Δίνουν στα σκουπίδια μια «δεύτερη ευκαιρία», κερδίζοντας έτσι τα προς το ζην. Δεν είναι άστεγοι, ούτε επαίτες, είναι ρακοσυλλέκτες και αγαπούν, τουλάχιστον οι περισσότεροι από αυτούς, τη δουλειά τους. Ο διδάκτωρ λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Κούζας, έχει ασχοληθεί με το ζήτημα της ρακοσυλλογής στην Αθήνα εν Αθήναις, φτάνοντας μάλιστα στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι περήφανοι για αυτό που κάνουν.
Η Popaganda βρέθηκε στο σωματείο των ρακοσυλλεκτών Αθήνας ΕΡΜΗΣ και συνάντησε τον νεαρό Πρόεδρό του, Καμπέρ Βαχτέτ, ψυκτικό στο επάγγελμα, αλλά ήδη περπατημένο σε συνδικαλιστικό επίπεδο για χάρη των ρακοσυλλεκτών. Το σωματείο ιδρύθηκε το 1992 από Ελληνες μουσουλμάνους που ήρθαν σταδιακά από τον Ήφαιστο και την Κομοτηνή, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, και συνέχιζαν κατά κύματα να έρχονται τόσο τη δεκαετία του 1970 και 1980. Συχνότερα, προτιμούσαν για την εγκατάστασή τους τις περιοχές του Βοτανικού, του Ρουφ και του Κεραμεικού. Κάποτε τα μέλη δεν ξεπερνούσαν τα 150. Σήμερα είναι περισσότερα από 1.000.
Όλα αυτά τα επιβεβαιώνει ο Πρόεδρος του Σωματείου, το οποίο έχει την έδρα του στη Μεγάλου Αλεξάνδρου, στον Κεραμεικό:
«Το 70% των ανθρώπων που απαρτίζουν το σωματείο μας είναι μουσουλμάνοι Έλληνες της Θράκης, άνθρωποι δηλαδή που οι πρόγονοί τους υπήρξαν Τούρκοι και τουρκόφωνοι, αλλά γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ελλάδα. Ούτε Τούρκοι είμαστε, ούτε τσιγγάνοι, όπως μας νομίζουν μερικοί. Όλες οι μειονότητες, φυσικά, πονούν… Κι η δική μας μειονότητα είναι μια πονεμένη ιστορία: μιλάμε για ανθρώπους ταλαίπωρους, πονεμένους, φουκαράδες. Όμως, επειδή αναρωτιέται γενικά ο κόσμος, έχουμε και Έλληνες. Πάρε παράδειγμα τον κύριο Πέτρο, συνταξιούχο που τα τελευταία χρόνια καταπιάνεται με τη ρακοσυλλογή.
Βρίσκουμε και πουλάμε ό,τι μπορείς να φανταστείς: πίνακες, έργα τέχνης, βιβλία, κοσμήματα, ρούχα, έπιπλα… Κάτι που πουλιέται, ας πούμε, στο παζάρι για λίγα ευρώ, μπορεί να έχει αξία πολλών χιλιάρικων. Πριν από λίγο καιρό, μπροστά στα μάτια μου, πουλήθηκε ένας ωραίος πίνακας ζωγραφικής προς 6 ευρώ. Μάθαμε ότι αργότερα σε μια δημοπρασία πουλήθηκε για 17.000 ευρώ. Ήταν γνωστού καλλιτέχνη, βλέπεις. Έρχονται, μωρέ, να ψωνίσουν από μας και άνθρωποι περίεργοι που ψάχνουν να βρουν πράγματα για να τα μεταπωλήσουν. Διάφοροι που ασχολούνται με τους δίσκους, με τους πίνακες. Έρχεται εδώ και χρόνια άνθρωπος με τρία μαγαζιά δίσκων στο Μοναστηράκι! Πάντως, πια, τους παίρνουμε πρέφα αυτούς. Έχουν φακούς στα χέρια, το ψάχνουν πολύ το θέμα, φέρονται λίγο ύποπτα…
Παλιατζήδες δεν είμαστε. Ο παλιατζής ενδιαφέρεται κυρίως για το μέταλλο, για τον όγκο και την ποσότητα. Εμείς ξεδιαλέγουμε τα αντικείμενα, τα καθαρίζουμε, τα αγαπάμε και τα δίνουμε σε πολύ χαμηλές τιμές σε ανθρώπους που βγαίνουν, τελικά, όπως κι εμείς, κερδισμένοι. Για παράδειγμα, αν βρω εγώ στα σκουπίδια μια μπρούντζινη, παλιά μπαταρία βρύσης και την πουλήσω στον παλιατζή, θα έπαιρνα μάξιμουμ ένα ευρώ και λιγότερο. Ενώ σε έναν άνθρωπο που θα περάσει από το παζάρι και θα του γυαλίσει, μπορώ να τη δώσω μέχρι και 5 ευρώ που λέει ο λόγος, χωρίς να τον εξαπατώ. Ούτως ή άλλως, καινούργια μπαταρία με κάτω από 15 ευρώ στο εμπόριο δε βρίσκεις. Το concept, γενικά, είναι να βρίσκεις από τα σκουπίδια κάτι χρήσιμο, κάτι όμορφο ή, τέλος πάντων, κάτι που εσύ μπορείς να το πουλήσεις ως τέτοιο.»
«Βρίσκουμε και πουλάμε ό,τι μπορείς να φανταστείς: πίνακες, έργα τέχνης, βιβλία, κοσμήματα, ρούχα, έπιπλα… Κάτι που πουλιέται, ας πούμε, στο παζάρι για λίγα ευρώ, μπορεί να έχει αξία πολλών χιλιάρικων. Πριν από λίγο καιρό, μπροστά στα μάτια μου, πουλήθηκε ένας ωραίος πίνακας ζωγραφικής προς 6 ευρώ. Μάθαμε ότι αργότερα σε μια δημοπρασία πουλήθηκε για 17.000 ευρώ. Ήταν γνωστού καλλιτέχνη…»
Η συζήτηση εκτυλίσσεται στο γραφείο του κυρίου Βαχτέτ, για να έχουμε λίγη ησυχία. Έξω από το γραφείο, δεκάδες άνδρες συζητούν, πίνουν καφέ, καπνίζουν. Εκείνη την ημέρα, έχει συμβεί και κάτι δυσάρεστο. Εκπρόσωποι του Σωματείου φορτώνουν ένα φέρετρο σε ένα από τα φορτηγάκια τους. Πρόκειται για την κηδεία ενός παλαιού μέλους, η οικογένεια του οποίου δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει τα έξοδα της ταφής.
Τα μέλη μοιάζουν ενωμένα σα γροθιά και όσοι βρίσκονται στον Κεραμεικό την ημέρα της συνάντησής μας είναι πολύ φιλικοί μεταξύ τους, γελούν, μιλούν δυνατά. Μοιάζει σα να μπήκαμε στο σπίτι μιας πολυμελούς οικογένειας. Ο Καμπέρ Βαχτέτ είναι περήφανος για τους ανθρώπους του:
«Οι ρακοσυλλέκτες ξεκίνησαν να οργανώνονται το 1990, ως πολύ μικρή ομάδα, βέβαια. Δεν είναι εύκολο πράγμα να πηγαίνει κάποιος στα σκουπίδια, να βρίσκει πράγματα. Τα δικό μας μάτι, όμως, θα παραλείψει τις βρωμιές και θα πέσει στα ωραία και τα χρήσιμα, που κάποιος άφησε εκεί, γιατί πια δεν το χρειάζεται ο ίδιος: ρούχα, παπούτσια, έπιπλα, έργα τέχνης, αντικείμενα κάθε είδους… Μέλος του σωματείου μας είχε βρει το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδος στα σκουπίδια! Ύστερα, το δωρίσαμε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, που τότε ήταν ο Κάρολος Παπούλιας. Μάθαμε ότι το πήγαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη, γιατί δεν υπήρχε άλλο αντίτυπο! Χάρη σε όλη αυτή την ιστορία, το σωματείο μας τότε είχε βραβευτεί. Το βραβείο τώρα το έχει στα χέρια του ο πρώην πρόεδρος, εγώ δεν ήμουν τότε. Θεωρούσε ότι ήταν δικό του έργο αυτό το εύρημα, αν και δεν ήταν. Μια τυχαία ανακάλυψη από έναν ανώνυμο ρακοσυλλέκτη ήταν. Σημαντική, αλλά ας μην υπερβάλλουμε.
Στο σωματείο εγώ μπήκα το 2014, στα 32 μου. Το 2013 είχαν γίνει εκλογές και ήμουν υποψήφιος, αλλά είχα βγει όγδοος. Επταμελές είναι το συμβούλιο και υποψηφιότητα είχαν βάλει, αν θυμάμαι καλά, 24 άτομα. Για λίγο έμεινα εκτός συμβουλίου. Ήθελα να συμμετάσχω σε αυτή τη διαδικασία, γιατί ήδη έβλεπα να συμμετέχουν άνθρωποι με πιο φρέσκα μυαλά, από αυτά που είχαν οι παλαιότεροι εδώ μέσα, οι οποίοι, να στο πω χύμα, και λεφτά έχουν μασήσει και δε δίνανε και πολύ λογαριασμό.
Το σωματείο, για να ξέρετε, είναι μη κερδοσκοπικό, αλλά υπάρχουν κάποιες συνδρομές , πολύ οικονομικές, φυσικά, για τα απολύτως αναγκαία έξοδα του χώρου μας: το ενοίκιο, το ρεύμα, το Internet και τα λοιπά. Έχουμε, επίσης, και μια ομάδα περιφρούρησης που επιβλέπουν τις διαδικασίες στο παζάρι, καθαρίζουν το χώρο μετά και παίρνουν ένα χαρτζηλίκι, ας το πούμε, γι’ αυτή τη δουλειά, ώστε να την κάνουν σωστά και με συνέπεια. Η εγγραφή του ρακοσυλλέκτη στο Σωματείο ΕΡΜΗΣ γίνεται πολύ απλά. Ζητάμε δυο φωτογραφίες να δούμε τη φάτσα του, μια αστυνομική ταυτότητα και ένα αποδεικτικό για το πού μένει. (ΔΕΗ, ενοικιαστήριο κλπ).
Προτιμάμε Έλληνες, χωρίς να έχουμε κάποιο πρόβλημα με τους ξένους. Απλώς, εγώ προσωπικά, αισθάνομαι την ανάγκη να τον ξέρω τον άλλο και να μπορώ να συνεννοηθώ άμεσα μαζί του. Να, ας πούμε Πακιστανούς έχω μερικούς στο παζάρι, τους οποίους, βέβαια, μου έχουν προτείνει κυρίως φίλοι και δικοί μου άνθρωποι. Έχω υπάρξει κι εγώ ρακοσυλλέκτης για 6 χρόνια. Πώς αλλιώς θα μπορούσα να είμαι πρόεδρος τώρα; Τον άλλον πρέπει, προτού του επιβάλλεις μερικά πράγματα, να τον αισθανθείς πραγματικά, να γνωρίζεις τι βιώνει κάθε μέρα σε αυτό το απαιτητικό και δύσκολο επάγγελμα.
Η γυναίκα μου δεν είχε, ούτε έχει καμιά σχέση με αυτές τις δουλειές. Είναι όμως ένας άνθρωπος που με έχει στηρίξει απίστευτα και με την οργάνωση και με τις συμβουλές της και, γενικά, μόνο που την έχω δίπλα μου, με βοηθά.
Για μένα σε αυτή τη δουλειά, αλλά και σε κάθε δουλειά, χρειάζεται πάνω απ’ όλα σεβασμός. Και να μην αγαπάς και πολύ αυτό που κάνεις, οφείλεις να το σέβεσαι, γιατί αυτό σου δίνει να φας, αυτό είναι ο πόρος μας.»
Στην ιστοσελίδα του Σωματείου στο Διαδίκτυο, είναι αναρτημένο το εξής:
«Είμαστε ο παλαιότερος σύλλογος Ρακοσυλλεκτών της Αθήνας ίσως και της Ελλάδας, που πάντα ψάχνουμε να προσθέσουμε άλλο ένα μέλος στην ομάδα μας που να έχει παρόμοια ενδιαφέροντα. Προσπαθούμε μέσα από τα σκουπίδια να ανακυκλώνουμε τον πολιτισμό μας, αξιοποιώντας ότι βρίσκουμε πουλώντας το σε αυτούς που το χρειάζονται. Ελπίζουμε ότι θα βρείτε ελκυστικό και ευχάριστο το περιβάλλον, το οποίο ο σύλλογός μας προσπαθεί να προωθήσει μέσω του μόνιμου παζαριού μας και να γίνει το μέρος στο οποίο θα νιώθετε χαλαρά, άνετα και πάντα ευπρόσδεκτοι να συμμετέχετε στις δραστηριότητες μας. Έχουμε μια ανοικτή πρόσκληση για όσους ενδιαφέρονται να μας επισκεφθούν σε μία από τις συναντήσεις μας στο Παζάρι μας Αγίου Πολυκάρπου 95 στον Βοτανικό κάθε Κυριακή από τις 6,00 το πρωί έως και το απόγευμα.»
Ο Καμπέρ Βαχτέτ και οι Ρακοσυλλέκτες έχουν μοχθήσει για το Παζάρι, αυτό δεν σηκώνει την παραμικρή αμφιβολία.
«Εάν το βάλω πείσμα, μπορώ μέχρι και θέση στο Δήμο να πάρω. Φιλοδοξώ να οργανώσω το ευρωπαϊκών προδιαγραφών παζάρι που όλοι ονειρεύονται, το οποίο για να γίνει σωστά χρειάζεται ανοιχτό μυαλό και, βέβαια, να έχεις ανοίξει και κανένα βιβλίο.
Η πολιτική-που κατά τη γνώμη μου είναι ό, τι πιο χυδαίο- δεν είναι στα σχέδιά μου, αλλά αν χρειαστεί να το κάνω για να βοηθήσω τους ανθρώπους μου, θα το πράξω πολύ οργανωμένα, πρώτα απ’ όλα επειδή ξέρω από πρώτο χέρι πώς βγάζουν το μεροκάματό τους οι ρακοσυλλέκτες.
Όπου πάει ο Ερμής, πια, γίνεται τζέρτζελο, δημιουργούνται κόντρες, παρεξηγήσεις. Είναι λογικό: κάνουμε πολλά πράγματα, ασχολούμαστε με διάφορα, θέλουμε να μην μας υποτιμούν.
Στον Ελαιώνα έχουμε το παζάρι μας. Πρόκειται για έναν χώρο που παρακολουθείται από τον Δήμο Αθηναίων. Γιατί ο Δήμος εμπιστεύθηκε το παζάρι στον Ερμή και όχι σε κάποιο άλλο, ενδεχομένως, σωματείο; Έχουν αναρωτηθεί αρκετοί, ξέρεις. Ε, προφανώς γιατί ο Ερμής είναι ένα σωματείο αξιόπιστο και λόγω της παλαιότητάς του! Στηρίζει, επίσης, τις πολύτεκνες οικογένειες και, σ’ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, οι συμμετέχοντες είναι μειονότητα από τη Θράκη. Περίπου 10.000 είναι οι πωλητές που ζουν τις οικογένειές τους χάρη στο παζάρι αυτό. Επίσης, ο κόσμος που επισκέπτεται το παζάρι είναι ακαθόριστος. Πλούσιοι, φτωχοί, γέροι και νέοι, Έλληνες και αλλοδαποί σ’ εμάς έρχονται για να βρουν κάτι αλλιώτικο που μπορεί να αναζητούσαν οι ίδιοι καιρό…»
Πριν από λίγους μήνες, είχε δημιουργηθεί ένα πρόβλημα μεταξύ του ΕΡΜΗ και του Δήμου. Ο Πρόεδρος είχε τότε αναφέρει στην εφημερίδα ΤΟ ΕΘΝΟΣ: «Ο δήμος επικαλέστηκε καταγγελίες για παραβατικές συμπεριφορές, όπως ότι γίνεται παραεμπόριο και πωλούνται κλεμμένα αντικείμενα από μικροπωλητές στην περιοχή. Όμως, ακόμη και σήμερα δεν έχουμε πάρει στα χέρια μας κανένα επίσημο χαρτί των καταγγελιών, δεν γνωρίζουμε ποιους αφορά αλλά δεν μας δόθηκε ούτε το χρονικό περιθώριο ανεύρεσης ενός νέου χώρου μετεγκατάστασης του παζαριού, ώστε να διασφαλιστεί η συνέχιση της λειτουργίας του. Έξω και γύρω από αυτό αναπόφευκτα εγκαταστάθηκε, επί των παρακείμενων οδών, ένας μεγάλος αριθμός πλανόδιων μεμονωμένων μικροπωλητών. Δεν φταίμε εμείς γι’ αυτό. Δεν μπορούν να μας βάζουν όλους στο ίδιο τσουβάλι. Το μόνο που ζητάμε από όλους τους αρμόδιους φορείς είναι να επανεξετάσουν το θέμα, ώστε να ανατραπούν οι αποφάσεις που μας καθιστούν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και μας καταδικάζουν μαζί με τις οικογένειές μας σε πλήρη ανέχεια και απόγνωση.»
Η αλήθεια πάντως είναι, ότι όπως επιβεβαίωσαν οι ίδιοι στην Popaganda, ακόμα και τους ρακοσυλλέκτες, τους έχει χτυπήσει η κρίση. Διότι, πια, πετιούνται λιγότερα πράγματα σε σχέση με το παρελθόν.
Σε κάθε περίπτωση, οι ρακοσυλλέκτες είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, οργανώνουν τα γλέντια τους, στήνουν το προσωπικό τους καφενείο στην έδρα του Σωματείου τους τα απογεύματα, ζουν μέσα από ένα δύσκολο και επικίνδυνο επάγγελμα και αγωνιούν καθημερινά. Δεν επιθυμούν, ούτε χρειάζονται τον οίκτο κανενός, το μόνο που θέλουν είναι στήριξη και πίστη στην αξία αυτού που κάνουν καθημερινά, κάποιοι εδώ και δεκαετίες. «Όποιος δεν έχει έρθει ποτέ στο Παζάρι μας, αυτός χάνει!», λέει ο Καμπέρ Βαχτέτ και, για πρώτη φορά σε όλη τη διάρκεια της κουβέντας μας, χαμογελά πλατιά.
