POP 16: 20 λόγοι που η τέχνη νίκησε και πάλι

Θα ήθελα να πω ότι δεν κολακεύομαι να πιστεύω πως είδα τα πάντα τη χρονιά που μας πέρασε, και πως η συγκεκριμένη λίστα (τι απεχθής έννοια!) δεν είναι παρά τα πράγματα που χαράχτηκαν στη μνήμη μου από όσα έτυχε να παρακολουθήσω φέτος, είτε εδώ, είτε αλλού – και δεν είναι εξαντλητική, σίγουρα έχασα πολλά.  Εκτός από τη Documenta 14 που αναφέρεται πρώτη λόγω διάρκειας, αλλά και σημασίας, όλα τα άλλα αναφέρονται με χρονολογική κι όχι αξιολογική σειρά.

Κατά την άποψή μου επίσης, τα δύο χειρότερα γεγονότα που συνέβησαν στο χώρο του πολιτισμού στην Ελλάδα το 2016, ήταν το κατέβασμα του «Η Ισορροπία Του Νας» από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού – με ασαφή αιτιολογία (πιέσεις; απειλές; και τα δύο; από ποιους;), πράγμα που θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει «δεδικασμένο» και για το μέλλον, όταν κάποια παράσταση θα προκαλέσει αντιδράσεις για οποιοδήποτε λόγο – και ο χαρακτηρισμός ενός καλλιτέχνη παγκοσμίου φήμης όπως ο Γιαν Φαμπρ ως persona non grata από ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων καλλιτεχνών, μετά τις αλλεπάλληλες παλινωδίες που έλαβαν χώρα στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Documenta 14

Ιστορική στιγμή: Ένα παγκοσμίου σημασίας πολιτιστικό γεγονός στην Αθήνα. Βαθιά πολιτική, ουσιαστικά ανεξάρτητη από κρατικούς, αλλά και ιδιωτικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, η Documenta θα εξακολουθήσει να είναι κοντά μας και τους επόμενους μήνες. Το σύνολο σχεδόν του αστικού τύπου είτε αγνόησε τη διοργάνωση, είτε καταφέρθηκε εναντίον της για μικροπολιτικούς λόγους. Ενδεικτικό…

Οι Καραμάζοφ του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, σκην. Κονσταντίν Μπογκομόλοφ στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση 

Ιδού πώς μπορεί να λειτουργήσει ιδανικά η μεταμοντέρνα προσέγγιση σε ένα κλασικό έργο. Αρκεί, βέβαια, να πατάει κανείς στο στέρεο έδαφος μιας μεγάλης σχολής και μιας σπουδαίας παράδοσης: μετά είναι ελεύθερος να κάνει σχεδόν ό,τι θέλει. Μια παράσταση που εκ πρώτης όψεως είχε όλα όσα με εξοργίζουν στο σύγχρονο θέατρο, με καθήλωσε στην καρέκλα μου επί πάνω από πέντε ώρες. Αξέχαστη…

Forced Entertainment, Ágota Kristóf: The Notebook στο Bios 

Με τα απολύτως ελάχιστα μέσα (δύο καρέκλες, δύο βιβλία, στοιχειώδεις φωτισμούς και δύο μπουκαλάκια νερό), οι άνθρωποι που δημιούργησαν την αλφάβητο του devised theatre αποφασίζουν για πρώτη φορά να ασχοληθούν με ένα κείμενο. Ο Tim Etchells και ο Richard Lowdon, συνένοχοι και ταυτιζόμενοι επί σκηνής, διδάσκουν την υποκριτική του ελάχιστου. Στην Αθήνα η μεγαλειώδης αυτή παράσταση πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Τον περασμένο μήνα ήταν στο Φεστιβάλ του Φθινοπώρου στο Παρίσι: για να είμαστε δίκαιοι, πέρα από το γεγονός της επιλογής της από το μεγάλο αυτό φεστιβάλ, ούτε εκεί μπόρεσε μεγάλο μέρος του κοινού και της κριτικής να το εκτιμήσει. Συμβαίνουν και εις Παρισίους… Συγκινητική η πίστη των Forced Entertainment σε ένα μικρό χώρο όπως το Bios, επειδή ήταν το πρώτο που τους έφερε στην Ελλάδα πριν από χρόνια.  

Complicite / Simon McBurney: The Encounter (Η Συνάντηση) στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση 

Ένας και μόνο άνθρωπος επί σκηνής – με τη βοήθεια, βέβαια, της τεχνολογίας – κι όμως βλέπεις πλήθη ολόκληρα, ζούγκλα, ποτάμια, πράγματα και θάματα… Με διαφορετικό τρόπο από το μινιμαλισμό του The Notebook, ο Simon McBurney καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα: Θέατρο είναι η αφήγηση, κι η φυσική, σωματική παρουσία του αφηγητή. Δύο ώρες χωρίς ανάσα: Είχα καιρό να δω τόσο μαγεμένο κοινό…

Ανέστης Αζάς & Πρόδρομος Τσινικόρης: Καθαρή πόλη, Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση 

Οι Διόσκουροι του ελληνικού θεάτρου που διαπρέπουν στο δύσκολο εγχείρημα της συν-σκηνοθεσίας, μαζί με πέντε σπουδαίες γυναίκες, μας χάρισαν μια σημαντική στιγμή αυτού που ονομάζεται συνήθως «Θέατρο – Ντοκουμέντο» – στη συγκεκριμένη περίπτωση, όπως και να το βαφτίσεις πρόκειται ξεκάθαρα για πολιτικό θέατρο. Οξύ πολιτικό σχόλιο, συγκινητική ευθύτητα, ντελιριακό χιούμορ και αξιοπρέπεια σε ιδανικές αναλογίες. Απολαυστικό… Έχετε την ευκαιρία να το δείτε στην Πειραματική Σκηνή για λίγες ακόμα παραστάσεις στην εκπνοή της χρονιάς.

Μαξίμ Γκόρκι: Τα παιδιά του ήλιου, σκην. Νίκος Μαστοράκης, Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν 

Ένα από τα έργα του δραματολογίου που συνήθως περνούν απαρατήρητα, στην καλύτερη ίσως δυνατή εκδοχή του. Ο σκηνοθέτης πέτυχε ένα θέαμα συνόλου, με εκπληκτικές ρυθμικές ακρίβειες και λαμπρές ερμηνείες, με κορυφαία την Κωνσταντίνα Τακάλου στην πληρέστερη ερμηνεία που είδα φέτος. Σημαντική κι η επιστροφή του Κλέωνα Γρηγοριάδη στο είδος θεάτρου και την ερμηνευτική ποιότητα που μας έκαναν να τον αγαπήσουμε – ποιος αλήθεια μπορεί να τον ξεχάσει στο Σαν Έλληνας στο Εμπρός;

Δαμάζοντας τα κύματα του Λαρς Φον Τρίερ, Σκην. Ρούλα Πατεράκη, Εθνικό Θέατρο

Ένα εγχείρημα που μοιάζει εκ των προτέρων καταδικασμένο σε αποτυχία, όπως η σκηνική μεταφορά της εμβληματικής ταινίας του Τρίερ, μετατρέπεται σε μια από τις κορυφαίες παραστάσεις της χρονιάς. Η Ρούλα Πατεράκη, στη χρυσή της ωριμότητα, παραμένει άνιση τα τελευταία χρόνια για ένα λόγο: δεν κάνει ασφαλείς επιλογές, και πολύ συχνά επιχειρεί πράγματα δύσκολα υπό τις δεδομένες συνθήκες. Και λοιπόν; Αν όχι εκείνη, τότε ποιος; Και αν όχι τώρα, πότε; Στη συγκεκριμένη παράσταση, ευτύχησε να έχει μια εξαιρετική διανομή, με κορυφαία τη φλεγόμενη Ιωάννα Τσιριγκούλη. Η συχνή παρουσία της ίδιας της σκηνοθέτιδας στην άκρη της σκηνής στις τελευταίες της δουλειές με συγκινεί, μου θυμίζει τον Καντόρ…

The Velvet Underground – New York Extravaganza, Philharmonie de Paris

Όπως έχει ειπωθεί, όταν κυκλοφόρησε το ιστορικό άλμπουμ των Velvet με τη μπανάνα του Andy Warhol στο εξώφυλλο, λίγοι το αγόρασαν. Όποιος, όμως, το αγόρασε πήγε κι έφτιαξε ένα συγκρότημα! Μια έκθεση-εμπειρία, που κατορθώνει να αποτυπώσει όχι μόνο τα γεγονότα, αλλά και το περιβαλλον μέσα στο οποίο ο Lou Reed, ο John Cale κι η παρέα τους έκαναν μια από τις βαθύτερες τομές στην ιστορία της ροκ, αλλάζοντας τον ήχο, τη θεματολογία, τον τρόπο διατύπωσης… κοντολογίς τα πάντα. Χρειαζόσουν χρόνο για να συνέλθεις όταν – μετά από ώρες – έβρισκες την έξοδο…

Οστέα Ξηρά Σφόδρα, σκην. Περικλής Μουστάκης, Θέατρο Οδού Κυκλάδων Λευτέρης Βογιατζής

Έχοντας πίσω του την εμπειρία της Άσκησης, μιας αληθινά ερευνητικής ομάδας που διηύθυνε επί χρόνια, ο Περικλής Μουστάκης, από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές του ελληνικού θεάτρου αυτή τη στιγμή, καταπιάστηκε με ένα δύσκολο εγχείρημα, συνδυάζοντας τόλμη και βαθύτητα. Το να ακολουθήσει κανείς αυτή την ψυχοστασία σίγουρα δεν αποτελεί απλή ή ελαφριά διασκέδαση, όμως το αποτέλεσμα αποζημειώνει. Χρειάστηκα αρκετό χρόνο για να το αποκρυπτογραφήσω (σε όποιο βαθμό το κατάφερα), όμως νιώθω τυχερός που το είδα.

Θάνος Ανεστόπουλος, Από τις Ρίζες ως τα Άνθη του καλού, Παλλάς  

Το αποχαιρετιστήριο δώρο ενός από τους καλλιτέχνες που αγαπήθηκαν περισσότερο, μνημείο ψυχικής γενναιοδωρίας και δίψας για ζωή και δημιουργία. Δεν θα ήθελα να πω λέξη παραπάνω.

P J Harvey, Release Athens Festival, Πλατεία Νερού

Όσοι πήγαν με ανοιχτό μυαλό και διάθεση να χαρούν μια σπουδαία καλλιτέχνιδα σε μια σημαντική δημιουργική στιγμή, χάρηκαν τη σαρωτκή εμφάνιση της Polly Jean και της εκπληκτικής μπάντας της (με John Parish και Mick Harvey, μεταξύ πολλών άλλων) και θα τη θυμούνται για καιρό. Όσοι πάλι περίμεναν το κορίτσι με το κόκκινο φόρεμα που είχαν δει πριν από δεκαπέντε χρόνια (ε, να μην το πάει καθαριστήριο κάποια στιγμή η γυναίκα;), μάλλον πήγαν με σκοπό να απογοητευτούν και να γκρινιάξουν. Αυτοί έχασαν…

Lola Arias: Minefield, Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260

Το τρομερό κορίτσι από την Αργεντινή φέρνει στη σκηνή έξι βετεράνους του πολέμου των Φώκλαντ, τρεις από κάθε πλευρά, 34 χρόνια μετά το γεγονός. Η ανθρώπινη μοίρα στα γρανάζια της Ιστορίας, σε αφήγηση των ίδιων των ανθρώπων που την έζησαν. Ένα θέαμα που ωριμάζει μέσα σου όσο περνάει ο καιρός.

Κατερίνα Ανδρέου: A Kind of Fierce, Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260

Η αποκάλυψη της χρονιάς, κατά την εκτίμησή μου. Ακριβώς στην εκπνοή του Φεστιβάλ Αθηνών! Ένα σόλο μεγάλης πυκνότητας και ωριμότητας, με απίστευτη ερμηνευτική ακρίβεια, από μια χορεύτρια και χορογράφο που σκοπεύω να παρακολουθήσω ανελλιπώς στο μέλλον. Η αγωνία της ύπαρξης, με πολύ χιούμορ, αλλά χωρίς χαμόγελο. Μακάρι να μας δοθεί η ευκαιρία να το ξαναδούμε.

René Magritte: Η Προδοσία των Εικόνων, Centre Pompidou, Παρίσι

Μια έκθεση που φωτίζει ποικιλότροπα τον κόσμο του Βέλγου μάγου. Είναι τόση η ομορφιά των εικόνων κι η βαθύτητα της σκέψης του, που σχεδόν τον συγχωρείς για το ενδεχόμενο να είναι συνυπεύθυνος για την τυραννία της conceptual art που βιώνουμε ακόμα… Αν βρεθείτε στο Παρίσι τις γιορτές, προλάβετε!

Pina Bausch: Sweet Mambo, Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση 

Τι άλλο να γράψω πια για την Pina … Πάνω από δεκαπέντε χιλιάδες λέξεις έγραψα! Ας μην προκαλέσω περαιτέρω εμφράγματα στον αρχισυντάκτη μου… Μακάρι να μας ξανάρθουν σύντομα!

Oregon, Half Note Jazz Club

Τόσο υψηλή μουσική ποιότητα, τέτοιο ταξίδι, τέτοια μελωδικότητα, και δυστυχώς δεν ήμασταν πολλοί εκεί για να τα χαρούμε. Από τις περιπτώσεις που αναρωτιέμαι τι κάνουμε λάθος όσοι έχουμε επωμισθεί το ρόλο του ενδιάμεσου μεταξύ κοινού και εκδηλώσεων. Πάντως ο Ralph Towner κι ο Paul McCandless δεν μας γέλασαν – τα έδωσαν πραγματικά όλα.

Πορτραίτο του Krystian Lupa,, Festival d’Automne, Παρίσι.

Το τιμώμενο πρόσωπο του φετινού Φεστιβάλ του Φθινοπώρου είναι ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή Ευρωπαίους θεατρικούς σκηνοθέτες, και το αφιέρωμα περιλαμβάνει τρεις παραστάσεις του πάνω σε έργα του Τόμας Μπέρνχαρντ: την Πλατεία Ηρώων, που παρουσιάστηκε το καλοκαίρι και στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, την Ξύλευση, εκπληκτική διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος, και το Ρίτερ, Ντένε, Φος. Μοναδική ευκαιρία να απολαύσει κανείς ολοκληρωμένη τη δουλειά ενός μεγάλου δημιουργού πάνω σε μια από τις εμμονές του.

Το Φορτηγό – Ο Διονύσης Σαββόπουλος στον Παρνασσό 

Απλά συγκλονιστικός. Μην αφήσετε ενδεχόμενες προκαταλήψεις να σας στερήσουν από τη μοναδική εμπειρία να χαρείτε το σημαντικότερο storyteller του ελληνικού τραγουδιού. Ας αρχίσουμε επιτέλους να αγαπάμε τους δημιουργούς μας γι αυτό που είναι, κι όχι για όσα εμείς θέλουμε να τους φορτώνουμε στους ώμους. Τον έχω δει πολλές φορές στη σκηνή – αυτή είναι μια από τις κορυφαίες. Δύο τελευταίες ευκαιρίες, στις 16 και 17 του μήνα.

El Conde de Torrefiel: Guerrilla, Mir Festival, Τριανόν

Μια ομάδα από την Ισπανία σε μια παράσταση που χτίζεται με εθελοντές από τη χώρα όπου βρίσκεται κάθε φορά. Η επιστροφή (ή θα έπρεπε να πω η εκδίκηση;) του κειμένου, από ανθρώπους με αντάρτική αντιμετώπιση του θεάτρου – αυτό νομίζω πως σημαίνει ο τίτλος Guerrilla! Μια προφητεία για το άμεσο μέλλον, τόσο ζοφερή όσο και αυτονόητη. Και μια υπενθύμιση πως αν ξέρεις να κάνεις θέατρο κι έχεις αληθινή ανάγκη να το κάνεις, τότε δουλεύεις και με το ελάχιστο.

Παναγιώτα Καλλιμάνη: Παγωμένη εικόνα, Mir Festival

Τι καλύτερο από μια παράσταση με παιδιά για να κλείσει η χρονιά… Η Καλλιμάνη, χορογράφος που προχωρά με στέρεα και ουσιαστικά βήματα εδώ και χρόνια, δημιούργησε μια από τις πλέον ανεπιτήδευτες, από τις λιγότερο μικρομέγαλες και «δήθεν» δουλειές με παιδιά που έχω δει ποτέ – πράγμα δύσκολο στη χώρα όπου οι “αξέχαστες” εμφανίσεις πιτσιρικιών στις ελληνικές ταινίες του παλιού καλού ελληνικού σινεμά ρίχνουν ακόμα βαριά τη σκιά τους στο σήμερα! Γνήσια συγκίνηση και βαθιά, ουσιαστική ματιά στην εκπαίδευση. Και βέβαια, δεν γίνεται να μην επισημάνουμε πως ένα φεστιβάλ όπως το MIR, που γίνεται με ηρωισμούς και χωρίς υποστήριξη, μας έδωσε στην εκπνοή της χρονιάς δύο από τις κορυφαίες στιγμές της.