Η πρώτη «φάρμα» χταποδιών στον κόσμο κάνει το στομάχι μας να ανακατεύεται

Πάει καιρός, πολύς καιρός, από την ημέρα που αποφάσισα να σταματήσω να καταναλώνω κρέας. Το γιατί, δεν είναι ακριβώς της παρούσης. Πριν από μερικά χρόνια, πήρα επίσης την απόφαση να σταματήσω να τρώω χταπόδι. Τα χταπόδια είναι τόσο έξυπνα όσο οι παπαγάλοι και οι γάτες – ο εγκέφαλός τους απλώνεται μέχρι τα πλοκάμια τους, και υπάρχουν στον πλανήτη πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν εμφανιστούμε εμείς. Το Ηνωμένο Βασίλειο τα αναγνώρισε πέρυσι ως αισθανόμενα όντα, ενώ, σε συνθήκες αιχμαλωσίας, έχουν αποδείξει ότι είναι ικανά να πλοηγούνται σε λαβύρινθους, να ολοκληρώνουν πολύπλοκες εργασίες, ακόμη και να αναγνωρίζουν ανθρώπους. Το βραβευμένο δε με Όσκαρ ντοκιμαντέρ του Netflix, My Octopus Teacher, μας έκανε να εντυπωσιαστούμε και να ευαισθητοποιηθούμε ακόμη περισσότερο με την ευφυΐα τους.

Έτσι, όταν διάβασα ότι τα σχέδια για την πρώτη εμπορική «φάρμα» χταποδιών στον κόσμο φαίνεται να προχωρούν, ένιωσα το στομάχι μου να ανακατεύεται. Ήδη, έχει υποβληθεί πρόταση στις αρχές των Καναρίων Νήσων για μια εγκατάσταση στο Λας Πάλμας της Ισπανίας που θα εκτρέφει περίπου ένα εκατομμύριο χταπόδια ετησίως μέσα σε δεξαμενές, παράγοντας περίπου 3.000 τόνους για κατανάλωση, σύμφωνα με εμπιστευτικά έγγραφα που έχει στη διάθεσή του το BBC. Τα έγγραφα της πρότασης σχεδιασμού της «φάρμας» από την πολυεθνική Nueva Pescanova, δόθηκαν στο BBC από την οργάνωση Eurogroup for Animals. 

Τα χταπόδια που πιάνονται ελεύθερα στη φύση καταναλώνονται σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Κάθε χρόνο, περισσότεροι από 350.000 τόνοι χταποδιού αλιεύονται σε χώρες όπως η Κίνα, η Ιαπωνία και το Μεξικό. Οι προσπάθειες για την ανακάλυψη του τρόπου εκτροφής τους σε συνθήκες αιχμαλωσίας γίνονταν εδώ και δεκαετίες, επιβεβαιώνοντας τη δυσκολία μιας τέτοιας πρακτικής, καθώς οι προνύμφες τρώνε μόνο ζωντανή θαλάσσια τροφή και χρειάζονται ένα προσεκτικά ελεγχόμενο περιβάλλον.

Τώρα, η Nueva Pescanova διατείνεται ότι η εγκατάστασή της θα είναι «στην πρώτη γραμμή των βέλτιστων πρακτικών για την καλή διαβίωση των ζώων και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα», αλλά δεν διευκρινίζει πόσο μεγάλες θα είναι οι δεξαμενές στις οποίες θα εκτρέφονται τα χταπόδια, ούτε με ποιον τρόπο η διαδικασία θανάτωσης θα «αποφεύγει κάθε πόνο ή ταλαιπωρία», όπως έχει ισχυριστεί στο παρελθόν. Λέει επίσης, πως η εκτροφή χταποδιών είναι απαραίτητη για την «προστασία ενός είδους μεγάλης περιβαλλοντικής και ανθρώπινης αξίας». Στον αντίποδα, οι επιστήμονες που μελετούν εδώ και δεκαετίες τα αξιοθαύμαστα ευφυή και πολύπλοκα θαλάσσια πλάσματα, επισημαίνουν ότι η εκτροφή των χταποδιών – η οποία ποτέ ξανά στο παρελθόν δεν έχει γίνει εντατικά – θα ήταν ιδιαίτερα επώδυνη για αυτά, και πέραν αυτά και θα έβαζε το λιθαράκι της στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των χερσαίων εργοστασιακών καλλιεργειών.  Νομοθέτες στην πολιτεία της Ουάσιγκτον των ΗΠΑ έχουν προτείνει την απαγόρευση της πρακτικής πριν καν ξεκινήσει.

Τα σχέδια της πολυεθνικής αποκαλύπτουν ότι τα χταπόδια – το είδος octopus vulgaris -, τα οποία είναι μοναχικά ζώα συνηθισμένα στο σκοτάδι, θα εκτρέφονται σε δεξαμενές μαζί με άλλα χταπόδια μερικές φορές κάτω από συνεχές φως. Θα στοιβάζονται σε περίπου 1.000 δεξαμενές σε ένα διώροφο κτίριο στο λιμάνι του Λας Πάλμας, ενώ η θανάτωσή τους προβλέπεται πως θα γίνεται με την τοποθέτησή τους σε containers με παγωμένο νερό που διατηρείται στους -3 βαθμούς Κελσίου. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν κανόνες που να διασφαλίζουν την «ευημερία» τους, ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι η μέθοδος θανάτωσης ψαριών με τη χρήση πολτοποιημένου πάγου προκαλεί έναν αργό, βασανιστικό θάνατο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός για την Υγεία των Ζώων και το Aquaculture Stewardship Council (ASC), το κορυφαίο πρόγραμμα πιστοποίησης θαλασσινών εκτροφής, προτείνει την απαγόρευση της μεθόδου – εκτός εάν τα ζώα έχουν υποστεί αναισθησία εκ των προτέρων.

Όλες αυτές οι πληροφορίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, έχουν ήδη κάνει ορισμένα σούπερ μάρκετ στη Βρετανία να οπισθοχωρήσουν στην πώληση χταποδιών και ψαριών γενικότερα που θα σκοτώνονται με αυτή την βάναυση πρακτική, συμπεριλαμβανομένων των Tesco και Morrisons. Ο καθηγητής Peter Tse, ένας γνωστικός νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Dartmouth, δήλωσε στο BBC ότι «το να σκοτώσεις τα χταπόδια με πάγο ισοδυναμεί με αργό θάνατο… θα ήταν πολύ σκληρό και δεν θα έπρεπε να επιτρέπεται», ενώ πρότεινε ότι ένας πιο «ανθρώπινος» και στιγμιαίος τρόπος θανάτωσης, θα ήταν χτυπώντας τα με ρόπαλο στο κεφάλι ή καρφώνοντας ένα μαχαίρι στο κεντρικό νευρικό τους σύστημα που βρίσκεται το πιο ογκώδες μέρος του εγκεφάλου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα έως τώρα από την ομάδα εκστρατείας Compassion in World Farming (CiWF), η οποία μελέτησε τα σχέδια της πολυεθνικής, περίπου 10-15 χταπόδια θα ζουν σε κάθε κυβικό μέτρο των δεξαμενών, ενώ η Nueva Pescanova προτείνει τα εκτρεφόμενα ζώα να τρέφονται με βιομηχανικά παραγόμενες ξηρές ζωοτροφές, που προέρται από απορρίψεις και υποπροϊόντα ήδη αλιευμένων ψαριών. Οι δεξαμενές θα γεμίζουν με θαλασσινό νερό που θα διοχετεύεται από έναν παρακείμενο κόλπο, ενώ θα έχουν διαφορετικά μεγέθη ανάλογα με τις φάσεις της ζωής των χταποδιών. Ο αρχικός πληθυσμός 100 χταποδιών – 70 αρσενικά και 30 θηλυκά – θα ληφθεί από μια ερευνητική μονάδα, το Pescanova Biomarine Centre, στη Γαλικία, στη βόρεια Ισπανία και τα σχέδια αναφέρουν ότι η εταιρεία έχει επιτύχει ένα επίπεδο «εξημέρωσης» του είδος και ότι δεν «δείχνουν σημαντικά σημάδια κανιβαλισμού μεταξύ τους ή ανταγωνισμού για τροφή».

Παράλληλα, η Nueva Pescanova εκτιμά ότι θα υπάρξει ποσοστό θνησιμότητας 10-15%. Ο Jonathan Birch, αναπληρωτής καθηγητής στο London School of Economics, ηγήθηκε μιας ανασκόπησης περισσότερων από 300 επιστημονικών μελετών που, όπως λέει, δείχνουν ότι τα χταπόδια αισθάνονται πόνο και ευχαρίστηση. Σύμφωνα με τον ίδιο, «Μεγάλοι αριθμοί χταποδιών δεν πρέπει ποτέ να μένουν μαζί σε κοντινή απόσταση. Κάτι τέτοιο οδηγεί σε άγχος, συγκρούσεις και υψηλή θνησιμότητα. Ένα ποσοστό θνησιμότητας 10-15% δεν θα πρέπει να είναι αποδεκτό για οποιοδήποτε είδος που εκτρέφεται».

Παρά τα όσα διασφαλίζει η ερευνητική μονάδα Pescanova Biomarine Centre, τα χταπόδια, ως μοναχικά ζώα, μπορούν να γίνουν επιθετικά όταν παραμένουν σε κοντινή απόσταση με άλλα. Τα αιχμάλωτα χταπόδια είναι επίσης γνωστό ότι τρώνε τα πλοκάμια τους, ενώ φημίζονται για την ικανότητά τους να αποδρούν – γεγονός που επιβεβαιώνει ότι δεν τους αρέσει να κρατούνται σε δεξαμενές. Οι προηγούμενες απόπειρες εκτροφής χταποδιών απέτυχαν επειδή (μαζί με τις προκλήσεις που σχετίζονται με τις προνύμφες) έχουν αποδειχθεί πολύ ανεπαρκείς για να τα συγκρατήσουν. Τα επιδέξια και ισχυρά αυτά ζώα μπορούν να στριμωχτούν σε οποιαδήποτε τρύπα στην μπορεί να χωρέσει το κεφάλι τους, και είναι ικανά να ανοίγουν βιδωτά βάζα και να σηκώνουν βαριά καπάκια δεξαμενής. Μπορούν επίσης να επιβιώσουν έως και μισή ώρα έξω από το νερό – αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα για να μπορέρουν να διαφύγουν μέσω ενός σωλήνα αποχέτευσης.

Μαζί με την ευημερία των χταποδιών, η CiWF ανησυχεί και για τα λύματα που θα παράγονται, τα οποία θα διοχετεύονται πίσω στη θάλασσα, δεδομένου ότι τα χταπόδια παράγουν άζωτο και φωσφορικά άλατα ως απόβλητα. «Το νερό που εισέρχεται και βγαίνει από το εργοστάσιο θα φιλτράρεται έτσι ώστε να μην έχει καμία επίδραση στο περιβάλλον», ανταπάντησε η Nueva Pescanova σε αυτό το επιχείρημα. Και για τους πιο δύσπιστους, το γεγονός ότι, σε σχέση με πολλά θαλάσσια είδη, τα χταπόδια προσαρμόζονται γρήγορα στους μεταβαλλόμενους ωκεανούς και δεν φαίνεται να υπάρχει άμεσος κίνδυνος υπεραλίευσης, αποτελεί ίσως το πιο προφανές επιχείρημα κατά της αναγκαιότητας μαζικής εκτροφής τους.

Τέλος, οι οικολόγοι πιστεύουν ότι η εκτροφή τους θα μείωνε την τιμή τους, δημιουργώντας ενδεχομένως νέες αγορές, ενώ οι καλλιέργειες μπορεί επίσης να απαιτούν άγρια ψάρια που αλιεύονται για να ταΐσουν τα χταπόδια, εντείνοντας περαιτέρω την κρίση στους ωκεανούς. Όπως λένε, ο καλύτερος τρόπος για να ασκηθεί πίεση στην εντατική εκτροφή των χταποδιών, θα ήταν να αυξηθεί η τιμή τους και να θεωρηθεί το κρέας τους delicatessen. 

Με πληροφορίες από το BBC και τον Guardian