Λίγες ημέρες πριν, συναντηθήκαμε με τη Χρύσα Μανταλόβα στο κέντρο της Αθήνας, όταν η κακοκαιρία «Μπάλλος» μας είχε αποχαιρετήσει, κάνοντας τον συνειρμό της λιακάδας που ακολουθεί κάθε που ο ουρανός βροντάει. Φορούσε μια μάσκα που πάνω έγραφε ΚΕΦΙ (Σύλλογος Καρκινοπαθών Εθελοντών Φίλων Ιατρών Αθήνας), μέλος του οποίου είναι κι εκείνη και κάναμε τα αναμενόμενα αστεία γνωριμίας, σχετικά με το όνομα μου και το δικό της. Ανοίξαμε τα παράθυρα μπροστά σ’ αυτήν την αναποφάσιστη εποχή και είπαμε ιστορίες που πόνεσαν, πονάνε και θα πονάνε και που όμως εμείς θα ζήσουμε μαζί τους.
«Διαγνώστηκα με καρκίνο του μαστού, τρία χρόνια πριν, όταν ήμουν δηλαδή 39 χρονών. Συνήθιζα να κάνω κάποιες προληπτικές εξετάσεις, αν και λόγω του ότι ήμουν μικρή δεν ήμουν εντελώς συνεπής. Πριν περίπου οκτώ χρόνια, νόσησε η μαμά μου κι έπειτα το καλοκαίρι του 2016 ο αδερφός μου από καρκίνο στο πάγκρεας, ο οποίος κατέληξε έναν χρόνο μετά. Με όλα αυτά, είχα αμελήσει τη δική μου πρόληψη κι έτσι το καλοκαίρι του 2018, ενώ είχα κάνει έναν υπέρηχο μόλις τον προηγούμενο Μάιο, που φάνηκε “καθαρός”, άρχισα να ψηλαφίζω έναν όγκο, σαν μικρό καρυδάκι, στο στήθος. Τότε, μίλησα με μια φίλη νοσηλεύτρια, η οποία με καθησύχασε κι εγώ άφησα το καλοκαίρι να περάσει. Επιστρέφοντας, πήγα στη μαστολόγο για υπέρηχο. Αμέσως μου είπε ότι πρέπει να το διερευνήσω. Έτσι, απευθύνθηκα στον Άγιο Σάββα, όπου κι έκανα όλους τους απαραίτητους ελέγχους. Στην αρχή, πηγαίναμε για ογκεκτομή, όμως είχα πλέον φτάσει στο στάδιο 3 και σε συνδυασμό με το ιστορικό της οικογένειας μου, ο γιατρός μου είπε να κάνω μαστεκτομή».
Μέσα σε λίγα λεπτά, που έγιναν μια χούφτα από λέξεις, η Χρύσα περιέγραψε τον τρόπο που κυλά η ζωή της τα τελευταία χρόνια, αφήνοντας μικρούς κόμπους στη φωνή της, η οποία τρυφερά σπα και συναρμολογείται. «Πριν νοσήσω, είχα βρεθεί στην εκστρατεία που κάνει το Άλμα Ζωής, κι είχα γράψει εκεί τις εξετάσεις μου. Είχα πάρει κι ένα έντυπο που δείχνει πώς κάνεις την αυτοεξέταση, κι έτσι, συχνά-πυκνά, αυτοεξεταζόμουν. Είμαι τυχερή που μπόρεσα να το ψηλαφίσω, γιατί έτσι όπως είχα καθυστερήσει να κάνω τις εξετάσεις μου, θα είχε πιθανότατα εξελιχθεί».
Τη ρωτάω ποια είναι τα πρώτα συναισθήματα στο άκουσμα ενός τέτοιου γεγονότος, ποια πρόσωπα αναζήτησε πρώτα. «Βοήθησε πολύ ότι πολλά απ’ όσα έπρεπε να γίνουν τα είχα περάσει ξανά με τη μαμά μου κάποια χρόνια πριν κι έτσι μπόρεσα να το διαχειριστώ στοιχειωδώς καλύτερα. Φυσικά, δεν έλειψε το άγχος κι ο φόβος. Οι άνθρωποι που το μοιράστηκα πρώτα, ήταν οι δύο μεγαλύτερες αδελφές μου. Στους γονείς μου, δεν θέλησα να το πω, μέχρι και που έκανα το χειρουργείο και ανάρρωσα λίγο. Δεν ήθελα την ώρα που θα έκανα την εγχείρηση, να ξέρω ότι η μαμά κι ο μπαμπάς μου θα στεναχωριούνται και θα αγωνιούν.
Πριν βρεθώ στην ομάδα των ασθενών στο ΚΕΦΙ, ήμουν σε αυτή των φροντιστών, λόγω του αδερφού μου. Το γεγονός αυτό και φυσικά σε συνδυασμό με την εμπειρία της μητέρα μου, βοήθησε στο να τα πάω καλύτερα με τη δική μου αρρώστια.
Μπαίνοντας στο χειρουργείο, γνωρίζοντας ότι θα κάνω μαστεκτομή, χαμογελούσα. Η ψυχολογία είναι το Α και το Ω για εμάς και πώς αλλιώς; Μετά τον καρκίνο, αλλάζει η ζωή σου, πρέπει να μάθεις να ζεις ξανά, με εκείνον μαζί αυτή τη φορά.
Απ’ τις θεραπείες, δεν είχα ιδιαίτερες παρενέργειες. Αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ, είναι η πρώτη μέρα. Έξω απ’ τον θάλαμο, εκτός απ’ τα αδέρφια μου, με περίμεναν και πέντε ακόμη άτομα, απ’ την ομάδα φροντιστών που ήμασταν μαζί στο ΚΕΦΙ. Ήμουν θυμάμαι θλιμμένη, σκεφτόμουν ότι θα ήθελα να είχα εκείνη τη στιγμή έναν σύντροφο να μοιραστώ όσα αισθάνομαι, και ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι η ζωή τα φέρνει έτσι, ώστε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να μη νιώθουμε μόνες. Σε κάθε θεραπεία ήταν οι φίλοι μου απ’ έξω, οι άνθρωποι που έχουμε κλάψει παρέα, έχουμε μοιραστεί τους φόβους και τις αγωνίες μας και είμαστε πλέον οικογένεια.
Οι θεραπείες, κράτησαν περίπου οκτώ μήνες μαζί με χημειοθεραπείες και ακτινοβολίες. Επανέλεγχο κάνω κάθε έξι μήνες και μετά τα πέντε χρόνια θα κάνω μια φορά τον χρόνο. Στην αρχή ένιωθα πολύ φοβισμένη. Ήμουν εγώ και δίπλα μου καθόταν ο καρκίνος, ο φόβος του πότε θα ξαναεμφανιστεί. Είναι τεράστιο το βάρος του να τον κουβαλάς, συνεχίζοντας τη ζωή σου. Πρέπει να το αφήσεις στην άκρη, όσο δύσκολο κι αν ακούγεται.
Πριν νοσήσω κράταγα όσα με πίεζαν και με στεναχωρούσαν μέσα μου, ντρεπόμουν να επικοινωνήσω και να διεκδικήσω πράγματα που ήθελα. Η στάση αυτή στην καθημερινότητα, είναι κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων που έχω συναντήσει και πάσχουν από καρκίνο, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι όλη αυτή η καταπίεση των όσων αισθανόμασταν, είναι ένας απ’ τους πολλούς λόγους αυτής της νόσου».
Έχω φτάσει κάμποσες φορές στην ερώτηση για το πώς βιώνει μια γυναίκα τη μαστεκτομή και με έναν τρόπο την αποφεύγω, μέχρι να μην μπορεί να γίνει αλλιώς. «Μια γυναίκα που κάνει μαστεκτομή, νιώθει για καιρό πως έχει χάσει τη θηλυκότητα της. Προσωπικά, ήμουν σε μια σχέση απ΄την οποία χώρισα λίγο πριν νοσήσω. Σήμερα, μη έχοντας ακόμη περάσει τα δύο χρόνια που μου έχει πει ο γιατρός ότι χρειάζονται για την αποκατάσταση, φοβάμαι γι’ αυτό το βήμα. Όσο κι αν ξέρω ότι ο άνθρωπος που πρέπει να έχουμε δίπλα μας, θα μας αγαπάει γι’ αυτό που είμαστε, αλλιώς δεν αξίζει να είναι στη ζωή μας, νιώθω ακόμη να αγχώνομαι. Έχει τύχει να διαβάσω τη συνέντευξη μιας γυναίκας που έκανε μαστεκτομή και ο σύζυγός της τη χώρισε γι’ αυτό τον λόγο. Έπειτα, έκανε την αποκατάσταση και πλέον είναι καλά με ένα άλλον άνθρωπο. Δεν παύει όμως να έχει συμβεί το πρώτο γεγονός, που σε σημαδεύει σαν γυναίκα. Στην αρχή, όταν φορούσα στηθόδεσμο ή μαγιό με επίθεμα σιλικόνης, αγχωνόμουν μην το καταλάβει κανείς, ειδικά όταν βρισκόμουν στη θάλασσα. Τώρα, όχι τόσο. Θέλω να κάνω την αποκατάσταση, απλά όσα μας βρήκαν με τον covid, το πήγαν κι αυτό πίσω. Έχω ξεκινήσει και ψάχνω γιατρούς, όμως ξέρεις, κι αυτό κουβαλάει ένα άγχος. Είναι ένα ξένο κομμάτι, δίπλα στο δικό σου στήθος. Θα το κάνω όμως!».
Αναρωτιέμαι ποια είναι τα συναισθήματα της, όταν έρχεται σε επαφή με γυναίκες που βρίσκονται στην αρχή αυτής της μάχης. «Κάθε γυναίκα που έρχεται και που μόλις έχει διαγνωστεί, προσπαθώ να την ενημερώσω για όσα μπορεί να διεκδικήσει σε σχέση με την περίθαλψη της, είτε μέσω του Συλλόγου και της ψυχολογικής υποστήριξης που παρέχει, είτε πρακτικά ιατρικά θέματα που πρέπει να διευθετηθούν. Υπάρχουν γυναίκες που κάνουν το χειρουργείο αλλά δεν θέλουν τις μετέπειτα θεραπείες. Η κάθε μια αποφασίζει για το εαυτό της, και είναι σεβαστό.
Τον καρκίνο όμως πρέπει να τον προσέχεις για να σε προσέχει, να μην του δίνεις λόγους και αιτίες να ξανάρθει.
Στην αρχή, δεν έλεγα τη λέξη καρκίνος, και μέχρι σήμερα που είμαι πιο εξοικειωμένη, δυσκολεύομαι κάποιες στιγμές να τον πω με το όνομα του. Μπορεί να με ρωτήσουν δηλαδή τι χειρουργείο έχω κάνει και να απαντήσω απλά, στήθος».
Πόσο σημαντική είναι τελικά η πρόληψη και πόσο κοντά είναι πλέον οι γυναίκες στην κουλτούρα αυτή; «Η πρόληψη στις γυναίκες είναι το παν. Λίγες ημέρες πριν, μια γυναίκα κάπου στα 50, μου είπε ότι έχει πάνω από δέκα χρόνια να κάνει μαστογραφία και την κοιτούσα. Τη ρώτησα “τι περιμένεις;”. Ακόμη κι εγώ που το άφησα μόνο έναν μήνα, σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να το έχω προλάβει σε καλύτερο στάδιο. Οι γυναίκες όμως πιστεύω πηγαίνουν όλο και περισσότερο για να εξεταστούν. Ειδικά πριν την πανδημία τα στοιχεία που μας έρχονται στο ΚΕΦΙ ήταν πολύ ενθαρρυντικά. Πρέπει να καταλάβουμε ότι ειδικά στο στήθος για το οποίο μιλάμε, αν το προλάβεις μπορεί να μη χρειαστεί καν να κάνεις κάποια θεραπεία, μετά το χειρουργείο».
Η Χρύσα, μου εξηγεί ότι δεν πρέπει να αποτελεί ταμπού ούτε το κομμάτι της σεξουαλικότητας, ούτε αυτό της μητρότητας για μια γυναίκα που παλεύει με τον καρκίνο. «Μιλώντας με τη γυναικολόγο μου, ξέρω ότι είναι δύσκολο ηλικιακά να προσπαθήσω για ένα παιδί ενεργοποιώντας τα ωάρια μου, τη στιγμή μάλιστα που σε αυτή τη φάση λόγω και τον ενέσεων, είμαι σαν περνάω εμμηνόπαυση. Επίσης, είναι αρκετά επικίνδυνο, το να “ξυπνήσουν” οι ορμόνες, όσον αφορά τον καρκίνο. Δεν είναι ακατόρθωτο, δεν λέω αυτό. Έχει να κάνει με το στάδιο, τον τύπο καρκίνου, δεν είναι για όλες τις γυναίκες το ίδιο».
Μου λέει ότι μετά το ραντεβού μας έχει μάθημα, πως μόλις ξεκίνησε τις σπουδές της πάνω στη Δημόσια και Κοινωνική Υγεία, εξηγώντας μου ότι πρόκειται για ένα απ’ τα προνόμια που έχουν οι άνθρωποι με καρκίνο, οι οποίες κι οι οποίοι παίρνοντας ένα ποσοστό αναπηρίας, έχουν το δικαίωμα να μπουν σε κάποιες σχολές.
Τη ρωτάω με ποιον τρόπο θέλει να κλείσουμε αυτήν τη συζήτηση. «Να μας προσέχουμε, να μην αφήνουμε τις εξετάσεις μας, μη μας καταπίνει η καθημερινότητα μας. Κανείς δεν θα σε προσέξει όπως θα το κάνεις εσύ για εσένα».
