Μια φονική σύγκρουση τρένων στα Τέμπη και δεκάδες νεκροί. Εκτροχιάστηκε μαζί τους ολόκληρη η κοινωνία. Η εγκληματική έλλειψη συστημάτων ασφαλείας στον ελληνικό σιδηρόδρομο είναι απόρροια της μεθοδευμένης και μακροχρόνιας κακοδιαχείρισης και υποβάθμισης των σιδηροδρομικών μας γραμμών και τρένων εκ μέρους της Πολιτείας, των αναδόχων και όχι μόνο. 

Πριν τρεις εβδομάδες οι εργαζόμενοι στο σιδηρόδρομο είχαν καταγγείλει: «Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται, για να τους δούμε να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάνοντας διαπιστώσεις», καλώντας τους αρμοδίους για όσα οφείλουν να κάνουν και δεν κάνουν για την ασφάλεια εργαζομένων και επιβατών και δυστυχώς χθες βράδυ στα Τέμπη επιβεβαιώθηκαν με τον πλέον τραγικό τρόπο.

Την ίδια ώρα, ο πρόεδρος των μηχανοδηγών του ΟΣΕ, καταγγέλλει πως όλα γίνονται χειροκίνητα και εμπειρικά στο ιδιωτικοποιημένο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Συγκεκριμένα, ο Κώστας Γενιδούνιας, σε εκπομπή της ΕΡΤ, είπε: «Έχει συμβεί το αδιανόητο. Δύο τρένα βρέθηκαν στην ίδια γραμμή. Το Intercity ανέβαινε προς Θεσσαλονίκη, το εμπορικό κατέβαινε από Θεσσαλονίκη προς Αθήνα και από ότι φαίνεται υπήρξε μετωπική σύγκρουση και τα αποτελέσματα της τα βλέπετε όλοι».

Σε ερώτηση των δημοσιογράφων σχετικά με το πώς εξηγεί το ότι δεν ενημερώθηκαν οι συνάδελφοί του ότι κινούνταν στην ίδια γραμμή συμπληρώνει πως: «δεν λειτουργεί τίποτα. Γίνονται όλα με ανθρώπινο παράγοντα, χειροκίνητα. Είμαστε στο manual. Όπως είμαστε σε όλη τη διαδρομή Αθήνα – Θεσσαλονίκη», αναφέροντας επίσης πως ούτε οι ενδείξεις λειτουργούν, ούτε τα φωτοσήματα, ούτε ο έλεγχος της κυκλοφορίας. Η επικοινωνία γίνεται μέσω ασυρμάτων, είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε πως «είναι σαν να κυκλοφορείς με αυτοκίνητο και να μην λειτουργούν τα φανάρια. Είναι αδιανόητο, δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό». 

Τέμπη

Σιδηροδρομικό ατύχημα με σύγκρουση μιας εμπορικής και μιας επιβατικής αμαξοστοιχίας στην περιοχή Ευαγγελισμός Λάρισας, 1 Μαρτίου 2023.

Οι νεκροί είναι τουλάχιστον 38 και ο αριθμός φαίνεται ότι θα αυξηθεί κι άλλο. «Το 80% των νεκρών που εντοπίσαμε είναι νέα παιδιά, κάτω των 30 ετών. Εκτιμώ ότι είναι σίγουρα πολύ περισσότεροι από 32 οι νεκροί. Από τα πρώτα δύο βαγόνια βγήκαν δύο με τρεις απανθρακωμένοι άνθρωποι», είπε ένας εθελοντής του Ερυθρού Σταυρού που επιχείρησε στο σημείο μαζί με τις δυνάμεις της Πυροσβεστικής.

Ο ΟΣΕ δεν διαθέτει επαρκή αριθμό σταθμαρχών, κλειδούχων, εργατών γραμμής ή ανθρώπους να ρυθμίσουν τα ρολόγια στους σταθμούς. Η υποχρηματοδότηση, το παλιό δίκτυο και η συστηματική περιφρόνηση της πολιτείας δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Επιπλέον, σε όλο το δίκτυο του ελληνικού σιδηρόδρομου δεν λειτουργεί σε κανένα τμήμα του το ευρωπαϊκό σύστημα ελέγχου των τρένων ETCS, ακόμη και στα λίγα σημεία που έχει εγκατασταθεί ήδη ο εξοπλισμός. Έτσι, η χώρα κερδίζει αιματηρές πρωτιές στους ευρωπαϊκούς δείκτες των σιδηροδρομικών ατυχημάτων. 

Χρονικά Ορόσημα, Χρόνια Αναποτελεσματικότητα, Τραγικές Συνέπειες

Με πληροφορίες από MIIR, Reporters United και European Data Journalism Network

1971: Ιδρύεται ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδας, με το Νομοθετικό Διάταγμα 674/1970, ως μετεξέλιξη των Σιδηροδρόμων Ελληνικού Κράτους.

1971: Κρυονέρι Αττικής. Σύγκρουση αυτοκινητάμαξας με εμπορική αμαξοστοιχία, 5 νεκροί, ανάμεσά τους ο μηχανοδηγός και ο προϊστάμενος της αυτοκινητάμαξας.

1972: Δοξαράς. Στην τότε μονή γραμμή ανάμεσα στα Ορφανά και στον Δοξαρά δυστύχημα με 21 νεκρούς από την σύγκρουση αμαξοστοιχιών. Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε την ίδια χρονιά το σχετικό με την τραγωδία τραγούδι «Άιντε και ντε» το οποίο μελοποίησε ο Νίκος Μαμαγκάκης και ερμήνευσε ο Γιάννης Πουλόπουλος.

1982: Πλατανιά. Αμαξοστοιχία εκτροχιάζεται και ανατρέπεται έξω από το χωριό Πλατανιά Δράμας, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 4 και να τραυματιστούν 57 επιβάτες.

1994: Τιθορέα. Εκτροχιασμός ΙC από Αθήνα για Βόλο με 5 νεκρούς.

1996: Συστήνεται η ΕΡΓΟΣΕ, ως θυγατρική εταιρεία υπεύθυνη για την εκπόνηση μελετών και για την προμήθεια υλικών

2000: Ο ενιαίος ΟΣΕ είχε 12.500 προσωπικό.

2000: Αγοράζονται συστήματα GPS, τα οποία δεν τοποθετήθηκαν ποτέ. «Είναι διαχρονικό το έγκλημα με τα σιδηροδρομικά έργα. Να θυμίσω ότι από το 1995 αγωνίζεται η χώρα μας να φτάσει ένα δίκτυο υψηλών ταχυτήτων, μέχρι δηλαδή 200χλμ, όταν σε άλλες χώρες παλεύουν για 500. Με μια διπλή γραμμή, άξονα ΠΑΘΕ, όπου δεν έχει ολοκληρωθεί εδώ και χρόνια, ενώ τα σύγχρονα συστήματα GPS δεν έχουν τοποθετηθεί ακόμα, δεν λειτουργούν», είπε ο γραμματέας της ΓΣΕΕ, Νίκος Κιουτσούκης.

2005: Ο Ο.Σ.Ε. χωρίζεται σε δύο θυγατρικές εταιρείες: την ΤΡΑΙΝΟΣΕ, η οποία ανέλαβε την εκμετάλλευση του δικτύου και την εκτέλεση του μεταφορικού έργου επιβατών και εμπορευμάτων, και τον Ε.ΔΙ.Σ.Υ. (Εθνικός Διαχειριστής Σιδηροδρομικής Υποδομής) για τη διαχείριση της σιδηροδρομικής υποδομής και για τη συντήρησή της.

2006: Χρυσό. Δύο νεκροί και 18 τραυματίες από σύγκρουση τρένου με αγροτικό όχημα που είχε ακινητοποιηθεί στις σιδηροδρομικές γραμμές. Νεκροί ο οδηγός του αυτοκινήτου και μια επιβάτης.

2008: Ο Ο.Σ.Ε. εισέρχεται σε μία διαδικασία ανασυγκρότησης, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων. Η ΤΡΑΙΝΟΣΕ ανεξαρτητοποιείται από τον Όμιλο Ο.Σ.Ε. και οι μετοχές μεταβιβάζονται στο Ελληνικό Δημόσιο, ενώ ο Ε.ΔΙ.Σ.Υ. απορροφάται από τον Ο.Σ.Ε..

2010: Η τρόικα απαιτεί την ιδιωτικοποίηση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ, η οποία είχε διαχωριστεί από τον ΟΣΕ ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές οδηγίες για «σιδηροδρομικά πακέτα». 

2010-2018: Σημειώνονται 137 θάνατοι και 97 βαριά τραυματίες μέσα σε 8 χρόνια.

2017: Η μνημονιακή υποχρέωση ιδιωτικοποίησης της ΤΡΑΙΝΟΣΕ υλοποιείται 7 χρόνια αργότερα. Η Ferrovie dello Stato Italiane Group, κρατική εταιρεία σιδηροδρόμων της Ιταλίας, εξαγοράζει αντί 45 εκατομμυρίων ευρώ την ΤΡΑΙΝΟΣΕ, δηλαδή την εταιρεία παροχής του σιδηροδρομικού μεταφορικού έργου, μια ιδιωτικοποίηση που προβλεπόταν στις ελληνικές μνημονιακές υποχρεώσεις από το 2010. Από τη μία αρχίζουν να πέφτουν χρήματα στις υποδομές από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από την άλλη ο σιδηρόδρομος μαραζώνει γιατί δεν προσλαμβάνουν κόσμο, ενισχύοντας την αντίληψη ότι ο σιδηρόδρομος είναι αναχρονιστικό κατάλοιπο και «θα ήταν φτηνότερο να αντικατασταθεί από ταξί», κατά τον Στέφανο Μάνου.

2017: Άδενδρο. Αμαξοστοιχία του ΟΣΕ με 70 επιβάτες, εκτροχιάστηκε στην περιοχή του Άδενδρου με 3 νεκρούς τον μηχανοδηγό, τον προϊστάμενο κίνησης και έναν επιβάτη.

2017: Η Ferrovie dello Stato Italiane στέλνει στην Ελλάδα τρένα τριακονταετίας, τα οποία δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν στην Ιταλία επειδή δεν διέθεταν συστήματα σύμφωνα με τις ιταλικές προδιαγραφές, εκμεταλλευόμενη το κενό στις ελληνικές προδιαγραφές.

2006-2018: Η πρόσκληση της πρώτης σύμβασης για την «Προμήθεια Συστήματος Συρμού ETCS Επιπέδου 1 με συναφείς Υπηρεσίες» δημοσιεύεται στο Τεύχος Προκήρυξης Δημοσίων Συμβάσεων το 2006. Το έργο μετά από αλλεπάλληλες καθυστερήσεις και παρατάσεις ολοκληρώνεται στα μέσα του 2018 και αφού πρώτα έχουν επιβληθεί δύο απομειώσεις φυσικού αντικειμένου και χρημάτων στη σύμβαση, καθώς η ιταλική Ansaldo δεν ανταποκρινόταν στις συμβατικές της υποχρεώσεις. Το 2016, λόγω αδυναμίας της Ansaldo να τηρήσει τις προθεσμίες, αποφασίζεται να εξοπλίσει τελικά 26 συρμούς λιγότερους. Μπορεί τα βαγόνια, έστω και λιγότερα, να παραδόθηκαν, δεν ισχύει όμως το ίδιο με την εγκατάσταση του συστήματος στις γραμμές του βασικού σιδηροδρομικού άξονα «Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Προμαχώνας», με τις δύο διαφορετικές, οριζόντιες συμβάσεις από Κοινοπραξίες εργολάβων να βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, προκαλώντας επιπρόσθετη δημόσια δαπάνη.

2018: Η ειδική Έκθεση της ΡΑΣ (Ρυθμιστή Αρχή Σιδηροδρόμων), “Σύστημα Καταγραφής και Παρακολούθησης Συμβάντων στο Εθνικό Σιδηροδρομικό Δίκτυο”, καταγράφει πως σοβαρά σιδηροδρομικά ατυχήματα, όπως το δυστύχημα στο Αδενδρο Θεσσαλονίκης το 2017, που άφησε πίσω του 3 νεκρούς και 6 τραυματίες, «πιθανόν να είχε αποφευχθεί αν λειτουργούσε το σύστημα τηλεδιοίκησης και σηματοδότησης».

2018: Η χώρα μας καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε αριθμό θανάτων αναλογικά με τα τρενο-χιλιόμετρα, που διανύθηκαν αυτήν την χρονιά, και τη δεύτερη σε σοβαρούς τραυματισμούς στις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2019:  Το 2019 η ελληνική κυβέρνηση ζητάει εξαίρεση πενταετίας από την εφαρμογή του ευρωπαϊκού κανονισμού 1371/2007 που προστατεύει τα δικαιώματα των επιβατών.

2020: Σε όλο το δίκτυο του ελληνικού σιδηρόδρομου δεν λειτουργεί σε κανένα τμήμα του το ευρωπαϊκό σύστημα ελέγχου των τρένων ETCS, ακόμη και στα λίγα σημεία που έχει εγκατασταθεί ήδη ο εξοπλισμός. 

2019: Διαβατά. Σύγκρουση αμαξοστοιχίας με επιβατικό αυτοκίνητο σε φυλασσόμενη διάβαση, 1 νεκρή και 1 τραυματίας.

Ιανουάριος 2022: Επιβάτες της αμαξοστοιχίας 54 μένουν εγκλωβισμένοι επί 20 ώρες στο σκοτάδι, σε θερμοκρασίες κοντά στο μηδέν, εν μέσω κακοκαιρίας, στην διαδρομή-«φιλέτο» Αθήνα-Θεσσαλονίκη.

2022: Σύμφωνα με την Πανελλήνια Ομοσπονδία Σιδηροδρομικών, στον ΟΣΕ υπηρετούν 880 εργαζόμενοι έναντι περίπου 2.100 οργανικών θέσεων. Για την εύρυθμη λειτουργία του σιδηροδρόμου, οι εργαζόμενοι αυτοί αναγκάζονται καθημερινά σε υπερεργασία. 

Τέμπη

2022: Τα τρένα ETR-470,  κατασκευής 1993-1996, παρουσιάζονται ως το μέλλον της σιδηροδρομικής σύνδεσης Αθήνας-Θεσσαλονίκης, ενώ στην Ελβετία τα έχουν ονομάσει «τρένα των βλαβών». Μια ιστοσελίδα κατέγραφε τα προβλήματά τους στα ιταλικά και λεγόταν CessoAlpino, δηλαδή, «αλπική τουαλέτα». «Θα συνιστούσα στην Ελλάδα να μείνει μακριά από τα τρένα αυτά» λέει στο Investigate Europe ο Βάλτερ Φίνκμπονερ, πρώην γραμματέας του ΔΣ της Cisalpino, της θυγατρικής των ιταλικών και των ελβετικών σιδηροδρόμων που τη δεκαετία του 1990 είχε προμηθευτεί τις καινούριες τότε αμαξοστοιχίες ETR-470 από την  κατασκευάστρια Fiat Ferroviaria. Ο τότε επικεφαλής των Ελβετικών Σιδηροδρόμων (SBB), Μπένεντικτ Βάιμπελ, λέει στο Investigate Europe και την «Εφ.Συν.»: «Κάποια εποχή, το 50% των παραπόνων που δεχόμασταν αφορούσαν το Pendolino (ΕΤR-470), ενώ αυτό εξυπηρετούσε το 1% του μεταφορικού έργου».

Για του λόγου το αληθές, το 2006 απαγόρευσαν τα ETR-470 στη Γερμανία, μετά από φωτιά σε συρμό προερχόμενο από Στουτγκάρδη, μέσα στη σήραγγα Τσίμερμπεργκ. Πυρκαγιά ξέσπασε σε συρμό ETR-470 και τον Μάιο του 2011. Αλλο ETR-470 πήρε φωτιά το 2012 στον κεντρικό σταθμό της Ζυρίχης.

27 Απριλίου 2022: Μια παραίτηση κι ένα έγγραφο που επιβεβαιώνουν ότι όλοι γνώριζαν τα προβλήματα που υπήρχαν. Συγκεκριμένα, με επιστολή του στoυς επικεφαλής της ΕΡΓΟΣΕ, ο πρόεδρος του έργου της εγκατάστασης του συστήματος σιδηροδρομικής σηματοδότησης ERTMS/ETCS, κ. Χ. Κ. υπεύθυνος ασφάλειας των δρομολογίων, υπέβαλε την παραίτησή του διαφωνώντας με κάποιες ενέργειες που έγιναν. Στην επιστολή του αναφέρει ότι διαφωνεί με τη μη τήρηση του φυσικού αντικειμένου της σύμβασης 717 και του τρόπου λειτουργίας του ETCS στα τμήματα Αχαρνές-Οινόη, Δομοκός-Λάρισα και Λάρισα-Πλατύ, διότι καταργούνται συμβατικά δρομολόγια και συμβατικές ενδείξεις φωτοσημάτων. Αναφέρει την αναίτια αποξήλωση των εν λειτουργία (χρηματοδοτούμενων με ευρωπαϊκά κονδύλια) υφιστάμενων συστημάτων αλληλεξάρτησης στους Σ.Σ. Τανάγρα, Ελαιώνα, Θήβα, Σφίγγα, Αλίατρο κ.λπ. και την αντικατάστασή τους με ένα σύστημα αλληλεξάρτησης διότι επιφέρουν τεράστιες καθυστερήσεις στη σύμβαση του ETCS επί της γραμμής.

Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται, για να τους δούμε να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάνοντας διαπιστώσεις.

7 Φεβρουαρίου 2023: Οι σιδηροδρομικοί της ΔΕΣΚ προειδοποιούν τρεις εβδομάδες πριν το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη: «Όσο δεν παίρνονται μέτρα προστασίας στους εργασιακούς χώρους και την ασφαλή λειτουργία και κυκλοφορία των τρένων, τα ατυχήματα δεν έχουν τελειωμό» και κατήγγειλαν τους αρμοδίους ότι «αντιλαμβάνονται την ασφάλεια ως κόστος. Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται, για να τους δούμε να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάνοντας διαπιστώσεις» κατήγγειλαν πριν τρεις εβδομάδες οι εργαζόμενοι στο σιδηρόδρομο, καλώντας τους αρμοδίους για όσα οφείλουν να κάνουν και δεν κάνουν για την ασφάλεια εργαζομένων και επιβατών και δυστυχώς χθες βράδυ επιβεβαιώθηκαν με τον πλέον τραγικό τρόπο.

15 Φεβρουαρίου 2023: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει να παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω μη συμμόρφωσης με τους κανόνες για τις σιδηροδρομικές μεταφορές. Η οδηγία διευκρινίζει ότι τα κράτη μέλη έπρεπε να εξασφαλίσουν τη σύναψη συμβατικής συμφωνίας μεταξύ της εθνικής αρμόδιας αρχής και του διαχειριστή σιδηροδρομικής υποδομής το αργότερο έως τις 16 Ιουνίου 2015 και τη δημοσίευσή της εντός ενός μηνός. Η σύναψη και δημοσίευση της εν λόγω συμφωνίας είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διαφάνεια των επικείμενων έργων στο δίκτυο σιδηροδρομικής υποδομής.

28 Φεβρουαρίου 2023: Σοβαρό σιδηροδρομικό δυστύχημα σημειώνεται στα Τέμπη, καθώς επιβατική αμαξοστοιχία εκτροχιάζεται μετά από σύγκρουση με εμπορικό τραίνο, λίγο μετά τις 11 το βράδυ της Τρίτης 28/02. Τρία βαγόνια της έχουν εκτροχιαστεί, ενώ από τη σύγκρουση (στο ύψος του Ευαγγελισμού) προκλήθηκε και φωτιά. Οι νεκροί ξεπερνούν τους 38.

Συνοπτικά και Θανατερά… μέχρι τα Τέμπη

Στην Ελλάδα η σηματοδότηση και η διαχείριση των συρμών γίνεται σχεδόν με εμπειρικά μέσα. H Ελλάδα δεν είχε ποτέ προηγμένα συστήματα, ενώ και το συμβατικό σύστημα σηματοδότησης δεν λειτουργεί. Όπως περιγράφει ο Κώστας Γενιδούνιας, μηχανοδηγός στις αμαξοστοιχίες Αθήνα-Θεσσαλονίκη και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Προσωπικού Έλξης, «αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν λειτουργεί η φωτοσήμανση, ούτε η τηλεδιοίκηση. Δεν λειτουργεί κανένα σύστημα προστασίας έναντι του ανθρώπινου λάθους, όπως το ETCS, το οποίο όταν κάνουμε λάθος εμείς οι μηχανοδηγοί το αντιμετωπίζει ή προλαμβάνει το δικό μας λάθος, να το πω διαφορετικά. Για παράδειγμα, πριν 2 χρόνια περίπου συνέβη το δυστύχημα στο Άδενδρο, όπου έχασαν τη ζωή τους 3 άνθρωποι επειδή δεν είχε ο μηχανοδηγός τις απαραίτητες ενδείξεις και έτσι δεν αποφεύχθηκε το ανθρώπινο λάθος. Αυτά τα συστήματα υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη, μόνο εδώ στην Ελλάδα η κυκλοφορία του τρένου γίνεται εμπειρικά», επισημαίνει.

Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης που πέρασε από ένα κρατικό σε ένα ιδιωτικό σιδηροδρομικό μονοπώλιο, μια ιδιωτικοποίηση που έγινε με επιμονή της τρόικας και με μυστική σύμβαση. Οι πολίτες δεν γνωρίζουν ποια δρομολόγια έχει δεσμευτεί να εκτελεί η εταιρεία που επιδοτείται για να τα εκτελεί τεράστιες περικοπές δρομολογίων, ακόμα και επιδοτούμενων, μηδέν συνέπειες. Ταυτόχρονα στον κρατικό ΟΣΕ, διαχειριστή του δικτύου, υπάρχει τεράστια υποχρηματοδότηση, επικίνδυνες ελλείψεις προσωπικού. 

Παρά τα τέσσερα ευρωπαϊκά «πακέτα» για τους σιδηρόδρομους, το τρένο σε όλη την Ευρώπη φαίνεται να είναι σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι 20 χρόνια πριν. Παρακολουθήστε με ελληνικούς υπότιτλους το animation του Investigate Europe σε παραγωγή του Reporters United, στο πλαίσιο της έρευνας για τα αίτια της κατάρρευσης των σιδηροδρόμων σε Ελλάδα και Ευρώπη:

https://www.youtube.com/watch?v=kY7vjbPb-SI

Με πληροφορίες από MIIR, Reporters United και European Data Journalism Network