Η Οξφόρδη τιμά τον Μίνωα Καλοκαιρινό σε μια μεγάλη έκθεση για τον Μινωικό Πολιτισμό

Ποιος είναι ο μύθος και ποια η πραγματικότητα; Απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση θέλει να δώσει η περιοδική έκθεση “Labyrinth: Knossos, Myth & Reality” που ανοίγει στο μουσείο Ashmolean στην Οξφόρδη στις 10 Φεβρουαρίου και είναι η μεγαλύτερη που έχει γίνει ποτέ αφού περιλαμβάνει θησαυρούς από τρία διαφορετικά μουσεία.

Με περισσότερα από 200 πολύτιμα αντικείμενα (εκ των οποίων τα 100 έχουν δανειστεί από τα Αρχαιολογικά Μουσείο Ηρακλείου και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο), φωτογραφίες και έγγραφα, η έκθεση θα ξετυλίξει τον Μύθο του Μινώταυρου και του Λαβύρινθου και θα φανερώσει όλη την αλήθεια για τον τρόπο που ανακαλύφθηκε το παλάτι της Κνωσού, καλύπτοντας την περίοδο των ανακαλύψεων από το 1900 έως το 1905.

The Cretan Labyrinth, περ. 1558, after Mathjis Cock drawing © Ashmolean Museum

Εκτός από τους 100 θησαυρούς που ταξιδεύουν για πρώτη φορά εκτός Ελλάδας, τα υπόλοιπα ευρήματα ανήκουν στο Ashmolean, από το αρχείο του αρχαιολόγου Σερ Άρθουρ Έβανς, του ανθρώπου που επί χρόνια είχε καρπωθεί μόνος του τη μεγάλη ανακάλυψη. Κάποια σχέδια δείχνουν τον τρόπο ανακατασκευής του χώρου και των ευρημάτων του, και φανερώνουν το πώς πραγματοποίησε ο Έβανς τις αναστηλώσεις από σκυρόδεμα στο παλάτι, στα μέσα του 20ού αιώνα.

Ο σερ Άρθουρ Έβανς στο παλάτι της Κνωσού το 1901

Ο διάσημος Άγγλος αρχαιολόγος ήταν εκείνος που ισχυρίστηκε ότι ανακάλυψε το χαμένο παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη, διαδίδοντας την ιστορία του Λαβύρινθου. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική και με αυτή την έκθεση το Ashmolean επιθυμεί να αποκαταστήσει την αλήθεια μια για πάντα.

Αναγνωρίζοντας τον θετικό ρόλο που έπαιξε ο Έβανς, δίνει ουσιαστικά, έστω και καθυστερημένα, πλήρη αναγνώριση στον Μίνωα Καλοκαιρινό, τον Κρητικό επιχειρηματία και μελετητή ο οποίος ανακάλυψε αρχικά τα περίφημα ερείπια.

Οι ταξιδιώτες μάταια έψαχναν τον Λαβύρινθο -τον υπόγειο λαβύρινθο ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο φιλοξενούσε τον Μινώταυρο, ένα μυθικό τέρας με σώμα ανθρώπου, κεφάλι και ουρά ταύρου, το οποίο περίμενε μέσα σε αυτόν τα θύματά του- μέχρι το 1878, όταν ο Καλοκαιρινός, πεπεισμένος μετά από τις μελέτες του για την περιοχή, αγόρασε και ανέσκαψε τον λόφο Τσελεπί Κεφάλα αποκαλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος του παλατιού.

Μιλώντας στον Guardian, ο Andrew Shapland, επιμελητής του αρχείου Sir Arthur Evans στο μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης τονίζει: «Θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε την ιστορία. Ο Έβανς μπορεί να ήρθε σε ρήξη με τον Καλοκαιρινό, αλλά η ιστορία του είναι αντίθετη από αυτή του Έλγιν. Ο Έλγιν έχει δαιμονοποιηθεί στην Ελλάδα επειδή μετέφερε τα μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ ο Σερ Άρθουρ εξακολουθεί να τιμάται λόγω του τρόπου με τον οποίο έκανε δημοφιλή τον Μινωικό πολιτισμό. Έτσι η έκθεσή μας είναι μια ευτυχής συνεργασία με την Κρήτη, η οποία μας έχει δανείσει βασικά ευρήματα».

Μινώταυρος, άγαλμα ρωμαϊκής περιόδου. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Cristoforo Buondelmonti, Χάρτης της Κρήτης από το Tractatus Insulari Archipelagi, περ. 1420. © National Maritime Museum, Greenwich, London

Ποιος ήταν ο Μίνως Καλοκαιρινός

Γεννήθηκε το 1843 στο Ηράκλειο της Κρήτης, εκεί απ’ όπου καταγόταν η μητέρα του Μαργιόρα Κρασάκη. Ο πατέρας του, ο Ανδρέας Καλοκαιρινός με καταγωγή από τα Κύθηρα, ήταν πολύ εύπορος αλλά απεβίωσε το 1864 όταν ο Μίνως σπούδαζε στη Νομική Αθηνών, έτσι εκείνος αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του. Μαζί με τον αδελφό του Λυσίμαχο μοίρασαν την πατρική περιουσία στα δύο και ο Μίνως ασχολήθηκε με τη σαπωνοποιία και την οινοποιία. Το 1869 παντρεύτηκε τη Σκεύω Κριεζή και μαζί έκαναν τέσσερα παιδιά. 

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα η εταιρεία πτώχευσε και ο αδερφός του δολοφονήθηκε με αποκεφαλισμό κατά τη διάρκεια των δραματικών γεγονότων που έλαβαν χώρα στο Ηράκλειο την 25η Αυγούστου 1898. Δεν το έβαλε κάτω όμως. Υπέβαλε τη διδακτορική διατριβή του στη Νομική Αθηνών και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στο Ηράκλειο. Απεβίωσε το 1907, έχοντας κάνει μια από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις στην ιστορία.

Αγαπούσε την αρχαιολογία και ήταν πεπεισμένος ότι η Κνωσός υπάρχει, έτσι έβαλε στόχο να την ανακαλύψει. Το 1878 μετά από πολλές μελέτες που έκανε σε κείμενα και γραφές, ανέσκαψε τον λόφο Τσελεπί Κεφάλα στην περιοχή της Κνωσού, αφού πρώτα αγόρασε την περιοχή από τον ιδιοκτήτη του Ζεκυρή Μπέη, Ιμπραήμ Eφεντάκη, που διατήρησε το δικαίωμα επί του 1/3 των ευρημάτων κατά τον τουρκικό αρχαιολογικό νόμο. Οι ανασκαφές έγιναν με 20 εργάτες σε διάστημα τριών εβδομάδων.

Σε αυτές τις ανασκαφές, ο Καλοκαιρινός ανακάλυψε ένα μεγάλο μέρος της νότιας πτέρυγας, όλη σχεδόν την εσωτερική περίμετρο της κεντρικής αυλής, τέσσερις τουλάχιστον χώρους της δυτικής πτέρυγας και άλλα κτίσματα, όπως ένα αμφιθεατρικό κυκλικό κτίριο βόρεια του παλατιού και 6 από τις 21 αποθήκες. Έφτασε μέχρι τον προθάλαμο της αίθουσας του θρόνου (ο οποίος υπήρξε ένα από τα πρώτα σπουδαία ευρήματα του Άρθουρ Έβανς το 1900). Η αρχική του εκτίμηση ήταν ότι είχε ανακαλύψει ολόκληρο το παλάτι. 

Επειδή το νησί βρισκόταν υπό τον μερικό έλεγχο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι ανασκαφές διακόπηκαν από τον γενικό διοικητή Κρήτης, ο οποίος όταν επισκέφθηκε τον χώρο και είδε τα ευρήματα, φοβήθηκε ότι θα φτάσουν στα χέρια των Τούρκων. Τα πιο διάσημα ευρήματα του Καλοκαιρινού είναι τα διακοσμημένα πιθάρια από τις δυτικές αποθήκες. 

Χρυσό δαχτυλίδι, “Το Θεϊκό Ζεύγος”, 1600-1450 π.Χ. © Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Αγγείο σε σχήμα κόκορα, 670-600 π.Χ. © Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Στιλέτο με ένθετο γρύπα, 1450–1375 π.Χ. © Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Το 1900 ο Έβανς, ως αρχαιολόγος και διευθυντής του Ashmolean, κατάφερε να κερδίσει την άδεια των κρητικών αρχών και να κάνει ανασκαφές που κράτησαν μέχρι το 1931, φέρνοντας στο φως το μεγαλείο της Κνωσού. Ο Έβανς ήταν πεπεισμένος ότι είχε ανακαλύψει τον πραγματικό Λαβύρινθο και βρήκε αποδείξεις σε πολύχρωμες τοιχογραφίες, πήλινες πλάκες γραφής και μια ανέπαφη αίθουσα με έναν πέτρινο θρόνο. Ονόμασε το δαιδαλώδες κτίριο «Παλάτι του Μίνωα» και απέδειξε ότι ήταν περίπου 4.000 ετών. Δημοσίευσε επίσης τον όρο «Μινωικός» για να περιγράψει τον πρώιμο κρητικό πολιτισμό.

Ο Andrew Shapland αναφέρει: «Το αν η Κνωσός είναι πραγματικά ο τόπος του μυθικού Λαβύρινθου παραμένει ανοιχτό ερώτημα. Υπήρχε σίγουρα κάποιο είδος λαβύρινθου σε αυτό που αποκαλούσε το παλάτι, αλλά δεν υπήρχε κανένα σημάδι ότι οι άνθρωποι είχαν αφήσει προσφορές εκεί εκείνη την περίοδο. Υπάρχουν, ωστόσο, δελεαστικές ενδείξεις για τη σύνδεση του Μινώταυρου μέσα από τοιχογραφίες ανθρώπων που πηδούν πάνω από ταύρους».

Μινιατούρα σκύλου από ελεφαντόδοντο, περ. 1700–1450 π.Χ., βρέθηκε στο όρος Γιούχτας, © Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Αττικός μελανόμορφος αμφορέας που απεικονίζει τον Θησέα και τον Μινώταυρο και αποδίδεται στον Ζωγράφο του Βερολίνου, περ. 550 π.Χ. © Ashmolean Museum

Ειδώλιο θεάς με υψωμένα χέρια, 1375-1300 π.Χ. © Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Η Κνωσός είναι πλέον το δεύτερο πιο δημοφιλές ελληνικό τουριστικό αξιοθέατο, μετά την Ακρόπολη της Αθήνας. Η σπουδαιότητα του Μινωικού Πολιτισμού αποκαλύπτεται στην έκθεση και μέσα από μία ακόμη αποκλειστική εμπειρία. Μια αίθουσα είναι αφιερωμένη στην αναδημιουργία της εικονικής πραγματικότητας του videogame “Assassin’s Creed Odyssey”, το οποίο ουσιαστικά έφερε κοντά στις νεότερες γενιές την ιστορία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού χρησιμοποιώντας εικόνες εμπνευσμένες από το όραμα του Έβανς για την Κνωσό. Η εμπειρία αυτή αποκαλύπτει όλη την έρευνα που έγινε για το παιχνίδι μέσα από μία εικονική βόλτα στο παλάτι της Κνωσού. Η αναπαράσταση κινείται χρονολογικά στον 5ο αιώνα π.Χ., την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου.

“Assassin’s Creed Odyssey” © Assassin’s Creed™ & © Ubisoft Entertainment.