Το 40% της ελληνικής επικράτειας, ιδίως στα ανατολικά και νότια, κινδυνεύει έως το 2100 να ερημοποιηθεί εξαιτίας των μειωμένων βροχοπτώσεων και των ιδιαίτερα υψηλών θερμοκρασιών, τόνιζε η Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος, πίσω στο 2011.
Διανύουμε το 2024 και ο κίνδυνος της ερημοποίησης αρχίζει να γίνεται ρεαλιστικός, αφού ήδη πολυάριθμα ελληνικά νησιά έρχονται φέτος αντιμέτωπα με το φαινόμενο της λειψυδρίας. Σίφνος, Σέριφος, Λέρος, Άνδρος, Γαύδος, Χίος, Κύθνος, Νάξος και περιοχές της Κρήτης, βλέπουν τα αποθέματα νερού να στερεύουν, με αποτέλεσμα ορισμένα νησιά να απαγορεύσουν τις πισίνες και να στρέφονται στην αφαλάτωση.
H έκθεση του JRC της Κομισιόν για την ξηρασία στη Μεσόγειο, τον φετινό Φεβρουάριο, ανέφερε ότι οι μακροχρόνιες θερμοκρασίες άνω του μέσου όρου, οι θερμές περίοδοι και οι ανεπαρκείς βροχοπτώσεις έχουν οδηγήσει σε σοβαρές συνθήκες ξηρασίας στην περιοχή της Μεσογείου, επηρεάζοντας πολυάριθμες περιοχές στη νότια Ιταλία, τη νότια Ισπανία, τη Μάλτα, το Μαρόκο, την Αλγερία και την Τυνησία.
Επεσήμαινε επίσης ότι καθώς η σοβαρότητα της ξηρασίας αναμένεται να συνεχιστεί, αυξάνονται οι ανησυχίες για τις επιπτώσεις της στη γεωργία, τα οικοσυστήματα, τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού και την παραγωγή ενέργειας. Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία που γνωστοποίησε κατά τη διάρκεια ομιλίας του, στο πλαίσιο του 3ου Διεθνούς Φόρουμ για το Νερό, ο καθηγητής Κλιματολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Μετεωρολογικής Εταιρείας, Παναγιώτης Νάστος, μέχρι το 2050 η ζήτηση στο νερό προβλέπεται να διπλασιαστεί ή και να τριπλασιαστεί.
Οι ειδικοί σε θέματα κλίματος φοβούνται ότι τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμη. Ο Andrea Toreti, συντονιστής του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου παρατηρητηρίου ξηρασίας της Υπηρεσίας Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών Copernicus, κρίνει πως, όταν οι επιπτώσεις της ξηρασίας γίνουν ορατές, θα είναι πολύ αργά για να αναλάβουμε δράση. Σύμφωνα με τον ίδιο, «πρέπει να στραφούμε στην πρόληψη και την ετοιμότητα, αντί να σκεφτόμαστε πώς θα δράσουμε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης».
Πώς έφτασαν τα νησιά αντιμέτωπα με την έλλειψη νερού;
Στις ελάχιστες έως καθόλου βροχοπτώσεις τους τελευταίους μήνες σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 40℃ οφείλεται σε σημαντικό βαθμό η λειψυδρία στα ελληνικά νησιά, μια κατάσταση η οποία έχει επιδεινωθεί από τις κακές υποδομές και την έλλειψη συντήρησης των μονάδων αφαλάτωσης. Όπως εξήγησε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο πρύτανης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και καθηγητής Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων, Φώτης Μάρης, σύμφωνα με έρευνες και μετρήσεις στο κομμάτι της Μεσογείου και στον ελλαδικό χώρο, εκτιμάται μία μείωση της απορροής λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων σε ποσοστό 15 με 20% μεσοσταθμικά.
Σύμφωνα με τον ίδιο, «Αυτή η ποσότητα νερού είναι μία κρίσιμη ποσότητα και αυτό εκφράζεται στη δυνατότητα κάλυψης των αναγκών για τη λειτουργία της κοινωνίας. Σε άλλες περιοχές περισσότερο έντονα και σε άλλες λιγότερο. Οπότε είμαστε υποχρεωμένοι αρχικά να επαναξιολογήσουμε όλα μας τα συστήματα σε ό,τι αφορά την επάρκεια την οποία θα έχουν για την κάλυψη και των σημερινών αλλά και των μελλοντικών αναγκών. Είναι μια τεράστια δουλειά, η οποία πρέπει να γίνει, και ταυτόχρονα να παίρνονται αποφάσεις οι οποίες να ρυθμίζουν την κατανάλωση από όπου προηγουμένως έχουμε ενημερώσει οι επιστήμονες και το κράτος υπεύθυνα τον πολίτη για να κατανοήσει ποιες είναι οι αλλαγές οι οποίες πρέπει να γίνουν για να πετύχει η προσαρμογή».
Αναφορικά με την Ελλάδα, όπως επισημαίνει, η ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας και η τουριστική ανάπτυξη δημιουργούν μεγάλες πιέσεις, μία εκ των οποίων είναι η μεγάλη ανάγκη σε πόσιμο νερό. «Είναι πολύ θετικό να αυξάνεται κάθε χρόνο η επισκεψιμότητα της χώρας, πολύ καλό και για την οικονομία και για τους ανθρώπους που επισκέπτονται τη χώρα, αλλά αυτό δημιουργεί έξτρα πίεση. Έχουμε τη μείωση των βροχοπτώσεων από την άλλη όμως έχουμε αύξηση των αναγκών», τονίζει και προσθέτει ότι χρειάζεται κατά τόπους, στα μικρά, στα μεγαλύτερα νησιά, στις περιοχές που είναι με χαμηλές βροχοπτώσεις ή άνυδρες προσαρμοσμένα σχέδια για να υπάρξει η δυνατότητα κάλυψης όλων αυτών των αναγκών και ταυτόχρονα να γίνουν βελτιώσεις στην κατεύθυνση της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων.
Ο περασμένος μήνας ήταν ο θερμότερος Ιούνιος που έχει καταγραφεί παγκοσμίως και ο 13ος συνεχόμενος μήνας με θερμοκρασίες ρεκόρ, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή υπηρεσία κλίματος Copernicus. Σηματοδότησε επίσης τον 12ο συνεχόμενο μήνα που ο πλανήτης ήταν κατά 1,5 ℃ θερμότερος από την προβιομηχανική εποχή – ακραίες τιμές που συνδέονται με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, τουλάχιστον έξι τουρίστες, μεταξύ των οποίων ο γνωστός παρουσιαστής της βρετανικής τηλεόρασης Michael Mosley, έχασαν τη ζωή τους τον περασμένο μήνα, καθώς καύσωνες σάρωσαν τη χώρα.
Παράλληλα, ο φετινός χειμώνας στην Ελλάδα ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ και οι πυρκαγιές ξεκίνησαν ασυνήθιστα νωρίς, συμβάλλοντας περαιτέρω στο φαινόμενο της λειψυδρίας σε ορισμένες περιοχές, με τη σαρωτική πυρκαγιά του Ιουνίου στη Σέριφο να καταστρέφει μέρος του δικτύου ύδρευσης του νησιού και να το αφήνει αντιμέτωπο με τα χαμηλότερα αποθέματα νερού εδώ και 20 χρόνια.
Ταυτόχρονα, ο υπερτουρισμός που μαστίζει τα νησιά, διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην έλλειψη νερού. Σύμφωνα με την Ελισάβετ Φελώνη, υδρολόγο και λέκτορα στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, η αυξημένη κατασκευή και η ανεξέλεγκτη χρήση πισίνων στα καταλύματα, έχει συμβάλλει στο φαινόμενο της λειψυδρίας.
Οι επιπτώσεις στις καλλιέργειες – Το παράδειγμα της Νάξου
Η έλλειψη νερού στη Νάξο, όπου ζουν περίπου 20.000 κάτοικοι, έχει φτάσει σε κρίσιμο επίπεδο. Δεκάδες χιλιάδες τουρίστες συρρέουν καθημερινά στο νησί κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Οι δύο ταμιευτήρες του νησιού (μεγάλες δεξαμενές όπου συγκεντρώνονται τα νερά που τροφοδοτούν τα υδρευτικά ή αρδευτικά δίκτυα) περιέχουν 220.000 κυβικά μέτρα χρήσιμου νερού – το ένα τρίτο της περσινής στάθμης και το ισοδύναμο μερικών δεκάδων ολυμπιακών πισινών. «Υπήρξε έντονη έλλειψη βροχοπτώσεων σε όλη τη Μεσόγειο και, ιδιαίτερα στη Νάξο, οι επιφανειακές δεξαμενές μας είναι άδειες», δήλωσε ο δήμαρχος του νησιού, Δημήτρης Λιανός στην Popaganda.
Τη στιγμή μάλιστα που οι ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους, οι αγρότες έχουν πληγεί σημαντικά, καθώς τα φράγματα αδυνατούν να τους καλύψουν. Εξαιτίας της χαμηλής στάθμης του νερού, ορισμένοι αναγκάζονται να ποτίζουν τις καλλιέργειές τους από πηγάδια μολυσμένα από θαλασσινό νερό, όπως ανέδειξε το Reuters σε σχετικό δημοσίευμά του. Ο δήμαρχος του νησιού μας εξηγεί ότι η μόλυνση αυτή συμβαίνει όταν τα πηγάδια είναι αρκετά άδεια ώστε να εισχωρήσει το αλμυρό νερό.
Ο Στέλιος Βαθρακοκοίλης καλλιεργεί τις περίφημες πατάτες της Νάξου, οι οποίες είναι αγαπητές για τη βουτυράτη γεύση τους και προστατεύονται από τη μίμηση σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ. Οι αποδόσεις του θα μειωθούν περισσότερο από το μισό φέτος λόγω του αλμυρού νερού που χρησιμοποιείται για την άρδευση, όπως είπε ο ίδιος στο Reuters. «Βιώνουμε μεγάλη απογοήτευση γιατί εμείς οι άνθρωποι δεν καταφέραμε να προβλέψουμε ότι η κλιματική αλλαγή θα χτυπούσε και τις δικές μας πόρτες», σημείωσε.
Προσπάθειες για την καταπολέμηση του φαινομένου
Καθώς οι συνθήκες ξηρασίας αναμένεται να συνεχιστούν και τους επόμενους μήνες, απαιτούνται έλεγχοι στην κατανάλωση νερού και αυστηρότερη παρακολούθηση και διαχείριση της κατάστασης από την κυβέρνηση. Ορισμένα νησιά έχουν ήδη πάρει την κατάσταση στα χέρια τους, με την Κάρπαθο και τη Σέριφο να θέτουν περιορισμούς στο γέμισμα των πισινών. Στο χωριό Άνω Βιάννος της Κρήτης έχουν τεθεί επίσης αυστηρά όρια στη χρήση νερού για άρδευση.
Το μικροσκοπικό νησί των Δωδεκανήσων, οι Λειψοί, βρίσκονται ένα βήμα πιο μπροστά, έχοντας απαγορεύσει την κατασκευή πισινών από το 2023, με στόχο μια πιο βιώσιμη προσέγγιση στον τουρισμό. Σε μέρη όπου έχει κηρυχθεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης, έχουν επιταχυνθεί οι διαδικασίες για τη μεταφορά νερού, τη βελτίωση των προμηθειών και την πρόσβαση σε κρατική χρηματοδότηση. Μέχρι στιγμής, νέες γεωτρήσεις σχεδιάζονται στην Κρήτη, ενώ το πολεμικό ναυτικό έχει στείλει νερό στη Λέρο.
Επίσης, χώρες της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, της Ισπανίας και της Ιταλίας, αναζητούν τρόπους για να ενισχύσουν τα αποθέματα νερού τους με τη χρήση αφαλάτωσης, αλλά οι προμηθευτές έχουν δηλώσει πως οι μονάδες βρίσκονταν σε ανεπάρκεια αυτό το καλοκαίρι λόγω της ραγδαίας αύξησης της ζήτησης. Ακόμα και στη Θάσο, η οποία είναι πολύ πιο πράσινη από τη βραχώδη Νάξο, αρμόδιοι έχουν γνωστοποιήσει ότι σκοπεύουν να επενδύσουν σε ένα εργοστάσιο αφαλάτωσης.
Ο κατασκευαστής Sychem με έδρα την Ελλάδα δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί πλήρως στη ζήτηση των πελατών αυτό το καλοκαίρι λόγω έλλειψης βασικών εξαρτημάτων και μεγαλύτερων χρόνων κατασκευής, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο, Αλέξανδρο Υφαντή, ο οποίος μίλησε στο Reuters. Έτσι, οι νέες μονάδες θα μπορούν να είναι διαθέσιμες μετά τον Σεπτέμβριο. «Δεδομένου ότι το πρόβλημα είναι παντού, ο όποιος προσωρινός εξοπλισμός έχει ήδη μισθωθεί», τόνισε. Ωστόσο, στη Νάξο, όπως μας ενημέρωσε ο δήμαρχος, οι αρχές κατάφεραν να εξασφαλίσουν έγκαιρα τρεις φορητές μονάδες αφαλάτωσης που θα επεξεργάζονται το θαλασσινό νερό για να το κάνουν ασφαλές για πόση, και οι οποίες «θα πρέπει να καλύψουν το έλλειμμα για τα σπίτια, τα ξενοδοχεία και τις πισίνες».
Στην Popaganda μίλησε και ο δήμαρχος Άνδρου, Θεοδόσης Σουσούδης, σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης της έλλειψης νερού στο νησί: «Αντιμετωπίζουμε σημαντικό πρόβλημα λειψυδρίας. Παρόλο που η Άνδρος έχει πολλά υπόγεια νερά, ο υδροφόρος ορίζοντας έχει αφυδατωθεί και πολλές γεωτρήσεις δεν είχαν νερό, ενώ σε άλλες η στάθμη έχει πέσει. Τους τελευταίους μήνες σχεδιάζουμε τη δημιουργία μονάδων αφαλατώσεως ώστε ειδικά το καλοκαίρι που ο πληθυσμός υπερ-τετραπλασιάζεται να μπορούμε να καλύψουμε τις αυξημένες ανάγκες. Σε ορισμένα σημεία του νησιού που δεν έχουν νερό, αξιοποιούμε επίσης υδροφόρες για να το μεταφέρουμε και οι κάτοικοι να μπορέσουν να καλύψουν βασικές ανάγκες τους».
