλάτοι, με το αζημίωτο βέβαια. Έχουν βέβαια οι Κουβανοί μια διαφορετική αίσθηση του ερωτισμού και της πολυγαμίας από εμάς. Δεν τους κατακρίνω. Αντιθέτως βρίσκω πολύ έξυπνο αυτό που έκανε ο Castro, που δεν τους περιόρισε στον έρωτα και στις μουσικές. Ναι, είχαν κομμουνιστικό καθεστώς και προφανώς τον βαρέθηκαν τόσα χρόνια χωρίς εκλογές αλλά τουλάχιστον χόρεψαν, τραγούδησαν, έκαναν παιδιά ο ένας με τον άλλον. Και από αυτό το μείγμα προέκυψε ένας πολύ όμορφος λαός. Και οι Βραζιλιάνοι είναι πολύ όμορφοι για τον ίδιο λόγο. Στη Βενεζουέλα, που επίσης είχα επισκεφτεί, η ατμόσφαιρα ήταν τελείως διαφορετική. Εκεί βέβαια κυριαρχούν οι Ινδιάνοι, που δίνουν την εντύπωση ότι ατενίζουν συνεχώς το άπειρο. Οι Ασιάτες από την άλλη έχουν μια φοβερή πειθαρχία στο σώμα, που όμως χαρακτηρίζεται από μια απίστευτη χαλαρότητα. Για παράδειγμα τους βλέπεις να στέκονται με την πλάτη ίσια, αλλά δε σφίγγονται για να το καταφέρουν αυτό, απλά επικοινωνούν καλύτερα με το κέντρο βάρος στο σώμα τους. Κάτι μέσα τους συνδέεται, ίσως, με κάτι ουράνιο, με κάτι που δεν μπορούμε να το πιάσουμε εμείς.
Έχετε ταξιδέψει πολύ. Την Αθήνα ως πολυπολιτισμική πρωτεύουσα πώς τη βλέπετε; Μου αρέσει πάρα πολύ. Βοήθησα κι έναν δίμετρο Κουβανό να έρθει εδώ να παντρευτεί μια ξανθιά, αν και τελικά χώρισαν.
Με αφορμή τον Αβρανά είχατε πει πως «φέρεται να φέρνει το σκάνδαλο κι αυτό είναι απαραίτητο στην τέχνη». Οφείλει η τέχνη να είναι σκανδαλώδης; Ε, ναι. Οτιδήποτε καινούριο στην αρχή γίνεται δεκτό ως σκάνδαλο. Όποιος λοιπόν είναι φορέας κάτι καινούριου γίνεται αρχικά αντικείμενο σχολιασμού από τους υπόλοιπους. Μετά βέβαια τον μιμούνται, γιατί ο άνθρωπος έχει τον πίθηκο μέσα του. Το καινούριο δεν είναι απαραίτητα μια νέα ιστορία, άλλωστε πόσες ιστορίες υπάρχουν που αξίζει να τις διηγηθείς; Το καινούριο μπορεί να είναι στον τρόπο ή στο προσωπικό ύφος. Υπάρχουν και πολλά θεατρικά, που τα βαριέμαι, που από την πολύ προσπάθεια της καινοτομίας απουσιάζει ο υπαινιγμός που συχνά είναι δυνατότερος από το «φόρα παρτίδα».
Όταν γράφετε κάτι σκέφτεστε ποτέ «αυτό το ίδιο θέμα πόσοι άλλοι να το έχουν πιάσει σε αυτόν τον πλανήτη»; Ο πατέρας μου με κορόιδευε πολύ συνεχώς, όλο αυτό έλεγε και με ειρωνευόταν: «Καλά, η Μαρία νομίζει πως ό,τι κάνει είναι καινούριο». Αυτό συμβαίνει όμως όταν είσαι μικρός. Στην πραγματικότητα σχεδόν τίποτε δεν είναι καινούριο ή κι αν είναι για έναν πολιτισμό μετά μαθαίνεις ότι σε έναν άλλον ήταν μια συνηθισμένη πρακτική. Το καινούριο υπάρχει πια μόνο στην επιστήμη, σε αυτό τον τομέα έχουν βρεθεί πράγματα που έχουν ξεπεράσει αυτά που εγώ διάβαζα ως επιστημονική φαντασία. Στη λογοτεχνία ίσως δεν έχει τόση σημασία το καινούριο.
Στην επόμενη σελίδα: η γνωριμία με τον Lou Reed, οι τρικυμιώδεις ημέρες των ουσιών και το «παλάτι της σοφίας».
