To καλοκαίρι που μας πέρασε θρηνήσημε 99 θύματα εξαιτίας των πυρκαγιών στην Ανατολική Αττική. Τις τελευταίες μέρες στην Καλιφόρνια μετρούν δεκάδες θύματα στην φονικότερη πυρκαγιά της ιστορίας τους. Οι ειδικοί τις ονομάζουν “wildfires” και αυτοί είναι οι λόγοι που τις προκαλούν.
Εκατομμύρια στρέμματα εκτάσεων έχουν χαθεί σε πυρκαγιές μεγάλης έκτασης (wildfires) τα τελευταία χρόνια και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την εκδήλωση του φαινομένου ελλοχεύει κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι συνέπειες μίας δασικής πυρκαγιάς γίνονται πλήρως αντιληπτές χρόνια μετά το ξέσπασμά της και περιλαμβάνουν αύξηση του αριθμού των πλημμυρών και των κατολισθήσεων, φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στην περιοχή της Ηλείας μετά τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007.
Τρεις είναι οι παράγοντες που πρέπει να συντρέχουν ώστε να προκληθεί μία πυρκαγιά: καύσιμη ύλη, οξυγόνο και θερμότητα – το λεγόμενο «τρίγωνο της φωτιάς ή ανάφλεξης». Στο μέτωπο της πυρκαγιάς, εκτός από τη διαδικασία της καύσης, η θερμότητα που διαχέεται στον αέρα διευκολύνει την ανάφλεξη και την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Ανοδικά ρεύματα αέρα προκαλούν έντονες κάθετες διαφορές στη θερμοκρασία, που δημιουργούν σύννεφα καπνού και πύρινους στροβίλους.
Η έκθεση στο μονοξείδιο του άνθρακα και τα αιωρούμενα σωματίδια από τις αναθυμιάσεις του καπνού ενέχει αοβαρούς κινδύνους για την υγεία και αποτελεί το κύριο αίτιο θανάτου από πυρκαγιά. Για το λόγο αυτό συστήνεται τα άτομα να κινούνται κοντά στο έδαφος, όπου ο αέρας είναι πιο δροσερός και λιγότερο διαποτισμένος με σωματίδια.
Οι καιρικές συνθήκες και το ανάγλυφο του εδάφους είναι κρίσιμοι παράγοντες για την εξέλιξη μιας πυρκαγιάς. Οι δυνατοί άνεμοι και η ύπαρξη πλαγιάς επιτρέπουν την ταχύτατη εξάπλωσή της, καθώς οι φλόγες αφήνονται ανεξέλεγκτες να ισωπεδώσουν τεράστιες εκτάσεις γης, αναπτύσσοντας ταχύτητα από 11 μέχρι 22 χιλιόμετρα την ώρα. Εξαιτίας κλαδιών, φύλλων και άλλων αντικειμένων που μεταφέρονται με τον αέρα, μπορεί να προκληθεί η επέκτασή της σε κατοικημένες περιοχές. Το έργο της απόσβεσης παρακωλύεται και από τις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία, οι οποίες καθιστούν τις πιο αραιές και ξηρές εκτάσεις ακόμα πιο ευάλωτες στην ανάφλεξη.
Φυσικά αίτια, όπως είναι οι κεραυνοί και η αυτανάφλεξη, μπορεί να είναι υπεύθυνα για το ξέσπασμα μιας πυρκαγιάς, ωστόσο ο ανθρώπινος παράγοντας φαίνεται να διαδραματίζει αυξημένο ρόλο τα τελευταία χρόνια. Εκτός από τους εμπρησμούς από πρόθεση, συνηθέστερο αίτιο είναι η αμέλεια, όπως το πέταμα αναμμένων τσιγάρων, η καύση σκουπιδιών ή κλαδιών και το απρόσεκτο άναμμα εστίας φωτιάς σε δασική περιοχή.
Καμένες εκτάσεις και σπίτια στο Νέο Βουτζά Αττικής. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/Παντελής Σαίτας
Το φαινόμενο των wildfires έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας τις τελευταίες δεκαετίες, με πυρκαγιές να ρημάζουν τεράστιες εκτάσεις γης από την Καλιφόρνια ως την Ελλάδα. Έρευνα που δημοσιεύτηκε από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ (Proceedings of the National Academy of Science) κάνει λόγο για τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη συχνότητα και την ένταση των δασικών πυρκαγιών.
Η κλιματική αλλαγή έχει μεταμορφώσει το φυσικό τοπίο της χώρας και δεν έχει γίνει ακόμα ορατό το πλήρες εύρος των συνεπειών της. Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, η οποία έχει οπτικοποιηθεί στο Οικοσκόπιο της WWF, μέχρι το 2100, πρόκειται να αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθμός των θερμών και ξηρών ημερών ανά έτος και, συνεπώς, το ρίσκο για εκδήλωση πολυάριθμων και ισχυρών πυρκαγιών, ειδικότερα στις περιοχές της Ανατολικής Ελλάδας.
Οι αρμοδιότητες για την αντιμετώπιση του φαινομένου των πυρκαγιών είναι μοιρασμένες μεταξύ των δασικών υπηρεσιών, οι οποίες αναλαμβάνουν την πρόληψη, και της πυροσβεστικής, που έχει αναλάβει από το 1998 την καταστολή. Η οικονομική κρίση έχει αποδεκατίσει τους μηχανισμούς δασοπροστασίας, οι οποίοι υπολειτουργούν με δραματικά μειωμένους πόρους και ελλείψεις σε προσωπικό. Η πρόληψη δυσχαιρένεται, σύμφωνα με τη WWF, και από τις χρήσεις της αγροτικής γης, την κατασκευή δεύτερων κατοικιών και την επέκταση των οδικών δικτύων.
Μπορεί, ωστόσο, να γίνει πιο αποτελεσματική με τη λήψη μέτρων, όπως η καλύτερη αξιοποίηση των εθελοντών πυροσβεστών, η διαχείριση της καύσιμης ύλης και η αλλαγή φιλοσοφίας. Η αναγκαιότητα ατομικής υπευθυνότητας είναι προφανής και όλοι θα πρέπει να βρισκόμαστε σε εγρήγορση κατά την αντιπυρική περίοδο, ωστόσο μόνο η ουσιαστική διερεύνηση των βαθύτερων αιτίων για την έξαρση του φαινομένου μπορεί να μας δώσει στοιχεία για το πως να το αντιμετωπίσουμε στο μέλλον.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στις 24 Ιουλίου του 2018.
