Η εμπορία ανθρώπων, γνωστή ως trafficking, έχει πάρει διεθνώς πρωτοφανείς για τα ιστορικά δεδομένα διαστάσεις. Μία εκτίμηση, μάλιστα, αναφέρει πως οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κατάσταση δουλείας, εργασιακής και σεξουαλικής, αριθμούν τα 27 εκατομμύρια παγκοσμίως. Η οργάνωση Α21 ασχολείται αυστηρά και επισταμένα με την καταπολέμηση του trafficking. O εθνικός αντιπρόσωπος της γραμμής 1109 της Α21, Άρης Καρδασιλάρης, μας μίλησε για τη δράση και τους σκοπούς της οργάνωσης.
«Η Α21 είναι ένας διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός. Ξεκίνησε το 2008 με πρώτο γραφείο δράσης στην Ελλάδα, αυτό της Θεσσαλονίκης. Οι ιδρυτές και τα κεντρικά γραφεία είναι στην Αυστραλία. Δραστηριοποιείται στον τομέα της πρόληψης, της μείωσης της ζήτησης και της εύρεσης πόρων στην Αυστραλία, στην Αμερική με δύο γραφεία (Λος Άντζελες και Βόρεια Καρολίνα), στην Αγγλία και στη Νορβηγία.
Έχουμε ομάδες δράσης σε διάφορες χώρες, αλλά γραφεία για την υποστήριξη, την προστασία θυμάτων και την ποινική δίωξη των διακινητών, έχουμε σε Ελλάδα (Θεσσαλονίκη), Βουλγαρία, Ουκρανία, Νότια Αφρική και Ταϊλάνδη».
Στη συνέχεια των λεγομένων του καταλαβαίνουμε την αναγκαιότητα ύπαρξης του γραφείου δράσης της Α21 στη χώρα μας.
«Κάποιες στατιστικές δείχνουν ότι στα 27 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως, στην Ελλάδα βρίσκονται -συγκεκριμένα, μόνο γυναίκες και μόνο στη σεξουαλική βιομηχανία- γύρω στα 20.000 θύματα. Κάποιες άλλες μελέτες και οργανισμοί αμφισβητούν αυτό τον αριθμό υποστηρίζοντας ότι είναι πολύ μεγαλύτερος. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχουν ακριβείς στατιστικές, καθώς δεν έχουμε ταυτοποίηση.
Οι επίσημοι αριθμοί για τα θύματα trafficking αφορούν τα ταυτοποιημένα θύματα. Εκείνα, δηλαδή, που έχουν διασωθεί και ταυτοποιηθεί από τον εισαγγελέα και βρίσκονται υπό την προστασία μας. Από το 2008 μέχρι το τέλος τους 2013, έχουμε βοηθήσει στην προστασία και την ποινική δίωξη κι έχουμε φιλοξενήσει στον ξενώνα μας, 115 άτομα».
Το ηλικιακό φάσμα των θυμάτων δεν αποτελεί έκπληξη, ωστόσο παραμένει μια θλιβερή διαπίστωση. Ο Άρης Καρδασιλάρης μιλά με αριθμούς με βάση τα θύματα που έχουν δεχτεί στην Α21 μέχρι σήμερα.
«Τα θύματά μας μέχρι στιγμής ήταν 78% από σεξουαλική εκμετάλλευση, 9% εργασιακή εκμετάλλευση και 6% και τα δύο. Η κύρια ηλικία στο 50% των θυμάτων είναι από 18 μέχρι 25. Το 17% είναι 26-30, άλλο ένα 17% από 30 και πάνω και έχουμε 13% των θυμάτων μεταξύ 14 και 17ετών. Δεκαπέντε κορίτσια που βοηθήσαμε ήταν ηλικίας 14-17. Και πέντε ήταν από 13 και κάτω. Πρόκειται για την ηλικία των θυμάτων την ημέρα που ήρθαν σ’ εμάς. Πολλά θύματα έφτασαν σ’ εμάς στα 19, 20 ή 22 τους, αλλά η υπόθεσή τους είχε ξεκινήσει από τα 15-16. Οι διακινητές, ωστόσο, δεν διώχθηκαν τότε. Η υπόθεση έφτασε τώρα στη δικαιοσύνη, αλλά το δικαστήριο δεν έχει καταλήξει σε κάποια από αυτά και περιμένουμε αποφάσεις. Κάνουμε παράσταση πολιτικής αγωγής, έχουμε δικηγόρους που εκπροσωπούν τα θύματα στα δικαστήρια κι έχουμε πετύχει κάποιες αξιόλογες νίκες τα τελευταία χρόνια».
Η ουσία, όμως, βρίσκεται στο να στοιχειοθετηθεί μια υπόθεση εμπορίας και εκμετάλλευσης ανθρώπων για να πάρει εν συνεχεία τη νομική οδό.
«Το πρόβλημα δεν είναι να φτάσει μια υπόθεση στο δικαστήριο, το πρόβλημα είναι πιο πολύ να βρεθεί η υπόθεση. Οι υποθέσεις εμπορίας ανθρώπων που λαμβάνουμε, μας έχουν κοινοποιηθεί από την αστυνομία, γιατί, όταν αναφερόμαστε σε εμπορία ανθρώπων, σημαίνει πως έχουν ήδη ταυτοποιηθεί. Αυτές τις υποθέσεις, θα τις πάμε στο δικαστήριο και συνήθως, θα μπορέσουμε να τις κερδίσουμε. Εκτός αν υπάρχει εμπλοκή του θύματος, δηλαδή να είναι και θύτης, ή συνεργασία του θύματος. Με τη δικαιοσύνη είναι μεγάλο το ζήτημα. Αν δούμε, όμως, τα νομικά μας στατιστικά, στο 93% των υποθέσεων που εκπροσωπήσαμε, κερδίσαμε. Έχουν καταδικαστεί 45 διακινητές εκ των οποίων 7 δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο, αλλά πάλι καταδικάστηκαν και ο μέσος όρος των ποινών είναι 10 χρόνια φυλάκιση ο καθένας -κάποιοι 16, κάποιοι 7, 8, 10. Στο 7% χάσαμε, δεν προχωρήσαμε σε καταδίκη. Το συνολικό πρόστιμο όλα αυτά τα χρόνια είναι 1.848.000 ευρώ και 461 χρόνια φυλάκισης, αν προσθέσεις τις καταδίκες των 45 διακινητών. Το θέμα, ωστόσο, είναι να ταυτοποιηθεί το θύμα.
Στην Ελλάδα, για να μιλήσουμε για θύμα, έχουμε μιλήσει ήδη για συνεργασία με τις αρχές. Επομένως, όποιος δεν συνεργάζεται με τις αρχές, δεν είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων και δεν διασώζεται ποτέ. Η διάσωση, η στιγμή που βγάζουμε έναν άνθρωπο από την κατάσταση του, στην Ελλάδα συμβαίνει μόνο όταν υπάρξει αντίδραση. Εν ολίγοις, δεν πηγαίνουμε ενεργά να καταπολεμήσουμε το έγκλημα, να βρούμε θύματα, πού μπορεί να υπάρχουν στις πόλεις μας, αλλά όταν αυτά τα θύματα αντιδράσουν κάπως και φτάσουν σ’ εμάς ή γίνει μια σύλληψη, μια επιχείρηση, τότε εξετάζουμε αν είναι όντως θύματα. Δεν υπάρχει, λοιπόν, προληπτική έρευνα, αλλά αντίδραση».
Όταν γίνει η ταυτοποίηση από τον εισαγγελέα και τελειώσει η προανακριτική διαδικασία, η αστυνομία θα ζητήσει με ένα απλό έγγραφο, τη βοήθεια της Α21 για τη φιλοξενία του, η οποία θα ανταποκριθεί παραλαμβάνοντας το θύμα και μεταφέροντάς το στον ξενώνα της οργάνωσης στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, θα λάβει τη φροντίδα που χρειάζεται.
«Θα περάσει από ιατρικά-γυναικολογικά τεστ και θ’ αρχίσει την ψυχολογική αποκατάσταση. Όλες τις διαδικασίες τις αναλαμβάνουμε εμείς, καθώς είναι πολλά τα πράγματα που εκκρεμούν -τα θύματα δεν έχουν χαρτιά, πρέπει να μιλήσουμε με τις πρεσβείες- και το θύμα πια περνάει σε ένα πιο ασφαλές μέρος για να αρχίσει να ξεφεύγει από τον έλεγχο των διακινητών κι απ’ το φόβο. Ο φόβος είναι αυτές οι αόρατες αλυσίδες που κρατούν το θύμα και το βλέπουμε να πηγαινοέρχεται μόνο του, στη δουλειά, στην εμπορία ανθρώπων και γυρνά μόνο του πίσω κι αναρωτιέσαι γιατί δεν έτρεχε να ξεφύγει. Αυτό που τα κρατά είναι ο φόβος, οι απειλές ή η βία που έχει προηγηθεί κι έχει δημιουργήσει αυτή την ταύτιση».
Η φροντίδα που παρέχεται στα θύματα είναι πλήρης. Ο ξενώνας πια έχει χωρητικότητα 18 κλινών, μπορεί να φιλοξενήσει 15 θύματα και 3 άτομα ως προσωπικό. Ο σκοπός της οργάνωσης, όμως, δεν είναι απλώς να προσφέρει στέγη, αλλά να βοηθήσει αυτές τις γυναίκες να ξεπεράσουν την τραυματική εμπειρία τους, να απο-ιδρυματοποιηθούν και να προχωρήσουν στη ζωή με εφόδια και ελπίδα.
«Είδαμε ότι υπάρχουν πάρα πολλά ιατροφαρμακευτικά προβλήματα που έχουν τα θύματα, γιατί βγαίνουν πολύ καταπονημένα από αυτή τη διαδικασία. Προχωρήσαμε στην κάλυψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης με συμβεβλημένους γιατρούς, με νοσοκομεία και γιατρούς που μας βοηθούν εθελοντικά, αλλά και κάποια που πληρώνουμε εμείς, με συνεργάτες γιατρούς και νοσοκομεία. Ένα από τα πρώτα βήματα, βέβαια, είναι η ψυχολογική υποστήριξη. Χρησιμοποιούμε ένα διεθνές πρόγραμμα που ονομάζεται «empower», το οποίο δεν είναι ένα απλό πρόγραμμα συμβουλευτικής. Είναι ένα ψυχολογικό πρόγραμμα που αφορά το συγκεκριμένο μετα-τραυματικό στρες, το σύνδρομο της Στοκχόλμης και όλα τα τραύματα που περνούν τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Πέραν αυτού, υπάρχουν προγράμματα μέσα στον ξενώνα και μαθαίνουν κάποιες τέχνες, όπως μακιγιάζ, ζωγραφική, κομμωτική, μαγειρική, ή σχετικές με ενδιαφέροντα που έχουν, ώστε να καλύψουμε τις ψυχοσωματικές τους ανάγκες. Σχεδιάσαμε τον ξενώνα μας, ώστε τα πάντα μέσα σ’ αυτόν να δείχνουν την αξία του ανθρώπου, γιατί αυτό που χάνεται σ’ αυτά τα θύματα είναι η αξία. Το χειρότερο που μπορεί να κάνει η κοινωνία, είναι να τα πάρει σ’ αυτή την κατάσταση και να τα βάλει σ’ ένα ίδρυμα με γυμνά ντουβάρια και διπλά κρεβάτια, με κοινές τουαλέτες και χωρίς αξιοπρέπεια. Ο τρόπος που είναι φτιαγμένο το σπίτι της Α21 παραπέμπει σε κανονικό σπίτι που τυχαίνει να έχει πάρα πολλές ζωγραφιές στους τοίχους και πολύ όμορφα, ζωντανά χρώματα, πολύ ροζ, αλλά και πάρα πολλή αγάπη. Λειτουργούν όλα σαν να είναι μια μεγάλη οικογένεια κι αυτό βοηθά και στη σχέση μεταξύ των θυμάτων, γιατί βοηθά το ένα το άλλο να προχωρήσουν στα στάδια της επανένταξης και της αποκατάστασης».
Οι κοπέλες που έχουν τις ικανότητες και τη θέληση να σπουδάσουν έχουν την ευκαιρία να το κάνουν μέσω της Α21, η οποία αναζητά υποτροφίες στον τομέα που τις ενδιαφέρει, είτε στην Ελλάδα, είτε στη χώρα τους. Ο επαναπατρισμός τους, άλλες φορές είναι επιθυμητός κι άλλες όχι, η οργάνωση, ωστόσο, κινείται προς όλες τις κατευθύνσεις για το καλύτερο αποτέλεσμα.
«Εξετάζουμε το ενδεχόμενο του επαναπατρισμού εφόσον η οικογένεια εκεί και οι συνθήκες δεν θα οδηγήσουν σε επαναθυματοποίηση. Γι’ αυτό έχουμε ξεκινήσει γραφεία σε Βουλγαρία, Ουκρανία και συνεργαζόμαστε με άλλους οργανισμούς στη Ρουμανία. Στη Βουλγαρία, είχαμε μόνο transition house -τώρα έχουμε και ξενώνα- για τα θύματα που ήταν υπήκοοι Βουλγαρίας. Όταν ήταν έτοιμα να προχωρήσουν βοηθούσαμε να επαναπατριστούν στη Βουλγαρία, όπου έχουν τη γλώσσα και ίσα δικαιώματα στο να βρουν δουλειά στην αγορά εργασίας απ’ ό,τι στην Ελλάδα που δεν θα μπορούσαν να βρουν κάτι αντίστοιχο.
Έχουμε καταφέρει μια κοπέλα να γυρίσει στη Σερβία και ν’ ανοίξει δικό της φούρνο, γιατί της άρεσε η μαγειρική, είχε ικανότητες και σπούδασε πάνω σ’ αυτό. Έτσι, τη βοηθήσαμε και να σπουδάσει και να αρχίσει τη δική της επιχείρηση. Ένα άλλο θύμα που ήθελε να γίνει νοσοκόμα, βρήκαμε μια υποτροφία από ένα πανεπιστήμιο στη Νιγηρία, οπότε γύρισε εκεί, τελείωσε τις σπουδές της και τώρα κάνει την πρακτική της ως νοσοκόμα».
Οι χώρες που «εξάγουν» θύματα trafficking προς την Ελλάδα είναι, κυρίως, δύο.
«Από το 2008 μέχρι σήμερα, τα θύματα προέρχονται κατά 40% από τη Βουλγαρία και 20% από τη Ρουμανία. Λόγω της ένταξης αυτών των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και του ανοίγματος των συνόρων, το 2013 το 80% ήταν μόνο από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία και το 2012 ήταν 60% μόνο από αυτές τις δύο χώρες. Αυτό σημαίνει ότι έχει γίνει πάρα πολύ εύκολη η πρόσβασή τους, οπότε αντί να φέρουν θύματα από Λευκορωσία, που θέλουν βίζες και πλαστά χαρτιά, ζητούν να έρθουν μόνα τους πλέον και τα συναντούν στο σταθμό. Έτσι, δεν υπάρχει υποψία ούτε στα σύνορα, ούτε αλλού. Παρόλα αυτά, έχουμε ένα ανάπτυγμα 21 χωρών, μέσα στις οποίες περιλαμβάνονται Ρωσία, Νιγηρία, Ουκρανία, Σερβία, Σλοβακία, Ουζμπεκιστάν, Βραζιλία, Γεωργία, Ιράκ, Κίνα».
Τα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων είναι είτε αυτά που δρουν σε διεθνές επίπεδο, είτε πρόκειται για μικρότερα. Είναι εντυπωσιακό το ποσοστό ανδρών και γυναικών διακινητών, υπάρχει, ωστόσο, εξήγηση.
«Υπάρχουν διαφόρων ειδών κυκλώματα, πιο οργανωμένα, διεθνή και πιο μικρά ‘οικογενειακού’ τύπου επιχειρήσεις που είναι κυρίως από Ρομά των βαλκανικών χωρών. Πολλά μεγάλα κυκλώματα έχουν ανακαλυφθεί από διεθνείς επιχειρήσεις της αστυνομίας. Μια από τις πρόσφατες ανακαλύψεις ήταν ενός κυκλώματος με γυναίκες από τη Δομινικανή Δημοκρατία, οι οποίες στέλνουν ταχυδρομικώς τα διαβατήριά τους στην Ελλάδα μέσω Αμερικής και κλείνουν εισιτήριο για Ισπανία μέσω Κωνσταντινούπολης. Για να φτάσεις στην Κωνσταντινούπολη δεν μπαίνεις στη ζώνη Σέγκεν, άρα φτάνεις ανεμπόδιστα. Μετά, δεν έκαναν το υπόλοιπο της πτήσης για Ισπανία, έβγαιναν από το αεροδρόμιο και περνούσαν τον Έβρο. Συναντούσαν εδώ αυτούς με τους οποίους είχαν συνεννοηθεί, πήγαιναν στην Καβάλα που υπήρχε ένα σπίτι, μετά έρχονταν για τα διαβατήριά τους στην Αθήνα και έκαναν πλαστή βίζα πάνω στο διαβατήριο.
Επειδή, όμως, στην Αμερική ελέγχουν την αλληλογραφία, είδαν ότι μέσα υπάρχουν διαβατήρια. Είδαν τις διευθύνσεις, μίλησαν με τις αρχές στην Ισπανία και στην Ελλάδα, έγινε μια επιχείρηση και βρέθηκε ένα κύκλωμα που έπαιρνε από την Δομινικανή Δημοκρατία θύματα και τα μετέφερε σε μια χώρα της Αφρικής. Από την Αφρική πετούσαν για Κωνσταντινούπολη, από εκεί περνούσαν τα σύνορα, στην Καβάλα υπήρχε κάποιος που τους βοηθούσε τοπικά όσο έκαναν αίτηση ασύλου και μόλις τελείωναν, πήγαιναν στην Αθήνα, όπου της εξέδιδαν. Κατέληγαν στη σεξουαλική εμπορία.
Οι διακινητές είναι 71% άνδρες και 29% γυναίκες. Είναι σταθερό φαινόμενο να υπάρχουν γυναίκες που αναλαμβάνουν τη διαχείριση, γιατί οι άνδρες θα χρησιμοποιήσουν τα πιο βίαια μέσα εκμετάλλευσης. Αυτά, όμως, αφήνουν σημάδια και δεν θέλεις το ‘προϊόν’ σου να κυκλοφορεί με σημάδια, δημιουργεί υποψίες. Χρειάζεται να το διαχειριστείς με άλλο τρόπο, οπότε πρέπει να περάσεις από τη βία στα πιο αόρατα μέσα εκμετάλλευσης κι εκεί είναι πολύ χρήσιμες οι γυναίκες στα κυκλώματα. Επίσης, πολλές φορές ήταν θύματα οι ίδιες και τους έχει δοθεί μια καλύτερη ευκαιρία. Αντί να εκδίδονται οι ίδιες ή να τις εκμεταλλεύονται, να βοηθούν στην εκμετάλλευση άλλων για να έχουν κάποια προνόμια».
Τα τελευταία χρόνια, πιθανώς λόγω της κρίσης, οι πληροφορίες που φτάνουν στην αστυνομία είναι λιγότερες από ποτέ. Δυσχεραίνει, λοιπόν, ακόμη περισσότερο το έργο τους.
«Η οικονομική κρίση μας έχει φέρει σε μια ηθική εξαθλίωση, από την άποψη ότι πλέον αρχίζουμε κι αφήνουμε πολλά πράγματα, για τα οποία κάποτε θα αντιδρούσαμε, να περνούν απαρατήρητα, γιατί υπάρχουν ‘κι άλλα προβλήματα’. Ποτέ, όμως, δεν θα έπρεπε τα οικονομικά να ξεπεράσουν σε βαρύτητα τα ηθικά προβλήματα».
Η Α21 έχει την εθνική γραμμή 1109, όπου μπορεί να καλέσει κάποιος από ολόκληρη την Ελλάδα, είτε για να δώσει πληροφορίες ότι γνωρίζει θύμα εμπορίας ανθρώπων, είτε να ζητήσει βοήθεια αν είναι ο ίδιος θύμα -άλλωστε υπάρχει υπηρεσία τηλε-διερμηνείας όπου μέσα σε 3 λεπτά βρίσκεται μεταφραστής σε 174 γλώσσες- είτε να ρωτήσει πώς μπορεί να βοηθήσει εθελοντικά.
«Η 1109 ξεκίνησε πέρυσι τον Ιούλιο μια συνεργασία με την αστυνομία και τη διεύθυνση Εκπαίδευσης, όπου από τον Δεκέμβριο διεξήχθησαν ημερίδες πάνω στη θυματοκεντρική προσέγγιση για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στις σχολές της αστυνομίας και στις αστυνομικές διευθύνσεις της χώρας. Έχουμε καλύψει αρκετές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και τώρα κατευθυνόμαστε και στα νησιά, γιατί την καλοκαιρινή σεζόν το trafficking ανεβαίνει κατακόρυφα εκεί και ειδικά, το σεξουαλικό trafficking. Θα καλύψουμε Λέσβο, Ρόδο, δύο περιοχές της Κρήτης, Σάμο και Κέρκυρα».
Στους επόμενους στόχους είναι η εκπαίδευση του νοσοκομειακού προσωπικού, ώστε να αναγνωρίζουν τα σημάδια και να απευθύνονται στις αρχές, ενημέρωση στα σχολεία για τη μείωση ζήτησης, αύξηση της ταυτοποίησης των θυμάτων, άρα και αυστηρότερη αντιμετώπιση, ώστε να φτάνουν οι διωκτικές αρχές στους διακινητές.
«Οποιοσδήποτε εγκληματίας μπαίνει σ’ ένα τέτοιο κύκλωμα, δεν το κάνει από επιλογή, από την άποψη ότι θέλει να γίνω trafficker. Το κάνει καθαρά για την κερδοσκοπία. Αν αυτός ο τρόπος να βγάλει χρήματα γίνει πιο δύσκολος από όλους, θα κάνει κάτι άλλο».
Αυτό σημαίνει ότι εναπόκεινται στην ενημέρωση και την κινητοποίησή μας πόσο δύσκολο θα το κάνουμε μέχρις ότου μειωθεί και –ευκταίο- εξαλειφθεί.
www.facebook.com/TheA21CampaignGreece
