Ο Μπάμπης και το βιβλίο του.
Το βιβλίο του καθηγητή σύγχρονης ιστορίας Χαίνριχ Α. Βίνκλερ, Βαϊμάρη: Η ανάπηρη δημοκρατία 1918-1933, εκδόθηκε στην Ελλάδα το 2011. Περιγράφει την εύθραστη ζωή της Δημοκρατίας της Βαιμάρης από την γέννηση της το 1918, μετά την ήττα στον πόλεμο, μέχρι το θάνατο της το 1933, όπου ο πρόεδρος του Ράιχ Χίντεμπουργκ αναθέτει τη θέση του Καγκελαρίου στον Χίτλερ.
Η πρώτη δημοκρατία της Γερμανίας πήρε το όνομα της απο την Βαϊμάρη, την πόλη του Γκαίτε, ένα σύμβολο της Γερμανικής κουλτούρας όπου συνήλθε, όχι τυχαία, η συντακτική εθνοσυνέλευση. Το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, το Γερμανικό δημοκρατικό κόμμα (φιλελεύθεροι) και τα δύο κόμματα του πολιτικού καθολικισμού, το Κόμμα του Κέντρου και το Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα, ήταν κυρίως τα μετριοπαθή κόμματα που είχαν εισέλθει μέσω των πρώτων εκλογών στην συντακτική εθνοσυνέλευση αλλά και που θα κυβερνούσαν μέσω διάφορων συνασπισμών την Γερμανία τα επόμενα χρόνια. Οι περισσότεροι Γερμανοί επιθυμούσαν κοινωνικές μεταρυθμίσεις στα πλαίσια μιας κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και όχι πολιτική επανάσταση και ριζική αλλαγή των δομών.
‘Ομως η νεαρή δημοκρατία είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα.
Καταρχήν τον εξτρεμισμό από την άκρα αριστερά. Μικρές μειοψηφίες το 1919 θα προσπαθήσουν ανοργάνωτα και κακοσχεδιασμένα κινήματα πρώτα στο Βερολίνο και μετά στο Μόναχο, ενώ ενδιάμεσα ένα κύμα απεργιών θα σαρώσει τα εργοστάσια και τα ορυχεία σε όλη τη χώρα. Και τα δύο κινήματα θα κατασταλούν άγρια και η γενική απεργία θα πνιγεί στο αίμα.
Οι όροι της συνθήκης των Βερσαλλιών θα δώσουν τροφή στον εξτρεμισμό από την άκρα δεξιά και τον εθνικισμό. Η Γερμανία μεταξύ άλλων θα χάσει το ένα έβδομο των εδαφών της, το ένα δέκατο του πληθυσμού της και τις αποικίες. Επίσης το ένα τρίτο από τα κοιτάσματα του άνθρακα και τα τρία τέταρτα από τα κοιτάσματα μετάλλου. Πρόσθετα θα κληθεί να πληρώσει για τα επόμενα χρόνια τεράστιες αποζημιώσεις σε είδος και σε χρήμα. Οι μνήμες από το αυτοκρατορικό Ράιχ του Κάιζερ και του Βίσμαρκ, ο πληγωμένος εγωισμός από την ρήτρα “ενοχής” που επιβλήθηκε για την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, θα έρθουν να προστεθούν στην απογοήτευση των νικημένων στρατιωτών που γύριζαν σπίτι τους, όπου τους περίμενε η ανεργία και η οικονομική ανέχεια. Θα στελεχώσουν κατά χιλιάδες τα freikorps, τα τάγματα εφόδου και διάφορες άλλες παραστρατιωτικές οργανώσεις της άκρας δεξιάς. Παράλληλα, από το στρατιωτικό κατεστημένο καλλιεργείται ο μύθος της “πισώπλατης μαχαιριάς”. Ο μύθος υποστήριζε ότι για την κατάρρευση των στρατευμάτων του Ράιχ και την ήττα, κύριος υπεύθυνος είναι “ο εσωτερικός εχθρός”, οι εβραίοι και οι κουμουνιστές.
Το κρισιμότερο πρόβλημα όμως θα αποδειχθεί ότι η Δημοκρατία της Βαϊμάρης το αντιμετωπίζει εν τη γεννέση της. Γράφει ο Βίνκλερ: “Σε περιόδους κρίσεων και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μπορούσε ο Πρόεδρος του Ράιχ, στηριζόμενος σε ειδικές διατάξεις σύμφωνα με το άρθρο 48 να κυβερνά, να υποκαθιστά δηλαδή τον νομοθέτη. Η συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια του Προέδρου, η οποία θεωρήθηκε από την πλειοψηφία της εθνοσυνέλευσης ως αντίβαρο έναντι ενός πιθανού ”κοινοβουλευτικού αυταρχισμού” και έγινε δεκτή ως τέτοια, αποδείχτηκε επικίνδυνη υπόθεση. Διότι τα κόμματα είχαν συνηθίσει από την εποχή της συνταγματικής μοναρχίας να βλέπουν την βουλή ως όργανο κριτικής στο καθεστώς, που όμως δεν φέρει καμία ευθύνη για την ασκούμενη εξουσία. Λίγοι μόνο πολιτική από το 1918 είχαν σαφή επίγνωση ότι, σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, η κρίσιμη διαχωριστική γραμμή δεν είναι πλέον ανάμεσα στο κοινοβούλιο και στην κυβέρνηση, αλλά ανάμεσα στην κυβερνητική πλειοψηφία και την κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Κατά συνέπεια, τα δημοκρατικά κόμματα δυσκολεύονταν να αποδεχθούν την ανάγκη για συμβιβασμούς, ακόμα και όταν συμμετείχαν στην άσκηση της εξουσίας ως μέλη κυβερνητικού συνασπισμού…”
Το 1930 καταρέει ο τελευταίος συνασπισμός πλειοψηφίας στο κοινοβούλιο. Ο πρόεδρος Χίντεμπουργκ στο εξής κυβερνά με προεδρικά διατάγματα και με καγκελάριους που διορίζει ο ίδιος. Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Χίτλερ διορίζεται καγκελάριος και ο φον Πάπεν αντικαγκελάριος, μετά από πιέσεις στον Πρόεδρο. Το πρώτο υπουργικό συμβούλιο έχει μόνο τρία μέλη από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα. Λέγεται ότι ο φον Πάπεν μουρμούρισε δίπλα σε ένα μέλος του υπουργικού συμβουλίου: “ Ο Χίτλερ; Τον προσλάβαμε!” (όπως αναφέρει ο Ίαν Κέρσοου στο “Ύβρις”, εκδόσεις Scripta). Η συνέχεια είναι γνωστή.
Ο Χαίνριχ Α. Βίνκλερ συνθέτει με επιστημονική ακρίβεια την ιστορία των χρόνων της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και επισημαίνει τα εμπόδια που αντιμετώπιζε η κοινοβουλευτική δημοκρατία τα οποία τελικά δεν κατάφερε να επιλύσει.
Η σύγχρονη ιστορία μπορεί να μας διδάξει κάτι σήμερα; Ναι, αλλά όχι σε ζητήματα και σε ερωτήματα τύπου επανάληψης και αναλογίας. Βοηθά να κατανοήσουμε τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις εντός των κοινωνιών μέσα στις οποίες ζούμε και δείχνει ότι είναι αναγκαίο τελικά να τις αντιμετωπίσουμε.
