Ελεύθεροι οι «σερίφηδες» του Έβρου: Πώς απορρίφθηκε η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου;

Με το σήμα του «Τιμωρού» (Punisher) της Marvel και με ακροδεξιά σύμβολα να φιγουράρουν στο όχημά τους, τρεις «αυτόκλητοι σερίφηδες» στον Έβρο, ο Απόστολος Τότα με καταγωγή από την Αλβανία και δύο ακόμα με καταγωγή από την Ελλάδα, αποφάσισαν να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους να απαγάγουν βίαια, τον Αύγουστο του 2023, 13 μετανάστες και πρόσφυγες από το Πακιστάν και τη Συρία. 

Τους φυλάκισαν σε ένα τρέιλερ-κλουβί και τους περιέφεραν σε δασικές περιοχές της Αλεξανδρούπολης, ως «υπαίτιους» της καταστροφικής πυρκαγιάς στο δάσος της Δαδιάς. Ισχυρίστηκαν πως ένας εμπρηστικός μηχανισμός που βρέθηκε εκεί κοντά τους ανήκε, ενώ στην πραγματικότητα εκείνοι προσπαθούσαν να διασχίσουν το δάσος και να σωθούν από τη φωτιά. Μάλιστα, «αυτόκλητοι σερίφηδες» είχαν αναρτήσει σχετικά βίντεο στο Facebook αποκαλώντας τους πρόσφυγες «κομμάτια» καικατηγορώντας τους ως «εμπρηστές του δάσους». Την ίδια στιγμή, το Press Project είχε αποκαλύψει συνομιλίες τους σε chat στο Viber, κατά τις οποίες καλούσαν σε πογκρόμ εναντίων των «λάθρο».

Οι τρεις ακροδεξιοί κρίθηκαν προσωρινά κρατούμενοι τον Σεπτέμβριο του 2023, και τον Φεβρουάριο του 2024 τα 13 θύματα απαγωγής που ήρθαν αντιμέτωποι με την κατηγορία της απόπειρας εμπρησμού απαλλάχθηκαν πανηγυρικά με απόφαση του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αλεξανδρούπολης και ακολουθήθηκε η διαδικασία που προβλέπεται για τους παράτυπα εισερχόμενους στην Ελλάδα.

Κατά τη δίκη εκείνη, αποδείχθηκε ότι ο εμπρηστικός μηχανισμός που είχε παρουσιαστεί από τους τρεις «σερίφηδες» δεν έφερε γενετικό υλικό των προσφύγων. Είχαν επίσης κατηγορηθεί ότι προσπαθούσαν να βάλουν φωτιά με μαχαίρι, ωστόσο μαχαίρι δεν είχε εντοπιστεί πάνω τους. Όπως είχαν σημειώσει οι δικηγόροι τους, «στο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Αλεξανδρούπολης αποκαλύφθηκε η κακοστημένη προσπάθεια κάποιων ώστε να εμφανίσουν τους πρόσφυγες ως υπαίτιους για την πρωτοφανή πυρκαγιά στον Έβρο και στο Δάσος της Δαδιάς».

Από την αναγνώριση του ρατσιστικού κινήτρου, τελικά ελεύθεροι σε μια τραγελαφική δίκη

Έναν μήνα αργότερα, η αντιεισαγγελέας Αλεξανδρούπολης πρότεινε την αποφυλάκιση των τριών σερίφηδων στο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών μέχρι την παραπομπή τους σε δίκη για το επεισόδιο με τους πρόσφυγες και μετανάστες, ενώ αναγνώρισε το ρατσιστικό κίνητρο στις ενέργειές τους. Ωστόσο, την ίδια στιγμή έκρινε ότι δεν είναι επικίνδυνοι να διαπράξουν παρόμοια αδικήματα και τους χαρακτήρισε… «εθελοντές περιφρούρησης» και «εθελοντικές ομάδες πολιτών». Εντύπωση είχε τότε προξενήσει το γεγονός ότι χαρακτήρισε «έωλη» την άποψη που διατυπώθηκε, ότι η δράση τους ήταν οργανωμένη.

Στην πρότασή της να παραπεμφθούν σε δίκη στο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Θράκης, η αντιεισαγγελέας επιβεβαίωσε κατηγορίες που οδήγησαν το δικαστικό συμβούλιο να κρίνει προσωρινά κρατούμενους τους κατηγορούμενους, περιγράφοντας πως οι κατηγορούμενοι αναζητούσαν μετανάστες σε δασικές περιοχές της Αλεξανδρούπολης τις ημέρες που μαίνονταν οι καταστροφικές πυρκαγιές. Μάλιστα σημείωσε ότι οι 13 μετανάστες και πρόσφυγες που οδηγήθηκαν με τη βία στο τρέιλερ που έσερνε το αυτοκίνητο, εντοπίστηκαν από τους κατηγορούμενους σε δύο διαφορετικά σημεία, πρώτα οι πακιστανικής καταγωγής που έμειναν τέσσερις ώρες στο κλουβί μέσα σε αφόρητη ζέστη και στη συνέχεια οι Σύριοι οι οποίοι έμειναν περίπου δύο ώρες.

«Δεν περιορίστηκαν απλώς στην προσπάθεια να ακινητοποιήσουν τους 13 παράνομα εισερχόμενους μετανάστες, αλλά εξαναγκάζοντας αυτούς στον εγκλεισμό τους στο κλειστό τρέιλερ, ασκώντας βία κατά αυτών και απειλώντας τους για να το πετύχουν, αφαιρώντας τα ρούχα κάποιων εξ αυτών, χτυπώντας τους κατά τη διάρκεια της παράνομης κατακράτησής τους και, κυρίως, κρατώντας αυτούς κλειδωμένους για χρονικό διάστημα ωρών, χρόνο πολύ περισσότερο από τον απαιτούμενο για την κλήση και προσέλευση των αστυνομικών αρχών», σημείωσε η ίδια, κάνοντας ακόμα λόγο για «εξευτελιστικές και προσβλητικές για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια πράξεις».

Η δίκη για τους τρεις ακροδεξιούς πραγματοποιήθηκε στις αρχές Ιουλίου. Παρά την αρχική αναγνώριση του ρατσιστικού κινήτρου από την αντιεισαγγελέα Αλεξανδρούπολης, το δικαστήριο υιοθέτησε την πρόταση του εισαγγελέα του Εφετείου Θράκης να μετατραπεί η κατηγορία της αρπαγής με ρατσιστικά κίνητρα σε παράνομη κατακράτηση των δεκατριών προσφύγων και μεταναστών, και επομένως αντί για κακούργημα να κριθούν ένοχοι για πλημμέλημα.

Η συνολική ποινή που επιβλήθηκε στον Τότα είναι η φυλάκιση 63 μηνών (5 χρόνια και τρεις μήνες δηλαδή) και στους άλλους δύο ποινή 60 μήνες, δηλαδή 5 χρόνια – ποινές μετατρέψιμες χρηματικά προς 10 ευρώ την ημέρα.

Ο Απόστολος Τότα, καταδικάστηκε επιπλέον για την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων των μεταναστών και των προσφύγων, λόγω του βίντεο που είχε δημοσιεύσει από τον εγκλεισμό τους. Όλοι οι κατηγορούμενοι αφέθηκαν τελικά ελεύθεροι, έπειτα από δέκα μήνες προφυλάκισης. Επειδή οι καταδικασθέντες άσκησαν έφεση, που έχει ανασταλτικό χαρακτήρα, δεν κλήθηκαν να πληρώσουν από τώρα τα ανάλογα ποσά.

Όσα συνέβησαν στη δικαστική αίθουσα

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, άνθρωποι που βρέθηκαν στη δικαστική αίθουσα ανέφεραν ότι το κλίμα χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια ηρωοποίησης των κατηγορούμενων. Τα θύματα της απαγωγής δεν παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο, ούτε υποστήριξαν παράσταση κατηγορίας διαμέσου των δικηγόρων τους. Φίλοι και συγγενείς των κατηγορούμενων κατέκλυσαν τον χώρο παρουσιάζοντάς τους ως σωτήρες που προσπάθησαν να βοηθήσουν την πόλη τους από τους «λαθρομετανάστες». Βασικός υπερασπιστικός ισχυρισμός υπήρξε ότι φοβήθηκαν τους «εμπρηστές».

Οι δύο αστυνομικοί που είχαν φτάσει στο σημείο όπου εντοπίστηκαν οι 13 άνθρωποι αρκέστηκαν στην περιγραφή του δικού τους ρόλου στο συμβάν, δίχως να εκφέρουν άποψη για τα όσα διαδραματίστηκαν μπροστά στα μάτια τους εκείνη την ημέρα. Κατέθεσαν πως ειδοποιήθηκαν από το κέντρο, πήγαν στο σημείο και «δεν είδαν κάτι περίεργο», ενώ είπαν ότι οι μετανάστες «είχαν μπουκάλια με νερό στα χέρια» – με πιθανό σκεπτικό να προβάλλουν πως η ζωή τους δεν βρισκόταν σε κίνδυνο.

Επιχειρώντας να υπερασπιστούν τους κατηγορούμενους, οι αστυνομικοί είπαν ακόμα πως οι μετανάστες «μεταφέρθηκαν από ένα σημείο σε ένα άλλο», με την Έδρα να ρωτάει πώς έγινε αυτή η μεταφορά και τον Εισαγγελέα να αναρωτιέται πώς μπήκαν στο τρέιλερ οι 13 άνθρωποι. Εκείνοι, απάντησαν πως «μεταφέρθηκαν κατόπιν εντολής της αστυνομίας», χωρίς να αναφερθούν στη διαδικασία που μεσολάβησε από τη μεταφορά τους από το ένα μέρος στο άλλο. Ωστόσο, στις καταθέσεις τους, όλοι οι μετανάστες είχαν πει πως κρατούνταν επί τέσσερις ώρες, με τα πρόσωπά τους να καταγράφονται επιδεικτικά από τους τρεις ακροδεξιούς.

Όσο αφορά στους πέντε δικηγόρους των τριών κατηγορούμενων, ανάμεσά τους βρισκόταν ο γνωστός δικηγόρος Μιχάλης Δημητρακόπουλος, αλλά και ο Ευάγγελος Λαμπάκης, πρώην δήμαρχος Αλεξανδρούπολης. Λέγοντας πως δεν ήταν η πρώτη φορά που οι πελάτες τους έβλεπαν παράτυπους μετανάστες, ρωτήθηκαν στη συνέχεια γιατί οι τρεις άντρες επέλεξαν τους συγκεκριμένους, και οι δικηγόροι απάντησαν πως «είδαν κάτι σαν εμπρηστικό μηχανισμό». Παρά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο θα ήταν «αντίθετο στα διδάγματα της κοινής λογικής», αφού οι άνθρωποι προσπαθούσαν να γλιτώσουν από τη φωτιά, τη στιγμή που ολόκληρος ο νομός Έβρου είχε παραδοθεί στις φλόγες, οι δικηγόροι επέμεναν να αποδώσουν επικίνδυνα χαρακτηριστικά στους πρόσφυγες.

Η προσπάθεια απόδοσης βαρύτατων κατηγοριών σε πρόσφυγες και μετανάστες που επιχειρούν να αναζητήσουν άσυλο στη χώρα μας, ακόμα και η καταδίκη τους σε δίκες fast-track, με μηδενικά συνήθως στοιχεία, αποτελεί μια πάγια τακτική ποινικοποίησης των ανθρώπων σε κίνηση εκ μέρους του κράτους, στο πλαίσιο της αντιμεταναστευτικής πολιτικής. Από τα βίαια pushbacks μέχρι το άρθρο 30 του ν. 4251/2014 για την απλή μεταφορά προσφύγων σε πλοίο, που επιτρέπει την επιβολή βαρύτατων ποινών σ’ εκείνους που θα κατηγορηθούν για «διακίνηση» (μόνο επειδή βρίσκονταν στο πηδάλιο του πλοίου στο οποίο τους επιβίβασαν οι πραγματικοί διακινητές), η αναγνώριση του ρατσιστικού κινήτρου σε δίκες που αφορούν πρόσφυγες-θύματα, όχι απλά συνηθίζεται να απορρίπτεται (παρά τα ντοκουμέντα), αλλά συχνά καταλήγει στην ποινικοποίηση των ίδιων των θυμάτων.

Η απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων, που μετέτρεψε σε πλημμέλημα την κακουργηματική κατηγορία της αρπαγής με ρατσιστικά κίνητρα με αποτέλεσμα να αφεθούν ελεύθεροι οι «αυτόκλητοι σερίφηδες» του Έβρου, πυροδότησε την αντίδραση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Σύμφωνα με χθεσινή ανακοίνωση της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, έντεκα οργανώσεις κατέθεσαν υπόμνημα στον εισαγγελέα Εφετών Θράκης ζητώντας να ασκηθεί έφεση κατά της απόφασης, με αίτημα «να κριθεί αρμοδίως σε ανώτερο βαθμό η παράλειψη του δικαστηρίου να διαπιστώσει τη συνδρομή ρατσιστικού κινήτρου βάσει του άρθρου 82Α του Ποινικού Κώδικα».