Τα τελευταία τρία περίπου χρόνια μετά την ανάκτηση της εξουσίας στο Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν έχουν προκαλέσει τη σοβαρότερη κρίση διεθνώς για τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών, παραβιάζοντας συστηματικά ελευθερίες που αφορούν, μεταξύ άλλων, στην εκπαίδευση, την αμειβόμενη απασχόληση, την ελευθερία του λόγου και της κυκλοφορίας, και την πολιτική συμμετοχή.
Η χώρα κατατάσσεται τελευταία στον Δείκτη Ειρήνης και Ασφάλειας για τις Γυναίκες και ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Αφγανιστάν έχει κάνει λόγο για την «άνευ προηγουμένου επιδείνωση των δικαιωμάτων των γυναικών». Οι ίδιες οι Αφγανές, αλλά και αξιωματούχοι στον ΟΗΕ και αλλού, έχουν ονομάσει την κατάσταση «απαρτχάιντ των φύλων» και προτρέπουν να χαρακτηριστεί ως «διεθνές έγκλημα». Από την υιοθέτηση, δε, της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πριν από 75 χρόνια, πιστεύεται πως δεν υπήρξε ποτέ κάτι παρόμοιο για τα δικαιώματα των γυναικών – εκτός από το 1996 έως το 2001, πάλι από τους Ταλιμπάν, όταν είχαν τον έλεγχο στο Αφγανιστάν.
Τα μέτρα καταστολής των Ταλιμπάν στην απασχόληση των γυναικών στον ιδιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένης της εντολής για το κλείσιμο όλων των ινστιτούτων αισθητικής που είχε ως συνέπεια περίπου 60.000 γυναίκες να μείνουν άνεργες, σηματοδοτούν μια συνεχιζόμενη επίθεση στα μέσα διαβίωσης των Αφγανών γυναικών. Η σφράγιση των κομμωτηρίων και άλλων κέντρων αισθητικής, ισοδυναμεί επίσης με την απώλεια ενός από τους ελάχιστους χώρους αποκλειστικά για γυναίκες εκτός σπιτιού – μια αναγκαία μορφή συνάθροισης και υποστήριξης, ειδικά αν ληφθεί υπόψιν ότι οι Ταλιμπάν διέλυσαν τις υπηρεσίες για γυναίκες και κορίτσια που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία.
Παράλληλα, η απαγόρευσή τους στις γυναίκες να εργάζονται σε ανθρωπιστικές οργανώσεις οδηγεί περισσότερες γυναίκες και κορίτσια σε κρίση. Στην ολοένα και πιο διαχωρισμένη με βάση το φύλο κοινωνία του Αφγανιστάν, εάν δεν υπάρχουν εργαζόμενες γυναίκες για να παρέχουν βοήθεια σε άλλες γυναίκες, οι δεύτερες καταλήγουν χωρίς βοήθεια, ακόμα και χωρίς ιατρική περίθαλψη. Επιπλέον, η δυνατότητα να περπατήσουν σε ένα πάρκο, να ασχοληθούν με κάποιο άθλημα ή να απολαύσουν τη φύση αφαιρείται από τις γυναίκες και τα κορίτσια, ενώ η παρουσία γυναικών είναι ένα όλο και πιο σπάνιο θέαμα στις αφγανικές τηλεοπτικές εκπομπές.
Και αν τολμήσουν να διαμαρτυρηθούν, θα έρθουν αντιμέτωπες με φρικαλέες συνέπειες, όπως απαγωγές, αυθαίρετη κράτηση και βασανιστήρια. Από τις απειλές, τους ξυλοδαρμούς, τις καταχρηστικές συνθήκες τόσο κατά τη διάρκεια της κράτησης, όσο και κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης, μέχρι τα ντοκουμέντα για βιασμούς γυναικών, οι Ταλιμπάν συνεχίζουν να διαπράττουν σοβαρές παραβιάσεις στα δικαιώματά τους. Τους τελευταίους μήνες, έχουν επίσης επιδοθεί σε προσαγωγές γυναικών και κοριτσιών με την κατηγορία ότι δεν φορούσαν «σωστή μαντίλα».
Μια Αφγανή αισθητικός μαζεύει τα πράγματά της την τελευταία ημέρα της προθεσμίας που έδωσαν οι αρχές των Ταλιμπάν για να κλείσουν τα ινστιτούτα αισθητικής, στο Μαζάρ-ε-Σαρίφ του Αφγανιστάν, στις 25 Ιουλίου 2023. Σύμφωνα με την ένωση καλλιτεχνών μακιγιάζ, υπήρχαν πάνω από 12.000 γυναικεία ινστιτούτα αισθητικής τα οποία απασχολούσαν σχεδόν 50.000 γυναίκες – ενώ περίπου 10.000 γυναίκες εκτιμάται ότι εργάζονταν στον τομέα χωρίς άδεια. EPA/STR
Το «απαρτχάιντ των φύλων» στην πιο απάνθρωπη μορφή του
Μέσα στη συνεχιζόμενη επιβολή δρακόντειων νόμων από τους Ταλιμπάν, τον περασμένο Αύγουστο εκδόθηκε ο νέος θρησκευτικός κώδικας που επιβλήθηκε από τον ανώτατο ηγέτη των Ταλιμπάν Haibatullah Akhundzada και ο οποίος απαγορεύει στις γυναίκες να υψώνουν τη φωνή τους, να απαγγέλλουν το Κοράνι δημόσια και να κοιτάζουν άλλους άνδρες εκτός από τους συζύγους ή τους συγγενείς τους. Απαιτεί ακόμα να καλύπτουν το κάτω μισό του προσώπου τους – εκτός από το να καλύπτουν το κεφάλι τους όπως συνέβαινε έως τώρα.
Ορισμένοι από τους νέους νόμους κωδικοποιούν περιορισμούς στις γυναίκες που είχαν ήδη αρχίσει να επιβάλλονται «άτυπα». Η αστυνομία ηθών των Ταλιμπάν, η οποία αποτελεί επέκταση των πιο συντηρητικών στοιχείων του καθεστώτος, φαίνεται να έχει λάβει μια άνευ προηγουμένου έκταση εξουσίας στην πρωτεύουσα, την Καμπούλ, και αλλού, από τα τέλη Αυγούστου. Οι αστυνομικοί περιφέρονται σε στάσεις λεωφορείων και εμπορικά κέντρα αναζητώντας παραβιάσεις του ενδυματολογικού κώδικα ή γυναίκες που μπορεί να γελάσουν και να υψώσουν τη φωνή τους. Τις Παρασκευές μάλιστα, τη μουσουλμανική ιερή ημέρα, θρησκευτικοί αστυνομικοί σε ορισμένα μέρη της Καμπούλ διώχνουν τις γυναίκες και τις κατηγορούν ότι εμποδίζουν τους άνδρες ιδιοκτήτες καταστημάτων να φτάσουν στο τζαμί εγκαίρως για προσευχές.
Όσον αφορά στο ακαδημαϊκό κομμάτι, αν και είχε απαγορευτεί στα κορίτσια να πηγαίνουν στο σχολείο πάνω από την έκτη τάξη και οι γυναίκες αποκλείστηκαν από τα πανεπιστήμια αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν το 2021, ορισμένες εξακολουθούσαν να παρακολουθούν μαθήματα αγγλικών μέχρι μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, αφού πολλές από αυτές τις απαγορεύσεις στην εκπαίδευση είχαν παρουσιαστεί από αξιωματούχους των Ταλιμπάν ως προσωρινές. Οι ίδιοι συχνά δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσουν τι απαιτούσαν αυτοί οι κανόνες, αφήνοντας περιθώρια ερμηνείας ανά περιφέρεια, στον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζονται οι επιβολές των Ταλιμπάν. Για παράδειγμα, υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ της αστικής Καμπούλ και του συντηρητικού αγροτικού νότου της χώρας.
Πολλές από τις πεποιθήσεις των Ταλιμπάν έχουν εν μέρει τις ρίζες τους στην μακραίωνη κουλτούρα των Παστούν, η οποία παραμένει εδραιωμένη σε πολλές αγροτικές περιοχές του Αφγανιστάν. Σε αυτούς τους τομείς, δεν είναι μόνο οι άνδρες που συμμερίζονται τις απόψεις των Ταλιμπάν. Στην Καμπούλ, ορισμένες γυναίκες φοβούνται ιδιαίτερα τις γυναίκες μέλη της αστυνομίας ηθών, οι οποίες συχνά στρατολογούνται από συντηρητικά προάστια και φτάνουν σε σημείο να συμπεριφέρονται ακόμα πιο επιθετικά από τους άνδρες αξιωματικούς.
Τώρα, μετά την επιβολή του νέου θρησκευτικού κώδικα, η αστυνομία ηθών έχει εκδώσει προειδοποιήσεις προς τους άνδρες δασκάλους, με αποτέλεσμα πολλές οικογένειες να διστάζουν να αφήσουν τις κόρες τους να παρακολουθήσουν μαθήματα, ενώ πολλές γυναίκες παραμένουν στο σπίτι από φόβο. Ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών που ζει στην Καμπούλ και η οποία θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία της, είπε χαρακτηριστικά στο BBC ότι της είχε απαγορευτεί να σπουδάσει όταν οι Ταλιμπάν κατείχαν την εξουσία τη δεκαετία του 1990. Τώρα, βλέπει την ιστορία να επαναλαμβάνεται. «Ολόκληρη η χώρα έχει μετατραπεί σε νεκροταφείο για τα όνειρα των γυναικών», δήλωσε η 48χρονη γυναίκα.
Αφγανές γυναίκες εργάζονται στον αργαλειό χαλιών σε ένα σπίτι στην Κανταχάρ του Αφγανιστάν, στις 14 Φεβρουαρίου 2024. Η Zainab, κάτοικος της πόλης Kandahar, έχει δημιουργήσει ένα κέντρο ύφανσης χαλιών στο μικρό αγροτικό της σπίτι για να στηρίξει τις οικονομικές ανάγκες της οικογένειάς της. Τα τελευταία 20 χρόνια, έχει εκπαιδεύσει αρκετές άλλες φτωχές γυναίκες και τους έχει προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης. Ωστόσο, λόγω των περιορισμένων πόρων και της έλλειψης επαρκών ευκαιριών στον κλάδο, η Zainab και οι γυναίκες που εργάζονται στο κέντρο αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις. Παλεύουν με τη φτώχεια, τους χαμηλούς μισθούς και τη μείωση της αγοράς χαλιών. Ζητούν στήριξη από την κυβέρνηση και τα θεσμικά όργανα για να βοηθήσουν να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες και να αναζωογονηθεί ο κλάδος. EPA/QUDRATULLAH RIZWAN
Μιλώντας στο RTA, το τηλεοπτικό δίκτυο που διοικείται από τους Ταλιμπάν, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Δικαιοσύνης δήλωσε ότι οι νέοι κανονισμοί δίνουν έμφαση στον «σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των ατόμων» και συμβουλεύουν τους αξιωματούχους να κηρύττουν «ήπια». Οι Ταλιμπάν υποστηρίζουν ότι η ζωή των γυναικών έχει βελτιωθεί κατά τη διάρκεια της τριετούς διακυβέρνησής τους και πως οι περιορισμοί στις γυναίκες είναι για… το καλό τους και την προστασία τους.
Οι Ταλιμπάν επιδιώκουν διεθνή αναγνώριση για την κυβέρνησή τους – κάτι το οποίο μέχρι στιγμής καμία χώρα δεν έχει πράξει – και προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα αποθέματα της αφγανικής κεντρικής τράπεζας που παραμένουν παγωμένα, διατεινόμενοι ότι μια τέτοια εξέλιξη θα δώσει ώθηση στην οικονομία, συμβάλλοντας στη μείωση της ανεργίας και της πείνας.
Ειδικοί και ακτιβιστές έχουν επισημάνει την «ταλιμπανοποίηση», τάση κατά την οποία η ισχυρή εδραίωση των Ταλιμπάν φαίνεται να ενθαρρύνει μισογυνιστικές τακτικές ηγετών και σε άλλες χώρες. Στην Υεμένη, για παράδειγμα, οι ηγέτες των Χούθι έχουν επιβάλλει παρόμοιους περιορισμούς. Η Boko Haram αναφέρεται μερικές φορές ως οι Ταλιμπάν της Νιγηρίας και αλλού οι Ταλιμπάν έχουν περιγραφεί ως «η πιο επιτυχημένη τρομοκρατική ομάδα στον κόσμο».
Ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως το Human Rights Watch και το Global Justice Center καλούν τη διεθνή κοινότητα να σταθεί περισσότερο από ποτέ στο πλευρό των γυναικών του Αφγανιστάν. Σε επίπεδο ΟΗΕ, είναι ζωτικής σημασίας οι ηγέτες να υποστηρίξουν την υιοθέτηση μιας συνθήκης για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που θα ενισχύσει την προστασία των γυναικών και θα διερευνήσει τη συμπερίληψη του «απαρτχάιντ των φύλων». Υπάρχει επίσης ανάγκη για τη δημιουργία ενός μηχανισμού λογοδοσίας με εντολή του ΟΗΕ για τη συλλογή και διατήρηση αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με διεθνή εγκλήματα που διαπράττονται στο Αφγανιστάν, μεταξύ άλλων κατά γυναικών και κοριτσιών.
Όσον αφορά στα διεθνή δικαστήρια, οι πολιτικοί ηγέτες είναι απαραίτητο να διασφαλίσουν ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) και άλλα δικαστήρια, έχουν τους πόρους και τη συνεργασία που απαιτούνται για να καταστήσουν τους ηγέτες των Ταλιμπάν υπόλογους για διώξεις λόγω φύλου, ενώ στο Διεθνές Δικαστήριο πρέπει επίσης να παραπεμφθούν οι παραβιάσεις από τους Ταλιμπάν της Σύμβασης για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών, την οποία το Αφγανιστάν επικύρωσε ανεπιφύλακτα το 2003.
Αφγανές γυναίκες ράβουν ρούχα σε εργαστήριο στην Κανταχάρ, στο Αφγανιστάν, στις 4 Σεπτεμβρίου 2024. Στην Κανταχάρ, η 55χρονη Khadija, χήρα η ίδια, ανέλαβε την πρωτοβουλία να ενισχύσει 60 χήρες και εξαθλιωμένες γυναίκες παρέχοντάς τους ευκαιρίες απασχόλησης μέσω της ραπτικής και της χειροτεχνίας. Παρά τις προκλήσεις που θέτουν οι σημερινοί περιορισμοί στην εργασία των γυναικών υπό την κυβέρνηση των Ταλιμπάν, η Khadija βρήκε έναν τρόπο να δημιουργήσει θέσεις εργασίας για τις γυναίκες μέσα στα όρια του σπιτιού τους. Υποστηρίζει τη δημιουργία μιας ειδικής αγοράς για τις γυναίκες, η οποία θα βοηθούσε στην κάλυψη των οικονομικών τους αναγκών και θα τους παρείχε μια πλατφόρμα για να προβάλλουν τις δεξιότητές τους. Η πρωτοβουλία αυτή αναδεικνύει την ανθεκτικότητα και την επινοητικότητα των γυναικών στο Αφγανιστάν, καθώς συνεχίζουν να αναζητούν τρόπους για να στηρίξουν τις οικογένειές τους και να συνεισφέρουν στις κοινότητές τους. EPA/QUDRATULLAH RAZWAN
