Αυτοί οι υπέρλαμπροι τόποι, οι ριγμένοι σαν απ’ το χέρι κάποιου φωτεινού χαμογελαστού θεού μεταξύ πελάγους κι ουρανού. Τα νησιά μας. Απαράμιλλα πολιτιστικά τοπία. Πατρίδα των ονείρων μας, απάγκια της ψυχής μας. Πλέον κινδυνεύουν με ολοκληρωτική άλωση.
Όχι από την «Τουρκιά». Από πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες και συνοδά έργα τερατώδους αρχιτεκτονικής και περιβαλλοντικής κλίμακας που εγκρίνονται βαφτιζόμενα ευφημιστικά «στρατηγικές επενδύσεις». Στο όνομα της οικονομικής ανάπτυξης προωθείται η τουριστικής υπερμεγέθυνση, παρόλο που η υπερμεγέθυνση αυτή τελικά βλάπτει και την οικονομία, διαιωνίζοντας ένα μοντέλο χαμηλής παραγωγικότητας. Αυτά και πολλά ακόμα ήταν τα συμπεράσματα της επιστημονικής ημερίδας «Σχεδιάζοντας (σ)τα όρια των μικρών νησιών», που πραγματοποιήθηκε στις 6 Νοεμβρίου από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) και το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας.
Στην πολιτισμική καταστροφή σπρώχνονται δε τα νησιά υπό τις ευλογίες του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον τουρισμό, το οποίο παρουσιάστηκε πρόσφατα και ανοίγει τον δρόμο για φαραωνικά έργα ακόμα και σε κορεσμένες περιοχές, αρκεί οι μονάδες να είναι 4 ή 5 αστέρων!
Στην ημερίδα, όπως υποσχέθηκε ανοίγοντάς τη η Ειρήνη Κλαμπατσέα, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΜΠ και κοσμήτορας Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, αναδείχθηκε η επιστημονική θεώρηση για τα ζητήματα αυτά, «η οποία όμως εμπλουτίζεται από τα κάτω με τον τρόπο που οι τοπικές κοινωνίες βιώνουν αυτούς τους ξεχωριστούς, ιδιαίτερους τόπους».
«Γνωρίζαμε εδώ και 30 χρόνια τι έπρεπε να κάνουμε»
«Η καταστροφή αυτή δεν μας αιφνιδίασε, τη βλέπαμε να έρχεται εδώ και πολλά χρόνια. Είχαμε δει τα αποτελέσματα από παραδείγματα άλλων χωρών», είπε η πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας και αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ. Μαρία Καραμανώφ. «Αυτό όμως που είναι αξιοσημείωτο, είναι ότι εδώ και 30 χρόνια ξέραμε ακριβώς τι έπρεπε να κάνουμε για να την αποτρέψουμε προτού γίνει ανεπανόρθωτη». Πώς το ξέραμε; Από τη νομολογία που εκπόνησε το Ε’ Τμήμα του ΣτΕ τη δεκαετία 1990-2000, καθώς διεθνώς οι χώρες ήδη δεσμευόταν για βιώσιμη ανάπτυξη. Έδωσε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, με ιδιαίτερη έμφαση στα μικρά νησιά, τα οποία «χαρακτήρισε προσφυώς ως μικρόκοσμους» και ως «άκρως ευαίσθητα και τρωτά συστήματα, τα οποία επιδέχονται πολύ περιορισμένη ανάπτυξη, ανάπτυξη που να διασφαλίζει τη διαφορετικότητά τους, ήπια ανάπτυξη».
«Η νομολογία αυτή σήμερα κατέληξε να ξεχαστεί μαζί με τη βιώσιμη ανάπτυξη». Τι πρέπει να γίνει;
«Τα νησιά μας δεν είναι μουσείο για να τα βάλουμε στη γυάλα, αλλά ούτε και σκηνικό για τις διακοπές ολόκληρου του πλανήτη». Να τεθεί ένα όριο με βάση τη φέρουσα ικανότητα του κάθε νησιού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος ώστε να διατηρηθεί η νησιωτική ταυτότητα. Πώς όμως θα επιτευχθεί αυτό όταν, όπως είπε η κ. Καραμανώφ, «ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει την έννοια της φέρουσας ικανότητας η πρόσφατη νομοθεσία μας είναι ένας τρόπος εντελώς αδόκιμος επιστημονικά, ο όποιος συγχέει τις παραμέτρους και τελικά καταλήγει να καθιστά τη φέρουσα ικανότητα μια πολιτική απόφαση του υπουργού»;
Ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη» έχει γίνει λάστιχο. «Έχει καταντήσει να ταυτίζεται με τις πισίνες στα μπαλκόνια, με τις μεγάλες κατασκευές» τόνισε ο Ιωάννης Σπιλάνης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Συμπλήρωσε πως το χωροταξικό του τουρισμού ορίζει ότι οι μεγάλες κατασκευές είναι βιώσιμες, χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Αφετέρου, ποιος είναι ο στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης; «Καταρχάς, η ευημερία της τοπικής κοινωνίας, όχι η ευημερία της οικονομίας γενικώς και αορίστως – και κάποιων παραγόντων της οικονομίας».
«Εμείς αποφεύγουμε να μετρήσουμε την πίεση που ασκεί ο τουρισμός, για να μην ξέρουμε»
Ως εμπειρογνώμονας του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, ο κ. Σπιλάνης είπε ότι υπάρχουν συγκεκριμένες μεταβλητές και μοντέλα για τη μέτρηση της πίεσης που ασκεί ο τουρισμός. Στην Ελλάδα ο τουρισμός αλλάζει πάρα πολύ τις χρήσεις γης. Έχει σημασία όμως πού αφήνει το αποτύπωμά του – σε περιοχές υψηλής ή χαμηλότερης περιβαλλοντικής σημασίας. «Εμείς αποφεύγουμε να μετρήσουμε την πίεση που ασκεί ο τουρισμός, για να μην ξέρουμε».
Όσον αφορά στο επιχείρημα που επαναλαμβάνεται από επίσημα χείλη ότι δεν έχουμε υπερτουρισμό γιατί τα περισσότερα νησιά μας βουλιάζουν μόνο δύο μήνες τον χρόνο, ο καθηγητής σχολίασε: «Όταν πάτε στον γιατρό κι έχετε 22 πίεση, αλλά δεν έχετε όλη την ώρα 22 πίεση, άλλες φορές έχετε 14, θα σας πει ο γιατρός “μια χαρά είστε, φύγετε;”. Προσθέτουμε λοιπόν νέες κλίνες, ώστε η ήδη υψηλή πίεση 22 να ανεβεί, να δούμε πόσο θα αντέξουμε πριν πεθάνουμε!».
Η αλλαγή χρήσης γης για τον τουρισμό ευνοείται και από το γεγονός ότι στην Ελλάδα προστατεύεται μόνο η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας – και στα νησιά μας λίγες εκτάσεις πληρούν αυτό το κριτήριο. Όπως τόνισαν ο Γεώργιος Βλάχος και ο Ευάγγελος Παυλής, αναπληρωτής και επίκουρος καθηγητής αντίστοιχα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία για την περίοδο 2012-2018, είναι ότι πολύ μεγάλες εκτάσεις αγροτικής γης, λιβαδιών, δασών και θαμνώνων έχουν μετατραπεί σε αστική γη.
«Οι δε θαμνώνες αποτελούν το 10% της επιφάνειας της χώρας μας, πρόκειται για ιδιαίτερα πολύτιμο σύστημα -είναι οι βοσκότοποι με αρκετά μεγάλη παρουσία ξυλωδών- που ωστόσο δεν είναι υψηλής παραγωγικότητας». Η λογική της προστασίας γης μόνο υψηλής παραγωγικότητας είναι παρωχημένη. Έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά η αξία μη παραγωγικών οικοσυστημάτων – γι’ αυτό και η ΕΕ «βλέπει τη γη ως αγροοικοσύστημα, όχι ως πόρο».
Συνδεόμενο με την αλλαγή χρήσεων γης ελέω τουρισμού είναι και το έντονο και κλιμακούμενο πρόβλημα της υποβάθμισης της γης και της ερημοποίησης. Σε αυτό αναφέρθηκε ο ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Μπριασούλης, επικαλούμενος και το επιστημονικό έργο της εκλιπούσας συζύγου του Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη, που διατέλεσε ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Παρ’ ολ’ αυτά, η τουριστική και οικιστική ανάπτυξη στα νησιά εξακολουθεί να είναι άναρχη και απρογραμμάτιστη ερήμην της διαθεσιμότητας κρίσιμων πόρων όπως το νερό.
Και βέβαια, ερημοποίηση και επισιτιστική ασφάλεια είναι αλληλένδετες απειλές. «Η ερημοποίηση καλύπτεται από διεθνή σύμβαση αλλά δεν έχει κηδεμόνες κάτω στη γη. Στις ανακοινώσεις για τις επενδύσεις τονίζεται ότι παραχωρούνται ‘άγονες εκτάσεις’ ίσως ως σιωπηλό επιχείρημα ότι δεν έχουν χρησιμότητα για καλλιέργειες και ως ελαφρυντικό γιατί προτείνονται χρήσεις βλαπτικές», έγραφε η Ελένη Καπετανάκη-Μπριοσούλη.
«Ολόκληρο το νησιωτικό Αρχιπέλαγος του Αιγαίου συγκροτεί ένα πολιτιστικό τοπίο», τόνισε ο καθηγητής του ΕΜΠ Νίκος Μπελαβίλας. Θα μπορούσε να είναι προστατευόμενο, όπως η Κορνουάλη, η Τοσκάνη, ο Ρήνος, η περιοχή Λουάρ. Κανένα νησιώτικο στοιχείο από μόνο του δεν είναι ιδιαίτερο (π.χ. μια μπουκαμβίλια, ένα ασβεστωμένο σπίτι, μια ξερολιθιά, μια ψαρόβαρκα), «αλλά ως σύνολο συγκροτούν ένα πολιτιστικό τοπίο». Έφερε ως παράδειγμα το περίφημο Ναυάγιο της Ζακύνθου. Η παραλία χωρίς το τσιγαράδικο ή το τσιγαράδικο δίχως τα τριγύρω βράχια δεν θα ήταν τίποτε. «Έχουμε πολλά “τσιγαράδικα” στην Ελευσίνα, δεν πάει κανένας να τα δει».
Πολιτιστικά τοπία μας καταστρέφονται από τον υπερτουρισμό. Για παράδειγμα, το βενετσιάνικο καστράκι στον κόλπο της Νάουσας της Πάρου που παλαιότερα δέσποζε στον χώρο, «τώρα, έχει χαθεί από τη δόμηση που το έχει περιβάλλει». Στη Μύκονο, το μεταμεσαιωνικό φρούριο μαζί με τους ανεμόμυλους ήταν το 19ο αιώνα μια ενότητα μέσα σε ένα συγκεκριμένο τοπίο που διατηρούνταν μέχρι αρκετά πρόσφατα, «πια χάνεται καθώς πνίγεται από την περιβάλλουσα εκτεταμένη δόμηση η οποία παριστάνει ότι του μοιάζει κιόλας».
Ένα ζήτημα διατήρησης τοπίου και ταυτότητας επισήμανε και η αρχιτέκτονας Ήβη Νανοπούλου: Την ανάγκη, εφόσον χτίζεται αγροτική γη, «να χτίζεται με τις ίδιες μορφές με τους ίδιους όγκους, την ίδια υλικότητα που είχε η αγροτική αρχιτεκτονική… Αυτό θα εμπόδιζε την κατασπατάληση του χώρου, θα δημιουργούσε μια συνεκτικότητα και θα διασφάλιζε την οριοθέτηση των οικισμών η οποία είναι πάρα πολύ σημαντική για την προστασία των τοπίων μας». Έφερε ως παράδειγμα την Τήνο, που έχει οικισμούς πολύ σημαντικούς και διακριτούς στο χώρο «και βλέπουμε μια δόμηση που ξεχειλώνει προς όλες τις κατευθύνσεις και χάνεται η αίσθηση της εντός σχεδίου με την εκτός σχεδίου».
«Επιβάλλεται μια ολιστική προσέγγιση για να αντιμετωπίζονται οι τοπικές ιδιαιτερότητες», είπε η Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ και πρόεδρος ΣΕΠΟΧ. Σήμερα, Σίφνος, Σέριφος, Φολέγανδρος βρίσκονται στη λίστα με τα επτά πιο απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς για το 2024, κατά την Europa Nostra, υπενθύμισαν ο χωροτάκτης-πολεοδόμος Στρατής Μπαμπαλίκης και η αρχιτέκτονας και αρχιτέκτονας τοπίου Λήδα Ντρίβα.
«Ο υπερτουρισμός διαιωνίζει ένα μοντέλο χαμηλής παραγωγικότητας»
Όλες οι τουριστικές επενδύσεις συνεπάγονται κατανάλωση περιβαλλοντικών πόρων. Σε αντίθεση με το κυρίαρχο αφήγημα, ο καθηγητής Οικονομικών στο London School of Economics Δημήτρης Βαγιανός υποστήριξε ότι «η κατανάλωση περιβαλλοντικών πόρων πρέπει να φορολογείται αντί να επιδοτείται». Στην Ελλάδα, «αντί να αντιμετωπίζουν τους περιβαλλοντικούς πόρους σαν να είναι κάτι πολύτιμο, να υπάρχει κάποιο είδος φορολόγησης της κατανάλωσης αυτής και να τη δυσκολεύουν, επιδοτούμε αυτή την κατανάλωση». Πώς; Επιδοτώντας έμμεσα την τουριστική ανάπτυξη μέσα από τη χαλαρότητα της περιβαλλοντικής και πολεοδομικής νομοθεσίας που αφορά στη δόμηση στις παράκτιες περιοχές, στην προστασία περιοχών Natura, την περιβαλλοντική συμμόρφωση, τη δόμηση εκτός σχεδίου και τις στρατηγικές επενδύσεις.
Η έμφαση στην τουριστική ανάπτυξη είναι προβληματική όμως και από οικονομικής πλευράς. «Διαιωνίζεται και διογκώνεται ένα μοντέλο χαμηλής παραγωγικότητας», τόνισε. «Η Ελλάδα έχει υπερδιπλάσιο ποσοστό απασχόλησης στον τουρισμό (26%) αναλογικά με την απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα πλην χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων, σε σχέση με άλλες τουριστικές χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία. Το ελληνικό παραγωγικό μοντέλο έχει υπερβολικά μεγάλη παρουσία σε κλάδους χαμηλής παραγωγικότητας, όπως ο τουρισμός, με αποτέλεσμα χαμηλή παραγωγικότητα στην οικονομία (26η στην ΕΕ των 27), τη μόρφωση και τη συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου.
Αντίθετα με το κυβερνητικό αφήγημα, οι φαραωνικές τουριστικές επενδύσεις -οι οποίες «έχουν καθοριστεί από και έχουν καθορίσει τη συγγραφή των Μνημονίων»- αφήνουν φτωχότερη τη χώρα-υποδοχέα, και βέβαια τις τοπικές κοινότητες, τόνισε και η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ίρις Λυκουριώτη. Με πέντε τρόπους: 1) Προϋποθέτουν μεγάλη έκτασης γης, και δη δημόσιας, 2) Προϋποθέτουν σχεδόν απαραίτητα τη χρηματοδότηση αυτών των δραστηριοτήτων με δημόσια κονδύλια ή δανειοδότηση από τις χώρες υποδοχής, 3) Εξυπηρετούν τις ανάγκες των επενδύσεων 4) Εξάγονται οι πόροι στη διεθνή αγορά στερώντας τον τόπο από αυτούς, και 5) εξάγονται τα κέρδη σε φορολογικούς παραδείσους.
«Δεν ξέρουμε σε ποιους έχει περιέλθει η γη, απειλείται η κοινωνική συνοχή»
Η «φέρουσα ικανότητα» δεν είναι μόνο νούμερα, αλλά πεδίο συμφωνίας της τοπικής κοινωνίας πάνω στην ταυτότητα του τόπου και το όραμα γι’ αυτόν, τόνισαν ο κ. Μπαμπαλίκης και η κ. Ντρίβα. Το όραμα θα έπρεπε να είναι ο συμμετοχικός σχεδιασμός, οι συλλογικές αποφάσεις για το μέλλον ενός τόπου.
Στην Ίο, για παράδειγμα, δεν προηγήθηκε τίποτε τέτοιο όταν περιτοιχίστηκαν μεγάλες εκτάσεις της κατόπιν εξαγοράς τους από ιδιώτη και αποκλείστηκαν από το κοινό. «Πώς θα έχουν λόγο οι κάτοικοι να επιβάλλουν τις αξίες τους για το νησί τους, όταν το 1/3 της γης το κατέχει ένας; Έχει πολύ μεγάλη σημασία πώς περιέρχονται αυτές οι εκτάσεις», είπε η πολεοδόμος, χωροτάκτης και μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος & Πολιτισμού Μόνικα Θέμου. Γι’ αυτό πρέπει να κοινοποιηθεί πόσα τοπικά πολεοδομικά σχέδια έχουν πάρει προέγκριση ή έγκριση για κάθε δημοτική ενότητα στη χώρα – ώστε να ξέρει ο πολίτης. Τα σχέδια αυτά, που βρίσκονται υπό εκπόνηση στους δήμους προκειμένου να καθορίσουν τις χρήσεις γης, «…δεν είναι μόνο τρύπες για την χωρική συνοχή, είναι και για την κοινωνική».
«Αυτά που βλέπουμε σήμερα [σ.σ.: οι επενδύσεις] έχουν δρομολογηθεί το 2012-2013. Απλώς τώρα εμφανίζονται. Και θα εμφανιστούν πολύ χειρότερα, γιατί απλούστατα δεν ξέρουμε σε ποιους έχει περιέλθει η γη. Δεν ξέρουμε τι γίνεται. Ενώ πριν ξέραμε ότι εκεί μένει ο τάδε».
«Η πολιτεία βλέπει τα νησιά μας ως χώρο. Όμως είναι και τόπος. Ο τόπος μας»
Υπάρχουν ενδοπεριφερειακές ανισότητες και ακραίες αποκλίσεις μεταξύ νησιών, ακόμα και στο εσωτερικό των μεγαλύτερων νησιών, επισήμανε η αρχιτέκτων μηχανικός και χωροτάκτης Χριστίνα Τσούτσου. Όμως, το θετικό σημείο των καιρών είναι η «επαναδραστηριοποίηση, επανακινητοποίηση τοπικών συντελεστών και ευαισθητοποίηση σε πάρα πολύ κρίσιμα ζητήματα».
Αυτό φάνηκε στην ημερίδα, όπου ακούστηκε η φωνή ανήσυχων νησιωτών:
Ίος: +50% προβλεπόμενη δόμηση
Το πιο ακραίο παράδειγμα ίσως αποτελεί η Ίος. Όπως ανέφερε ο πρόεδρος του Save Ios Δημήτρης Βαγιανός (μίλησε και με την ιδιότητά του ως καθηγητής), τρία επενδυτικά σχέδια για το νησί έχουν υπαχθεί από τη Διυπουργική Επιτροπή Στρατηγικών Επενδύσεων στην κατηγορία των στρατηγικών επενδύσεων. «Φορείς των σχεδίων, ιδιωτικές εταιρείες που έχουν αγοράσει το 1/3 του νησιού. Τα προβλεπόμενα προς κατασκευή υπερβαίνουν το 50% των υπαρχόντων κατασκευών στην Ίο». Κι αυτό ενώ ήδη έχουν συντελεστεί περιβαλλοντικά εγκλήματα στο νησί, όπως η πλήρης καταστροφή του μεγαλύτερου από τους έξι χαρακτηρισμένους υγροτόπους της Ίου (του Παπά), όπου χτίστηκε all inclusive ξενοδοχείο, με τους εργαζόμενούς του -όπως είπε ο κ. Βαγιανός- να μένουν σε κοντέινερ στην πλαγιά.
Μύκονος: Επτά «στρατηγικές επενδύσεις» σε εξέλιξη
Στη Μύκονο, αν και έχει απαγορευτεί η έκδοση νέων οικοδομικών αδειών μέχρι να ολοκληρωθεί το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο, υπάρχουν επτά «στρατηγικές επενδύσεις» σε εξέλιξη, η πρώτη σε τελικό στάδιο, σύμφωνα με την Άννα Καμμή από την Ομοσπονδία Συλλόγων Γυναικών Κυκλάδων.
Σαντορίνη: Ακόμα και παράνομες σουίτες σε αρχαιολογική περιοχή
«Το νησί έχει καταλήξει να είναι ένα αστικό τοπίο», είπε η Καρολίνα Ρικάκη από τη Φωνή του Δάσους/Περιβαλλοντική Ομάδα Μαντιλίδα. Υπάρχει μάλιστα πρόταση δημιουργίας spa 2.500 τ.μ. με 83 πισίνες. «Ψιθυρίζεται ότι στα παλιά ορυχεία θα στηθούν τουριστικά χωριά, ήδη συμβαίνει σε μία περίπτωση. Βλέπουμε στη θέση των αμπελιών να ξεφυτρώνουν ξενοδοχεία», τονίζει η Μαρία Αργυρού, επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης Θήρας και πρόεδρος του εκεί Ερυθρού Σταυρού. Πώς οι αρχές κλείνουν τα μάτια τους -λέει- όταν «σε αρχαιολογική περιοχή στην Κολάδα της Περίσσας, εντός του αιγιαλού, έχουν χτιστεί έξι σουίτες από κάποιον επιχειρηματία – και λειτουργούν παρανόμως. Κι αυτή η ιδιοκτησία να είναι του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού που ενοικιάστηκε σε αυτόν τον επιχειρηματία»;
Νάξος: Η ορνιθοπανίδα υπό διωγμό
Στη Νάξο, η οικοδομική δραστηριότητα αυξάνεται επηρεάζοντας καθοριστικά και την ορνιθοπανίδα, που μειώνεται εκτοπιζόμενη από τον φυσικό της χώρο, ανέφερε η ωκεανογράφος και μέλος του Συλλόγου Προστασίας Άγριας Ζωής Νάξου, Σοφία Λυκουροπούλου.
Πάρος: Θα δημιουργηθούν καινούργια «χωριά»
«Η Πάρος απειλείται σοβαρά από την υπερδόμηση. Τα άλλα μπορούν ίσως κάποια στιγμή να διορθωθούν, αλλά η υπερδόμηση είναι κάτι μη αναστρέψιμο», τόνισε ο Νικόλας Στεφάνου από το Save Paros/Digital Paros. Οι οικοδομικές άδειες εκτοξεύονται από 400 το χρόνο σε 1.500 και τοπικοί φορείς μετέρχονται το νομικό οπλοστάσιο για να καθυστερήσουν προτάσεις για στρατηγικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, συνοδευόμενες από συχνά έωλες, όπως τις χαρακτηρίζουν, μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. «Υπάρχουν τέτοια σχέδια που θα δημιουργήσουν σχεδόν καινούργια χωριά στο νησί», είπε η Έλενα Συμεωνίδου από τους Φίλους Πάρκου Πάρου.
Αμοργός: Το απέραντο γαλάζιο υποχωρεί μπρος στο απέραντο τσιμέντο
«Αυτή τη στιγμή η Αμοργός είναι υπό απειλή. Δρομολογούνται 15 καινούργιοι δρόμοι, που είναι σίγουρο ότι θα φέρουν την υπερδόμηση… Δρομολογούνται τεράστια φαραωνικά έργα στο νησί, όπως τα λιμενικά έργα στα Κατάπολα – μιλάμε για επτά στρέμματα επιπλέον τσιμέντου», είπε η δημοτική σύμβουλος και μέλος των Βιώσιμων Κυκλάδων Ελευθερία Ψυχογιού. Ο περιφερειακός δρόμος που συνδέεται με τα λιμενικά έργα θα περνά από ζώνη Α’ Προστασίας και θα καταλήγει σε κομμάτι του κάμπου που ακόμα καλλιεργείται. «Σκοπός τους είναι να γίνουμε νησιά μιας χρήσης. Δεν θέλουμε να γίνουμε νησί μιας χρήσης. Πρέπει να ενώσουμε δυνάμεις με άλλα νησιά και να πούμε “σταματήστε αυτή τη βαρβαρότητα”».
Άνδρος: Όταν η βιωσιμότητα πάει να ανθίσει, φυτεύονται αιολικά
Τα τελευταία χρόνια στην Άνδρο δημιουργούνται νέες τυροκομικές μονάδες, νέα αγροκτήματα, είπε η Όλγα Καραγιάννη από το ερευνητικό κέντρο Άνδρου. «Τούτη την κρίσιμη στιγμή που πάει να γίνει κάτι θετικό στο νησί, έρχονται οι απειλές από τους μεγάλους αιολικούς σταθμούς, των οποίων η κλίμακα είναι ανησυχητική». Ο Αλέξανδρος Μαβής διευκρίνισε πως σχεδιάζεται η εγκατάσταση πάνω από 100 ανεμογεννητριών, περιλαμβανομένου αιολικού σταθμού σε περιοχή Natura, 500 μέτρα από τη φωλιά του σπιζαετού, επάνω σε μια πεζοπορική διαδρομή που είναι ο κορμός της εναλλακτικής εξέλιξης στην Άνδρο.
Σίφνος: Νέα δόμηση και πισίνες με τη σέσουλα
«Η Σίφνος αυτή τη στιγμή καταστρέφεται οριστικά και αμετάκλητα από την υπερδόμηση», σύμφωνα με τον Σέργιο Κανακάρη. Το 2024 εκδόθηκαν 120 οικοδομικές άδειες για κτίρια άνω των 250-300 τ.μ., το 80% αυτών με πισίνα. «Η Πολιτεία δεν κάνει τίποτα».
Σίκινος: «Δεν θέλουμε να γίνουμε ιθαγενείς που βρίσκονται εδώ να εξυπηρετούν άλλους»
«Από την κατάθεση του χωροταξικού φαίνεται ότι η πολιτεία βλέπει τα νησιά μας ως χώρο. Όμως τα νησιά είναι και τόπος, ο τόπος μας», αναφέρει ο Κώστας Πλατής από τον Σύνδεσμο Σικινητών. Στη Σίκινο, «βλέπουμε ως καταστροφή αυτό που άλλοι βλέπουν ως επένδυση γιατί πολύ απλά δεν έχει να κάνει με τους ανθρώπους αυτή η ‘ανάπτυξη’. Είναι άνθρωποι που θα έρθουν από μακριά και θα φύγουν μακριά όταν το νησί πια δεν θα έχει πέραση. Όταν οι Κυκλάδες όλες δεν θα έχουν πέραση. Γιατί; Γιατί θα έχουν γίνει ένα κατεστραμμένο μέρος. Δεν θέλουμε να γίνουμε οι ιθαγενείς που θα βρίσκονται εδώ για να εξυπηρετούν άλλους».
Κύθηρα: Βίλες εκτός σχεδίου και κοινωνικός μαρασμός
Στα Κύθηρα η ταυτότητα του νησιού ακόμα διασώζεται, λέει ο Ανδρέας Μαριάτος, αρχιτέκτονας, δημοτικός σύμβουλος και μέλος της επιτροπής παρακολούθησης του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου. Ωστόσο, με τη φυγή των νέων, το νησί μετατρέπεται σε διεθνές «αγκυροβόλιο» για την τρίτη ηλικία. «Το μοντέλο είναι βίλες εκτός σχεδίου, που είναι ήδη μεγάλη ανατροπή σε σχέση με το ιστορικό του νησιού, με χωριά με συγκεκριμένα όρια. Για να διατηρηθεί η φυσιογνωμία του τοπίου χρειάζεται μια ζωντανή, δημιουργική κοινωνία». Η φυσιογνωμία του νησιού διαβρώνεται τελικά γιατί οι ντόπιοι δεν δημιουργούν ούτε ελέγχουν πια τα εργαλεία επιβίωσής τους, «δηλαδή αυτό το ευέλικτο σύστημα που εξασφάλισε τη βιωσιμότητα διαμέσου των αιώνων».
Τα «ακατοίκητα» νησιά δεν είναι ακατοίκητα. Απλώς οι κάτοικοί τους έχουν φτερά και ουρές.
Εκτός των άλλων, το προταθέν χωροταξικό για τον τουρισμό ανοίγει τον δρόμο για τουριστικές επενδύσεις σε όλα τα ακατοίκητα νησιά άνω των 300 στρεμμάτων. Σύμφωνα με τον Γαβριήλ Παπασαράντη, καπετάνιο σε ιστιοπλοϊκά, εκπρόσωπο της Κίνησης για την Προστασία των Νησίδων: «Εκτός του ότι ορισμένα από αυτά κατοικούνται και από ανθρώπους, καμία νησίδα δεν είναι ακατοίκητη. Απλώς οι κάτοικοί τους έχουν φτερά και ουρές κι αυτό δεν πρέπει να το παραβλέπουμε, καθώς είναι σχεδόν όλες ενταγμένες στο δίκτυο Natura 2000». Μερικές έχουν ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Κάποιοι θεωρούν ότι στις νησίδες μπορούν να «εξοριστούν» ανεπιθύμητες δραστηριότητες. «Ακόμα και άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τα βουνά, λένε ας πάνε οι ανεμογεννήτριες στα ξερονήσια, έχουμε τόσα. Αλλά η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία με θερμικές κάμερες είδε ότι τη νύχτα επιστρέφουν ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες νησίδες τα θαλασσοπούλια. Ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν ανθρώπινες δραστηριότητες, είναι η κατοικία πλασμάτων που δε συμβιώνουν με τον άνθρωπο».
