Γιάννης Στάνκογλου: «Στο θέατρο οι κακοποιητικές καταστάσεις ήταν κανόνας»

Ο Γιάννης Στάνκογλου είναι μια ξεχωριστή περίπτωση ηθοποιού. Ταγμένος στην τέχνη του, περήφανος μπαμπάς με ενσυναίσθηση, κοινωνικές και πολιτικές ανησυχίες, φέτος δοκιμάζεται σε ένα νέο ρόλο στο θέατρο, αυτόν του σκηνοθέτη στην παράσταση Killer Joe στο Θέατρο Εμπορικόν.

Μερικές μέρες μετά το ανέβασμα του έργου του, ήπιαμε ένα τσάι μαζί του και τον ρωτήσαμε για το νέο του πόνημα, την ακροδεξιά στην κοινωνία, το cancel culture και την κακοποίηση στο θέατρο.

Πώς είναι να σκηνοθετείς για πρώτη φορά;  Είναι πάρα μα πάρα πολύ δημιουργικό. Μου έχει ανοίξει μια τεράστια πόρτα αυτό που συνέβη. Η δυσκολία είναι βέβαια ότι είμαι και εγώ επί σκηνής οπότε έπρεπε να σκηνοθετήσω και τον εαυτό μου. Έριξα περισσότερο βάρος στο θέμα της σκηνοθεσίας και πώς θέλω η παράσταση μου να γίνει και άφησα λίγο έξω τον χαρακτήρα μου στην παράσταση. Δεν τον δούλεψα όπως συνηθίζω να δουλεύω τους χαρακτήρες μου, γιατί αφιέρωσα όλο τον χρόνο μου στο έργο. Δεν περίμενα ότι θα ήταν τόσο δύσκολο. Από την άλλη ανακάλυψα πολλά κομμάτια που με ενδιαφέρουν και το αγάπησα εν τέλει. Θα ξανακάνω σίγουρα σκηνοθεσία, αλλά την επόμενη φορά δεν θα σκηνοθετήσω τον εαυτό μου.

Γιατί διάλεξες το Killer Joe του Tracy Letts σαν έργο;  Γιατί είναι έργο γρήγορο, με τρομερό χιούμορ, πολύ σύγχρονο και μου θυμίζει σινεμά που εμένα μου αρέσει. Έχει πέντε χαρακτήρες εξίσου πρωταγωνιστές και ένιωσα ότι μου ταιριάζει πάρα πολύ.

Οι αντιδράσεις για την παράσταση μέχρι στιγμής;  Εμείς οι καλλιτέχνες ξέρουμε λίγο πολύ τα θετικά μας και τα αρνητικά μας. Αυτό που ακούω πολύ από το κοινό είναι ότι το έργο έχει τρομερό ρυθμό και δεν σε κουράζει. Παρακολουθείς όλη την παράσταση με πολλή αγωνία και ένταση από την αρχή μέχρι το τέλος. Ήταν ένα έργο που είχα ανάγκη να κάνω μετά τον Προμηθέα.

Είναι η κουβέντα για την ταξική κοινωνία, που είναι και ένα από τα θέματα της παράστασης, πιο επίκαιρη από ποτέ;  Νομίζω πως ναι αν και δύο χρόνια έχουμε κλειστεί τόσο πολύ στο καβούκι μας που άλλοι το θυμηθήκαμε περισσότερο, άλλοι το ξεχάσαμε. Τα πράγματα έχουν φτάσει σε ένα τέλμα, επέρχεται -αν δεν έχει ήδη επέλθει- ένα τέλος εποχής σε πολλά πράγματα. Το θέμα είναι το καινούργιο που έρχεται πώς θα το διαχειριστούμε. Βέβαια δεν είναι μόνο στο χέρι μας, είναι και στο χέρι της πολιτείας, είναι στο χέρι της κοινωνίας εν γένει πώς θα αντιμετωπίσουμε τη νέα κατάσταση με θετικό τρόπο ώστε να δημιουργήσουμε μια ζωή καλύτερη από αυτή που είχαμε μέχρι τώρα. Ούτως ή άλλως με αυτό που έχει γίνει με την καραντίνα και τον κορωνοϊό έχουμε έρθει σε τέλμα σαν ανθρωπότητα, οπότε μόνο με θετικό τρόπο ελπίζω να αλλάξουν οι ισορροπίες στην ταξική κοινωνία, αν και δεν είμαι πάντα αισιόδοξος.

Γιάννη είσαι ένας καλλιτέχνης που φαίνεται από τα social media σου ότι έχεις προοδευτικές απόψεις. Νιώθεις ότι ο όψιμος καπιταλισμός δεν λειτουργεί, σε σημείο να έχουμε φαινόμενα σαν την άνοδο της ακροδεξιάς και τους αντιεμβολιαστές;  Είναι μια πραγματικότητα που τη βλέπουμε στον δρόμο, στη γειτονιά μας. Η φτώχεια φέρνει ρατσισμό, φέρνει ακρότητες, φέρνει ακροδεξιά στοιχεία, φέρνει ναζισμό. Εμείς το ζήσαμε πολύ έντονα στην Ελλάδα. Λόγω της οικονομικής κρίσης είδαμε μια άνοδο της ακροδεξιάς και της Χρυσής Αυγής με όλα αυτά άθλια πράγματα που έκαναν και συνεχίζουμε να βιώνουμε τέτοιες καταστάσεις. Για μένα το πιο σημαντικό είναι η παιδεία και αν λειτουργούν οι νόμοι που θα έπρεπε να είναι ίσοι για τον καθένα χωρίς εξαίρεση. Παιδεία και ισονομία. Αν βλέπεις την αδικία δίπλα σου και παρακολουθείς ανθρώπους που έχουν κάνει κακουργήματα μετά να αθωώνονται από τον νόμο ή να υπάρχει μια ελαστικότητα απέναντι τους, ενώ άλλοι με πταίσματα να δέχονται υπερβολικά αυστηρή αντιμετώπιση από τον νόμο, αυτό οδηγεί τον κόσμο στο να στραφεί σε ιδεολογίες που στην πραγματικότητα δεν ανήκει εκεί, εκκολάπτει το αυγό του φιδιού.

Νιώθεις ότι το ακροδεξιό ρεύμα απειλεί την τέχνη; Πριν μερικές μέρες γίναμε μάρτυρες σε ένα κατακριτέο σκηνικό όπου η παράσταση ενός κωμικού διεκόπη επειδή δεν άρεσε η σάτυρά του σε μία δημοσιογράφο.  Είναι μεμονωμένο περιστατικό και δεν πιστεύω ότι η τέχνη απειλείται. Έχει δείξει εδώ και αιώνες ότι είναι ουσιαστική ανάγκη για τον άνθρωπο. Όσο πιο πολύ αντιτίθεται με το σύστημα, γίνεται πιο δυνατή και καλύτερη η τέχνη. Τέτοια φαινόμενα έχουμε ξαναδεί στην Ελλάδα και πριν πέντε έξι χρόνια με τους παπάδες στο θέατρο Χυτήριο, το ίδιο είχαμε και στο Εθνικό με τον Ξηρό. Το μόνο θετικό από αυτά τα γεγονότα είναι ότι ταρακουνιέται το σύστημα και η κοινωνία και οι κοινωνικές ομάδες που έχουν κοινά ιδανικά συσπειρώνονται ενάντια σε αυτά τα φαινόμενα. Ο τρόπος που ζούμε κάτω από τον καπιταλισμό, που δουλεύουμε αδιάκοπα για να επιβιώσουμε και δεν έχουμε την ευκαιρία να βρεθούμε σε καταστάσεις κοινωνικής πάλης, μας οδηγεί στο να παράγουμε φοβικούς ανθρώπους που δεν μιλάνε εύκολα. Εγώ όποτε βρίσκομαι αντιμέτωπος με κάτι που με ταράζει ή με θυμώνει, το εκφράζω γιατί έτσι έχω μάθει στη ζωή μου. Δεν μπορώ αλλιώς. Τέτοιες ακραίες καταστάσεις αφυπνίζουν περισσότερους ανθρώπους στο να αντιδράσουν.

Τον τελευταίο χρόνο το θέατρο έχει δει μια τρομακτική χιονοστιβάδα αποκαλύψεων. Γιατί έχουν γίνει τόσα πολλά στο θέατρο; Είναι ένα κακοποιητικό περιβάλλον που έπρεπε να σπάσει σαν απόστημα;  Πιστεύω ότι συμβαίνει παντού. Σε όλα τα επαγγέλματα. Απλά στο θέατρο επειδή, είναι ένας χώρος που απασχολεί το κοινό, παίρνει άλλη διάσταση όλο αυτό. Κατά τη γνώμη μου είναι θετικό που πήραν τόσο μεγάλη διάσταση οι καταγγελίες γιατί έχει έρθει η ώρα να αλλάξουν επιτέλους τα κακώς κείμενα και ο τρόπος με τον οποίο κάποιοι χρησιμοποιούν την εξουσία και το όνομά τους, ειδικά σε νεότερους ανθρώπους. Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε τον αγώνα που ξεκινήσαμε, να συνεχίσουμε να ζητάμε καλύτερες συνθήκες στην εργασία μας και στις προσωπικές μας σχέσεις.

Είναι το θέατρο εν γένει ένα τόσο σκληρό περιβάλλον που μπορεί να γίνει κακοποιητικό;  Όλοι έχουμε ζήσει κακοποιητικές καταστάσεις στη δουλειά. Στο θέατρο ήταν κανόνας. Ήταν τρόπος ζωής, να είμαστε σκληραγωγημένοι από τη σχολή. Η αντίληψη ότι ο ηθοποιός ακούει προσβολές και δεν πρέπει να σηκώνει κεφάλι ήταν κανόνας κάποτε. Προσωπικά, όταν το έζησα μικρός, είχα αποφασίσει ότι όταν εγώ θα ηγούμαι μιας ομάδας, θα άλλαζα ό,τι συμπεριφορά δεν μου άρεσε. Αυτό ήταν και το πρώτο πράγμα που είπα στους συνεργάτες της παράστασης Killer Joe, όταν ήρθαν να δουλέψουμε μαζί. Δεν θέλω να κάνω πράγματα που και εγώ είχα αντιμετωπίσει στο παρελθόν, τα οποία με στενοχώρησαν και με πλήγωσαν. Δεν πιστεύω ότι χρειάζεται. Μπορείς να πάρεις από τους ηθοποιούς σου αυτά που θες ως σκηνοθέτης με τρόπο ανθρώπινο και όχι προσβλητικό. Δεν χρειάζεται να δημιουργείς προβλήματα στους ανθρώπους που συνεργάζεσαι.

Έχει αλλάξει κάτι στον χώρο μετά από τις αποκαλύψεις; Οι άνθρωποι που συμπεριφέρονταν έτσι φοβούνται πλέον;  Σίγουρα. Το νιώθω, το βλέπω και όχι μόνο όσον αφορά στις κακοποιητικές συμπεριφορές, αλλά και στον τρόπο που εκφραζόμαστε. Βέβαια δεν θέλω να μην μπορεί κάποιος να πει ένα αστείο με τον συνεργάτη του. Το θεωρώ ακραίο όταν υπάρχει πραγματική, φιλική σχέση. Από εκεί και πέρα όρια υπάρχουν πάντα και αυτό είναι καλό και δεν πρέπει να ξεπερνιούνται.

Μια πολύ μεγάλη κουβέντα που γίνεται κάθε φορά που έχουμε μια τέτοια αποκάλυψη είναι κατά πόσο το περιβάλλον του θύτη ήξερε. Είναι δυνατόν να μην γνώριζαν και αν γνώριζαν, γιατί υπήρχε αυτή η ομερτά;  Πολλοί είχαν φόβο στο να μιλήσουν, οι κακοποιητές είναι συχνά άνθρωποι με δύναμη, πολλοί φοβόντουσαν ότι δεν θα τους πιστέψουν. Από την άλλη, το πραγματικό μέγεθος των πράξεων των ανθρώπων που κατηγορούνται πολύ λίγοι το γνώριζαν. Πολλοί μπορεί να είχαν ακούσει μια φήμη, αλλά κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τον εφιάλτη που κρυβόταν πίσω από τις φήμες. Δεν ξέρεις ποτέ τι γίνεται όταν κλείνει η πόρτα. Προσωπικά, αν ήξερα τέτοια περιστατικά ή είχα γίνει μάρτυρας, θα είχα ξεμπροστιάσει τον άνθρωπο που το έκανε.

Στο ρεύμα του cancel culture, οι αποκαλύψεις φέρνουν ακύρωση για τους ανθρώπους που εμπλέκονται. Συμφωνείς με την πλήρη απαξίωση του έργου τους από το κοινό ή είναι σημαντικό να βλέπουμε και τις παράπλευρες απώλειες;  Είμαι ένας άνθρωπος που γενικά πιστεύω στις δεύτερες ευκαιρίες. Έχω συνομιλήσει και με ισοβίτες και ανθρώπους που έχουν κάνει εγκλήματα και πιστεύω στην αξία του σωφρονισμού, η οποία πρέπει να προβλέπεται συστημικά. Εσωτερικά δυσκολεύομαι να το δεχτώ και εγώ πολλές φορές και προσπαθώ να πείσω τον εαυτό μου, γιατί όλοι έχουμε κακές στιγμές. Όταν πρόκειται όμως για ανθρώπους που έκαναν πράγματα συνειδητά και κατ΄εξακολούθηση και εκμεταλλεύονταν το προνόμιο τους, νιώθω ότι πρέπει να τιμωρηθούν παραδειγματικά. Νομίζω ότι η μεγαλύτερη τιμωρία είναι αυτό που βιώνουν τώρα και δεν φαντάζονταν ποτέ ότι θα έρθει αυτή η ώρα της κρίσης. Όσον αφορά στο έργο τους νιώθω ότι αν η ακύρωση αυτή παίρνει μπάλα και άλλους συνεργάτες τους, ειδικά στην τηλεόραση που είναι εισόδημα για πολλούς ηθοποιούς μέσα από τις επαναλήψεις, θεωρώ ότι είναι λάθος. Καταλαβαίνω ότι κάποιος δεν θέλει να δει πια έναν καλλιτέχνη και στηρίζω απόλυτα την απόφαση του να επιλέξει να μην ξαναδεί τη δουλειά του, αλλά σκέφτομαι ότι με το να μην προβάλλονται δουλειές όπου εκείνοι είναι μέρος του συνόλου, χάνουν και άνθρωποι που δεν φταίνε ένα εισόδημα που ίσως το έχουν ανάγκη.

Γιάννη μεγαλώνεις δύο παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Φέτος μετράμε ήδη 18 καταγεγραμμένες γυναικοκτονίες. Σε αγχώνει το φαινόμενο; Θέλω να μου πεις τι λες στο κορίτσι σου και τι στο αγόρι σου σαν μαθήματα ζωής;  Κάνω το Killer Joe αυτή τη στιγμή που είναι ένα σκληρό έργο που μιλάει ανοιχτά για την ενδοοικογενειακή βία. Αφιερώνω την παράσταση, και το γράφω και στο πρόγραμμα, στην κόρη μου και σε όλες τις γυναίκες. Μάλιστα έχω αλλάξει και το τέλος του Tracy Letts για να υπάρχει δικαίωση για τις γυναίκες, προσπαθώντας με ένα τρόπο να φέρω μια κάθαρση. Μιλάω ανοιχτά στα παιδιά μου για αυτά τα θέματα με τρόπο που να μην τα φοβίζω και να με καταλαβαίνουν. Ήδη ετοιμάζω στην κόρη μου ένα κειμενάκι που θα συνοδεύει το δώρο των Χριστουγέννων που έχει σχέση με όλα αυτά.

Εκτός από το θέατρο είσαι από τους ηθοποιούς που έχουν μακρά πορεία και στον ελληνικό κινηματογράφο. Υπάρχει αναγέννηση στο εγχώριο σινεμά; Πώς έχει επέλθει αυτό;  Οι νέοι δημιουργοί, σκηνοθέτες και σεναριογράφοι έχουν ταξιδέψει και έχουν σπουδάσει έξω. Υπάρχει μια κινητικότητα στη χρηματοδότηση των παραγωγών. Ειδικά το σενάριο ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα του ελληνικού σινεμά. Πολλές ιδέες δεν έχουν ολοκληρωθεί και λόγω budget με τον τρόπο που θα έπρεπε να ολοκληρωθούν. Έχω λάβει και εγώ μέρος σε τέτοιες παραγωγές. Πίστεψα πολλά σενάρια, αλλά το αποτέλεσμα λόγω παραγωγής δεν ήταν το προσδοκώμενο. Αυτό έχει αλλάξει λόγω της τηλεόρασης. Υπάρχει ένα βομβαρδισμός καλών παραγωγών λόγω του streaming που έχουν εκπαιδεύσει το κοινό αισθητικά. Μετά από αυτό, το σινεμά δεν μπορεί να μην παρουσιάσει αξιόλογες δουλειές. Είναι μία σύγχρονη τέχνη που αγαπάμε. Επίσης νιώθω ότι στην Ελλάδα όλα όσα συμβαίνουν τα δέκα, δεκαπέντε τελευταία χρόνια σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο έχει εμπνεύσει μια γενιά καλλιτεχνών. Έχουν πολύ ζουμί και είναι λογικό να κάνουν τους δημιουργούς πιο δημιουργικούς.

Ξένοι κινηματογραφιστές έχουν πει ότι οι Έλληνες ηθοποιοί κάνουν overacting. Πιστεύεις ότι αυτό αληθεύει;   Οι δραματικές σχολές στην Ελλάδα δεν ασχολούνται τόσο με τον κινηματογράφο και την υποκριτική μπροστά στην κάμερα. Από την άλλη, η πτώση της μυθοπλασίας στην τηλεόραση για πολλά χρόνια στέρησε την εμπειρία σε πολλούς ηθοποιούς να παίξουν μπροστά στον φακό. Είναι άλλο να παίζεις στη σκηνή του θεάτρου και άλλο σε μία ταινία. Και το δεύτερο οι περισσότεροι από εμάς τους Έλληνες ηθοποιούς το μαθαίνουμε εμπειρικά στα σετ από τους σκηνοθέτες. Το επίπεδο μας στο θέατρο είναι φοβερά υψηλό για τους περισσότερους ηθοποιούς, γιατί αυτό διδασκόμαστε στις σχολές μας, αλλά στο σινεμά είναι διαφορετικά και μπορεί να φανεί overacting. Εγώ τα έμαθα με την εμπειρία μου μέσα από τις ταινίες και διαβάζοντας και κάποια βιβλία για acting on camera. Πιστεύω ότι είναι διαδρομή μέχρι να φτάσουμε στο σημείο της αφαίρεσης. Το σινεμά προσωπικά μου έχει μάθει πράγματα για το θέατρο, όπως πώς να κάνω πάνω στη σκηνή zoom in και γκρο πλαν μόνο με την ενέργειά μου.

Τι μπορείς να μας πεις για τον «Όρκο», τη νέα σειρά που πρωταγωνιστείς;  Είναι μια πολύ σύγχρονη σειρά βασισμένη σε μία πολύ ωραία ιδέα. Έχει πολλή ίντριγκα. Ο χαρακτήρας μου είναι ένας καλό γιατρός που δεν τον νοιάζουν τα χρήματα και κάποια στιγμή χάνει τη γυναίκα του και την κόρη του και εγκαταλείπει τα πάντα για να φύγει στο βουνό. Πιστεύω ότι θα έχει κινηματογραφική αισθητική και το σενάριο είναι πολύ ωραίο, όπως και οι συνεργάτες μπροστά και πίσω από την κάμερα. Ειδικά όσον αφορά στο cast, θαυμάζω όλους τους συναδέλφους μου.

Έχουν αλλάξει οι απαιτήσεις των καναλιών σε αισθητικό επίπεδο από τους καλλιτέχνες πλέον;  Πολύ. Έχουν αναγκαστεί να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και δεν είναι τυχαίο που κινηματογραφιστές όπως ο Κεκάτος και ο Μαρινάκης κάνουν φέτος τηλεοπτικές σειρές. Άνθρωποι που δεν ήθελαν να κάνουν τηλεόραση, έρχονται στη μικρή οθόνη και αυτό είναι πολύ ωραίο γιατί αλλάζουν την αισθητική της εν γένει.