Το καλειδοσκοπικό κείμενο του «Μπέογουλφ» και οι σημειώσεις του Τόλκιν αποκαλύπτουν έναν ξεχασμένο κόσμο

Τα μεγάλα έπη, η καταγωγή των οποίων πρέπει να αναζητηθεί στην αυγή του κόσμου, όταν ακόμα ο άνθρωπος άρχιζε να συνειδητοποιεί τον εαυτό του και το περιβάλλον του, δεν παραπέμπουν μόνο στη χαμένη μνήμη της ανθρωπότητας. Αλλά ρίχνουν και ένα αποκαλυπτικό βλέμμα στο μυστηριώδες, αινιγματικό ανθρώπινο τοπίο – όπως αυτό, σταδιακά, διαμορφωνόταν. 

Υπό αυτή την έννοια, τα μυθολογικά αρχέτυπα, υπερβαίνουν το εξωτερικό, «μαγικό» τους ένδυμα και λειτουργούν ως κάτοπτρα, μέσα στα οποία ο άνθρωπος αντικρίζει την βαθύτερη ύπαρξή του. Όπως και να ’χει, η λογοτεχνία του φανταστικού -σε παγκόσμια κλίμακα- δεν έπαψε ποτέ να αποτυπώνει την ανάγκη του ανθρώπου να ξεπεράσει τον εαυτό του, να αναμετρηθεί με το απίθανο, να διερευνήσει το θαυμαστό, να κατανοήσει το παράξενο και να πραγματώσει το -φαινομενικά- αδύνατο.

Το διαπιστώνει κανείς σε όλα τα γνωστά έπη – όπως στο εκπληκτικό «Τραγούδι των Νιμπελούγκεν», την αντίστοιχη «Ιλιάδα» και «Οδύσσεια» της γερμανικής φιλολογίας, που γράφτηκε περί το 1200 μ.Χ. από άγνωστο ποιητή και στο οποίο συνυπάρχουν, αρμονικά συνδεδεμένα μεταξύ τους, το φανταστικό στοιχείο με ιστορικά γεγονότα, μύθοι γερμανικής καταγωγής, θρύλοι σκανδιναβικών χωρών, μνήμες και απηχήσεις σλαβικών και ρωσικών παραμυθιών. 

Πάντως, το πρώτο από τα μείζονα έργα του ύστερου Μεσαίωνα είναι η «Νεραϊδοβασίλισσα» -«Faerie Queene»- του Έντμουντ Σπένσερ (1552-1599), ένα από τα ομορφότερα αλληγορικά έργα της ελισαβετιανής λογοτεχνίας. Από τα δώδεκα μέρη στα οποία σκόπευε να χωρίσει το ποίημά του ο Σπένσερ, πρόλαβε να τελειώσει μόνο τα έξι. Η αρχική σύλληψη του έργου ήθελε στο καθένα από αυτά έναν ιππότη να αντιστοιχεί σε μια από τις αριστοτελικές αρετές και το ποίημα -στο σύνολό του- θα είχε ως θέμα του τις περιπέτειες των ιπποτών. 

Η βασίλισσα αναθέτει σε δώδεκα ιππότες να βοηθήσουν ισάριθμους ικέτες, με τον εκάστοτε ιππότη να συμβολίζει και μια αρετή και τον αγώνα του να στρέφεται εναντίον της αντίστοιχης κακίας. Ενσάρκωση του ιδανικού της εποχής εκείνης ο ιππότης αναζητάει την περιπέτεια, γλιτώνει σκλαβωμένες κόρες, σκοτώνει δράκους, θηρία και μάγισσες, ανατρέπει τυράννους και παντοτινά λατρεύει την εκκλησία και τη γυναίκα! 

Άλλωστε, τα μεσαιωνικά έπη αποτελούσαν κυρίως τη λογοτεχνία των αρχόντων και των φεουδαρχών που πίστευαν στο ιδανικό του ιπποτισμού – ο πολύς κόσμος είχε το δικό του λογοτεχνικό είδος, την μπαλάντα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα πρώτα από αυτά τα έργα ήταν έμμετρα, αλλά σταδιακά μετασχηματίστηκαν σε αφηγήσεις πεζού λόγου. 

Αλλά το μεγαλύτερο έπος του μεσαίωνα είναι «Ο Θάνατος του Αρθούρου» του Τόμας Μάλορυ -έργο του δέκατου πέμπτου αιώνα- το οποίο σταχυολογεί και αξιοποιεί δημιουργικά τις ιστορίες του «ιδανικού άντρα», του Βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης, με τις οποίες ασχολήθηκε πρώτος ο Geoffrey of Monmouth – τον δωδέκατο αιώνα. 

Αυτό που χαρακτηρίζει τα μεσαιωνικά έπη είναι ο τρόπος που ανοίγουν με τη μία όλα τα θέματα που τα απασχολούν. Eίτε πρόκειται για το κυνήγι του θησαυρού ή του Δισκοπότηρου, για χρυσάφι ή για τα λάφυρα ενός δράκου, το αντικείμενο της αναζήτησης είναι αρκετά συναρπαστικό από μόνο του.

Όσο για την ένταση που «βγάζει» το κείμενο, δεν οφείλεται τόσο στην όποια κλιμάκωση της πλοκής, αλλά στις εντυπώσεις που προκύπτουν από τις περιγραφές: Φωτεινά χρώματα, ήχοι, γρήγορες εναλλαγές σκηνικού, όμορφες γυναίκες, λεπτομερείς αποτυπώσεις αρχιτεκτονικής και διακόσμησης, όπου τα κρίσιμα επεισόδια αποδίδονται στον ίδιο αφηγηματικό τόνο με τις περιγραφές.

Bρισκόμαστε απέναντι σε ένα κόσμο πολυπρόσωπο και πολύχρωμο, όλο λεπτομέρεια και μερικότητα, στον οποίο -ωστόσο- μοιάζει να έχει καταργηθεί η προοπτική, παρουσιάζεται επίπεδος, χάνεται η αίσθηση του βάθους, του μακρινού και κοντινού, του σημαντικότερου και του υποδεέστερου και εκείνο που τελικά μένει σαν απόσταγμα είναι η σαγήνη της ιστορίας που εκτυλίσσεται.

Όταν, το 1954, ο Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν (1892 – 1973) εκδίδει το πιο διάσημο έργο του «Ο Αρχοντας των Δαχτυλιδιών» όχι μόνο θα κέρδιζε παγκόσμια φήμη και αναγνώριση, αλλά θα κατάφερνε κάτι το μοναδικό: Με αυτό, μαζί με τα συναφή «Σιλμαρίλλιον» και «Το Χόμπιτ», θα επανεισήγαγε την φανταστική λογοτεχνία στη σύγχρονη αφήγηση. 

Τα βιβλία αυτά διαδραματίζονται σε έναν κόσμο επινόησης του συγγραφέα, που συχνά ονομάζεται «Μέση Γη», ο οποίος αναπαριστά τη Μεσαιωνική Ευρώπη, με τη μαγεία όμως να υπάρχει και πέρα από τους ανθρώπους – σε φυλές άλλων μυθικών πλασμάτων. Όσο για τις πλέον ευκρινείς επιρροές του Άγγλου συγγραφέα στο σχηματισμό του δικής του «Μέσης Γης», εντοπίζονται πέρα από τα προσωπικά του βιώματα, στην ιστορία και τους λαϊκούς θρύλους του Ηνωμένου Βασιλείου, στη Σκανδιναβική μυθολογία, αλλά και στη Βίβλο. 

Και, ακόμη, ο ίδιος θεωρούσε ότι το έργο του επηρεάστηκε περισσότερο το φινλανδικό έπος «Kalevala», από τα έργα του Ομήρου καθώς και από το επικό ποίημα «Μπέογουλφ». Εξάλλου, η μυθολογία του Βρετανού συγγραφέα είναι γεμάτη από επικούς πολέμους, παράξενα πλάσματα, χαρισματικούς και μισητούς χαρακτήρες, συγκινητικές στιγμές και σκηνές επικού μεγαλείου. 

Στην ουσία, ο Τόλκιν πλάθει ένα σύνθετο μυθολογικό σύμπαν εμπνευσμένο από διάφορες τοπικές μυθολογικές και ιστορικές αναφορές, δημιουργεί φυλές με διαφορετικά μορφολογικά στοιχεία, τόπους φανταστικούς και ξετυλίγει μια πλοκή που αποδεικνύει περίτρανα το μέγεθος της φαντασίας του. 

Το ηρωικό έπος του «Μπέογουλφ», το οποίο συντέθηκε σε έμμετρη μορφή στην αρχαία αγγλική γλώσσα γύρω στον 6ο ή 7ο αιώνα μ.Χ. και διασώζεται σε ένα μοναδικό χειρόγραφο των αρχών του 11ου αιώνα, έχει για τους Άγγλους την ίδια αξία που έχουν για τους Έλληνες τα ομηρικά έπη. 

Εξιστορεί τα κατορθώματα του ήρωα Μπέογουλφ, ο οποίος, στην προσπάθειά του να κερδίσει δόξα και αναγνώριση, αντιμετωπίζει τρομερά τέρατα του αρχέγονου χάους, σε μια αφήγηση όπου αναμειγνύονται στοιχεία από μύθους και θρύλους, αλλά και από την ιστορία της Βόρειας Ευρώπης. 

Ο Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν, καθηγητής ο ίδιος της αγγλοσαξονικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, μετέφρασε το έπος σε πεζή μορφή, συνδυάζοντας την ακαδημαϊκή του γνώση και εμπειρία με τη συγγραφική του δεινότητα, σε ένα κείμενο που αποκαλύπτει σε όλο του το μεγαλείο έναν κόσμο χαμένο μέσα στην ομίχλη του μύθου και της Ιστορίας. 

Μαζί με τη μετάφραση, το βιβλίο περιλαμβάνει λεπτομερή σχόλια του καθηγητή και αναλύσεις πάνω στο περιεχόμενο του έπους, καθώς και το Sellic Spell (Θαυμαστή Ιστορία), μια δική του απόδοση του «Μπέογουλφ» με τη μορφή παραμυθιού. 

Μέσα από το καλειδοσκοπικό κείμενο του «Μπέογουλφ» και τις σημειώσεις του Τόλκιν αποκαλύπτεται ένας ξεχασμένος κόσμος, ο οποίος επηρέασε βαθιά τα κατοπινά έργα του σπουδαίου συγγραφέα και αποτέλεσε την πρωτόλεια μορφή της σύγχρονης Δυτικής Ευρώπης. Και όλα αυτά, μέσα από μία φαντασμαγορική αφήγηση, όπου τα πάντα είναι πιθανά – ακόμα και όσα, εκ πρώτης όψεως, φαίνονται απίθανα…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ένα σαγηνευτικό οδοιπορικό ανά την Ελλάδα της νύχτας, μια προσωπική μαρτυρία δοσμένη με την ανεπανάληπτη γραφή του Θάνου Αλεξανδρή. Από την Τρίπολη στη Δράμα, κι από τη Λάρισα στη Ρόδο, το επικό οδοιπορικό του Θάνου Αλεξανδρή ζωντανεύει τη νύχτα -μιας άλλης εποχής, που έχει πλέον παρέλθει- και τους πρωταγωνιστές της, την καψούρα και τις υπερβολές της, τις ιεροτελεστίες και τους κινδύνους της. «Αυτή η νύχτα μένει»: Αυτή που σε κρατάει ως τα χαράματα, σε αφήνει ταπί, σε δοκιμάζει με κάθε είδους πειρασμό και αντιπερισπασμό. Είναι η νύχτα που στενάζει, ονειρεύεται, φαλτσάρει, πλακώνεται, ξοδεύεται στα «μαγαζιά» κάθε επαρχιακής πόλης. Πρόκειται για το εμβληματικό βιβλίο του Θάνου Αλεξανδρή στο οποίο βασίζεται η νέα τηλεοπτική σειρά του ALPHA, αλλά και η ομώνυμη ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου.

Σεπτέμβριος 1960. Ο Τζον Στάινμπεκ ετοιμάζεται για ένα ταξίδι περιπλάνησης στην Αμερική. Νιώθει ότι έχει χάσει την επαφή με την ίδια του τη χώρα, με τη φωνή της, τη μυρωδιά της γης της, το χρώμα και την ποιότητα του φωτός της, τον παλμό των ανθρώπων της. Με ένα ημιφορτηγό, τον Ροσινάντε, και με μοναδική συντροφιά τον Τσάρλι, ένα γέρικο γαλλικό κανίς, ξεκινάει ένα οδοιπορικό, προσπαθώντας να ανακαλύψει εκ νέου την αμερικανική ταυτότητα και κουλτούρα. Γραμμένο με αριστοτεχνικό τρόπο, σε μια εποχή αναταραχών και φυλετικών εντάσεων στον Νότο –την οποία ο Στάινμπεκ παρακολούθησε από πρώτο χέρι– το «Ταξίδια με τον Τσάρλι» είναι ένα εκπληκτικό οδοιπορικό και μια στοχαστική ματιά στην ίδια την Αμερική, στις παραμονές μιας ταραχώδους δεκαετίας.

Είναι δομημένη στα πρότυπα μιας πολυεθνικής εταιρείας με διαχωρισμένους τομείς και διαφορετικούς υπεύθυνους για κάθε τομέα: πορνεία, ναρκωτικά, εκβιασμοί, δικαστικές αποφάσεις, δολοφονίες.Έχει απλώσει τα πλοκάμια της στη Δικαιοσύνη, στα ΜΜΕ, στην αστυνομία, στην πολιτική –παντού. Είναι ένα πανίσχυρο και αόρατο κύκλωμα διαφθοράς και διαπλοκής που ελέγχει τα πάντα. Η αστυνόμος Τρύπη και η ομάδα του Τμήματος Εγκλημάτων Κατά Ζωής ταξιδεύουν σε αχαρτογράφητα ύδατα, στον ωκεανό του οργανωμένου εγκλήματος, με αντιπάλους αδίστακτους κακοποιούς. Εκεί όπου βασιλεύει η διαφθορά σε κάθε επίπεδο και ελλοχεύει ο αμείλικτος κίνδυνος για τη ζωή τους. 

Η Λούσι είχε όλα όσα επιθυμούσε: ένα όμορφο σπίτι, έναν αφοσιωμένο σύζυγο, τον Ντάνιελ, και δύο λατρεμένα παιδιά. Όμως ένα πρωί ο χρόνος σταματά. Το ιστιοπλοϊκό τους εντοπίζεται ακυβέρνητο να παραδέρνει στα ανοιχτά. Ο Ντάνιελ έχει εξαφανιστεί και εκείνη αρχίζει να αναρωτιέται μήπως ήταν ο σύζυγός της που πήρε το σκάφος τους και βγήκε στη θάλασσα; Αν αυτό ισχύει, πού μπορεί να βρίσκεται τώρα; Ενώ ένα πρωτοφανές κύμα κακοκαιρίας δυσκολεύει την επιχείρηση διάσωσης, η Λούσι σιγά σιγά λύνει τον γρίφο του τι συνέβη. Και ανακαλύπτει κάτι που θα τη βυθίσει σε έναν εφιάλτη χειρότερο απ’ ό,τι είχε ποτέ φανταστεί. Όπου κι αν βρίσκεται ο άντρας της, δεν είναι μόνος του. Μαζί με εκείνον αγνοούνται και τα παιδιά της.