Πολλά πρόσωπα μπορεί να έχει η βία κατά των γυναικών. Από τη σεξουαλική παρενόχληση, μέχρι τη γυναικοκτονία. Όλες οι μορφές της όμως έχουν κοινό παρονομαστή. Την πατριαρχία. Το φονικό σύστημα ελέγχου και εξουσίας που απλώνει το βίαιο χέρι του -ορατό ή αόρατο- πάνω από κάθε γυναίκα και κάθε θηλυκότητα.
Μία από τις μορφές βίας που είναι παραγνωρισμένη, καθώς γίνεται δύσκολα ορατή και συζητιέται ακόμη δυσκολότερα, είναι η βία που υφίσταται μια έγκυος, η λεγόμενη μαιευτική βία. Πρόκειται για το παγκόσμιο φαινόμενο της βίας που δέχονται οι γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη, τον τοκετό και την λοχεία. Μερικά παραδείγματα μαιευτικής βίας περιλαμβάνουν ιατρική παραμέληση, λεκτική και σωματική κακοποίηση, ταπείνωση, επιπλήξεις, απειλές και επιθέσεις στη σεξουαλικότητα των ατόμων με μήτρα.
Η Κωνσταντίνα Νούσια είναι μαία, πρώην πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Μαιευτικής Βίας, Υποψήφια Διδάκτωρ στο τμήμα Ιατρικής του ΕΚΠΑ, με χιλιάδες γεννήσεις στο βιογραφικό της και δημιουργός του eimaimaia.gr. Μας μίλησε για τη μαιευτική βία, τον έμφυλο και δομικό χαρακτήρα της, και πρότεινε λύσεις ως ειδική εμπειρογνώμων, με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών. «Η μορφή της μαιευτικής βίας μπορεί να είναι ψυχολογική, λεκτική, σεξουαλική και σωματική. Ψυχολογική βία μπορεί να είναι ο τρόπος που μπορεί να μιλήσουμε σε μια έγκυο, να την τρομοκρατήσουμε ότι θα χάσει το μωρό, ότι θα απωλέσει τη ζωή της και πολλά άλλα. Έχω ακούσει να λένε “Τώρα θα πεθάνεις κι εσύ και το μωρό, αν δεν κάνουμε καισαρική”. Υπάρχει και η λεκτική βία, όταν πολλές φορές εκφράζεται με χυδαιότητα, όπως και η σεξουαλική βία. Ξέρουμε ότι πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη, φοιτήτριες της μαιευτικής κινήθηκαν εναντίον καθηγητή γυναικολογίας για σεξουαλική παρενόχληση κατά το τεστ ΠΑΠ» δηλώνει στην Popaganda.
«Τη θεωρούμε έμφυλη βία, γιατί οι γυναίκες είναι αυτές που χρειάζονται γυναικολογική εξέταση, θα χρειαστεί να γεννήσουν και να θηλάσουν τα μωρά τους. Είναι δομημένη αυτή η βία στο σύστημα υγείας. Πολλά πράγματα που γίνονται αποτελούν παραβίαση, όπως αναίτιες παρεμβάσεις, να κάνεις για παράδειγμα Kristeller την ώρα της γέννας ή το να κάνεις καισαρική χωρίς να υπάρχει ιατρικός λόγος, να της κάνεις αναίτια πρόκληση γέννας, λέγοντας “έλα αύριο το πρωί να σε βάλω να γεννήσεις”. Επίσης, μπορεί να κάνει μια γυναίκα τεστ ΠΑΠ και να είναι 15 άτομα εκπαιδευόμενα και να παρακολουθούν αυτήν την γυναικολογική πράξη, χωρίς να έχουμε ενημερώσει και να πάρουμε τη συναίνεση από τη γυναίκα. Η γυναίκα δεν ξέρει πώς να αντιδράσει εκείνη τη στιγμή και να πει «σας παρακαλώ, δεν θέλω να παρίστανται τόσα άτομα». Ή να μην σκεπάζεται η γυναίκα κατά την διάρκεια μιας εξέτασης και να εκτίθεται μπροστά σε διάφορους ανθρώπους. Ή πας και πατάς την κοιλιά μιας γυναίκας την ώρα που γεννάει και μπορεί να της προκαλέσεις ρήξη μήτρας ή να την πονέσεις πάρα πολύ και συνήθως δεν γίνεται ενημέρωση, δεν υπάρχει συναίνεση. Οι άνθρωποι που δουλεύουν στους χώρους αυτούς το έχουν συνηθίσει, γιατί είναι δομημένη αυτή η βία», συνεχίζει.
Το Παρατηρητήριο Μαιευτικής Βίας δημιουργήθηκε το 2017 από γυναίκες. «Είναι το 9ο παρατηρητήριο στον κόσμο, οκτώ χώρες πριν από εμάς αφουγκράστηκαν και διέγνωσαν τη μαιευτική βία να υφίσταται μέσα στους χώρους της μαίευσης. Το είδος αυτό της βίας δεν σημαίνει ότι η μαία ασκεί βία, αλλά αναφέρεται σε όλους τους επαγγελματίες υγείας που υπάρχουν στα μαιευτήρια και γυναικολογικά ιατρεία και όπου η έγκυος μπορεί να λάβει φροντίδα ιατρική. Το Παρατηρητήριο γεννήθηκε για να πει τι είναι αναίτια παρέμβαση και συμμετέχω σε αυτό ως γυναίκα, γιατί έχω βιώσει κι εγώ μορφές βίας, όταν γεννούσα τα παιδιά μου και σε τεστ ΠΑΠ. Έχοντας μετακομίσει στην Γερμανία, βλέπω ότι δεν υπάρχει αντίστοιχο παρατηρητήριο εδώ, γιατί δεν είναι δομημένη η μαιευτική βία στο σύστημα γυναικολογικής υγείας και φροντίδας, όπως στην Ελλάδα», σημειώνει η Κωνσταντίνα Νούσια.
Δεν πρέπει να έχουμε γνώμη, πρέπει να έχουμε επιστημονική γνώση
Μία από τις πιο βίαιες και αναίτιες παρεμβάσεις που ασκούνται σε γυναίκες στην Ελλάδα είναι οι καισαρικές που έχουν λάβει τη μορφή επιδημίας στη χώρα. Ο ΟΗΕ από το 2013 έχει καταγγείλει την Ελλάδα για κακοποίηση των γυναικών λόγω της κατάχρησης των καισαρικών και για έλλειψη σεβασμού προς τις εγκύους. Το 2015, καταγράψαμε παγκόσμιο αρνητικό ρεκόρ με 77% καισαρικές, ενώ το 2019, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, σε 1.000 γεννήσεις οι 531 έγιναν με καισαρική, οι 417 με φυσιολογικό τοκετό, ενώ για 52 δεν διαθέτουμε πληροφορίες. «Έχουμε την πρωτιά στις καισαρικές, είμαστε σχεδόν στο 70% όταν ο ΠΟΥ μιλάει μόνο για το 15% του πληθυσμού ότι θα έπρεπε να καταφεύγει σε αυτό το μεγάλο και βαρύ χειρουργείο που λέγεται καισαρική, η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο κοιλιακό χειρουργείο και έχει πολλές επιπλοκές και στις μελλοντικές εγκυμοσύνες, για τη μητέρα και το μωρό».
Τι πρέπει να αλλάξει; «Οι επαγγελματίες υγείας μιμούνται παλιές πρακτικές, δεν αναθεωρούν, δεν υπάρχουν πρωτόκολλα να πατήσουν πάνω, στο πως πρέπει να γίνει μια εξέταση, αν πρέπει να τηρηθεί η ιδιωτικότητα. Είναι πολύ σημαντικό ότι πάμε να πάρουμε φροντίδα στις μαιευτικές κλινικές και δεν μας ενημερώνουν ούτε παίρνουν τη συναίνεσή μας για να κάνουν πράξη στο σώμα μας. Εμείς θέλουμε να ενημερώσουμε τις γυναίκες και θέλουμε να τεθούν πρωτόκολλα. Σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική υπάρχουν πρωτόκολλα ως προς το πως διενεργείται μια γυναικολογική/μαιευτική εξέταση, υπάρχει πάντα άλλο ένα άτομο για να διαφυλάττει τόσο την ασθενή όσο και τον επαγγελματία υγείας. Δεν ισχύει αυτό στην Ελλάδα. Τι είναι σωστό να πούμε σε μια επίτοκο, σε μια έγκυο, σε μια επιλοχεία, πως πρέπει να συμπεριφερθούμε και να φροντίσουμε τις ειδικές καταστάσεις, πως είναι να μην μπορεί να θηλάσει η γυναίκα ή να έχει διάφορες επιπλοκές; Όλα αυτά οφείλουν να προβλέπονται σε πρωτόκολλα» δηλώνει η Κωνσταντίνα Νούσια.
«Δεν πρέπει να έχουμε γνώμη, πρέπει να έχουμε επιστημονική γνώση. Πρέπει να μιλάμε με επιστημονική τεκμηρίωση, πρέπει να γίνει αυτό, γιατί σύμφωνα με τα πρωτόκολλα πρέπει να γίνει το βήμα 1, βήμα 2, βήμα 3. Πρέπει να υπάρξει εκπαίδευση, να επιμορφώσουμε τους φοιτητές και να επανεκπαιδεύσουμε τους ήδη υπάρχοντες από την αρχή, να αποκτήσουμε τη συνήθεια της ενημέρωσης και της λήψης συναίνεσης, πριν από κάθε πράξη. Ως ειδική εμπειρογνώμων προτείνω τι θα έπρεπε να γίνει για να φύγει η μαιευτική βία από τα μαιευτήρια και από τα γυναικολογικά ιατρεία και να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει παρέχω σωστή φροντίδα στις γυναίκες, με επιστημονική γνώση και τεκμηρίωση κι όχι το “η γνώμη μου είναι”» συμπληρώνει.
Η μαία είναι αυτόνομο επάγγελμα και μπορεί να αυτενεργήσει. Ποιος είναι ο ρόλος της μαίας σήμερα όμως και ποιος θα έπρεπε να είναι; «Ο ρόλος της δεν είναι μόνο να ακολουθεί τις οδηγίες του γιατρού. Στην Ελλάδα έχουμε ιατροκεντρική παρακολούθηση, όχι μαιοκεντρική, για αυτό και η μαία έχει χάσει το ρόλο της. Η μαία κανονικά παρακολουθεί την εγκυμοσύνη, διενεργεί τον τοκετό, βοηθάει την μητέρα στην περίοδο της λοχείας. Η μαία στηρίζει, συμβουλεύει, αντιμετωπίζει καταστάσεις προς όφελος της δυάδας που είναι το μωρό και η μητέρα και να ενημερώνει τον γυναικολόγο για κάθε επιπλοκή ώστε να αναλάβει από εκεί και πέρα. Ωστόσο, αυτά δεν συμβαίνουν στη χώρα μας, η μαία έχει καταλήξει να είναι η βοηθός του γυναικολόγου ή του επαγγελματία υγείας».
Το νέο νομοσχέδιο του υπουργείου Υγείας, προάγει τον φυσικό τοκετό ενώ εισάγει και το νέο πρόγραμμα «μαίες στο σπίτι». «Το πρόσφατο νομοσχέδιο που κατέβηκε πριν λίγο καιρό, προβλέπει οι μαίες να συνδεθούν με το σύστημα υγείας και να συμβουλεύουν και να παρακολουθούν γυναίκες χαμηλού ρίσκου εγκυμοσύνης, να διενεργούν τοκετούς, ακόμη και στο σπίτι, και την περίοδο της λοχείας να πηγαίνουν στο σπίτι, να βοηθούν στο θηλασμό, να ζυγίζουν το μωρό, να βλέπουν την οικογένεια. Πάει να αλλάξει λίγο η κατάσταση, να φύγει από το ιατροκεντρικό μοντέλο και να στρέψει λίγο το βλέμμα προς τη μαιοκεντρική προσέγγιση. Αν γίνει αυτό, θα βοηθήσει πάρα πολύ για να εξαλειφθούν φαινόμενα λανθασμένης πρακτικής και αναίτιων παρεμβάσεων».
Μέχρι να σταματήσουμε κάθε μορφή βίας κατά των γυναικών και των θηλυκοτήτων.
