Την Κυριακή που μας πέρασε μια live αναμετάδοση μέσω Facebook έφερε στις οθόνες μας ένα θλιβερό συμβάν με ρατσιστικό χαρακτήρα που μας έκανε να ντραπούμε ακόμα κι αν το είδαμε 155 ναυτικά μίλια μακριά. Ολιγομελής ομάδα κατοίκων της Λέσβου είχε συγκεντρωθεί στο λιμάνι της Θερμής για να εμποδίσει την αποβίβαση φουσκωτής βάρκας που μετέφερε πρόσφυγες. Ήταν περίπου 40, ανάμεσά τους κι αρκετά μικρά παιδιά, οι ντόπιοι του απώθησαν κι έβγαλαν από το στόμα τους οχετό. Η αναμετάδοση έγινε από τη δημοσιογράφο της ηλεκτρονικής εφημερίδας Στο Νησί, Ανθή Παζιάνου, που βρέθηκε στο πεδίο ώστε να καλύψει όσα συνέβαιναν. Άλλωστε, μέσα στο ορυμαγδό τρομολαγνικής δημοσιογραφίας και fake news είναι οι ντόπιοι δημοσιογράφοι που προσπαθούν να αποτυπώσουν την πραγματική κατάσταση.
Η ηλεκτρονική εφημερίδα Στο Νησί δημιουργήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2019. Πρόκειται για μια κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση με τον τίτλο Ενημέρωση, που έχει επίσης το free press περιοδικό Πλατεία και τον ραδιοφωνικό σταθμό Στο Νησί, που εκπέμπει στα 99.0 FM στην Μυτιλήνη και μέσω του e-radio μπορεί να το ακούσει κανείς και ηλεκτρονικά. Την ομάδα της ηλεκτρονικής εφημερίδας αποτελούν οι δημοσιογράφοι Ανθή Παζιάνου, Θράσος Αβραάμ, Παναγιώτης Μπαλάσκας, Βαγγέλης Παπαντώνης κι εθελοντής σύμβουλος της ομάδας είναι ο παλαιότερος δημοσιογράφος της Λέσβου, ο Στρατής Μπαλάσκας (για χρόνια ανταποκριτής της Ελευθεροτυπίας) ενώ τη σελίδα έφτιαξε ο Κώστας Τζιλάς από τη nextweb.
Η Ανθή Παζιάνου, που είναι ανταποκρίτρια στη Λέσβο της Καθημερινής και του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων, απολύθηκε τον Οκτώβριο του 2018 από την εφημερίδα Εμπρός Μυτιλήνης. Είχε προηγηθεί, μόλις ένα μήνα πριν, επίθεση εναντίον της στο πλαίσιο ενός ρεπορτάζ που έκανε στο γήπεδο ποδοσφαίρου της Μόριας για να μιλήσει με την ομάδα Cosmos FC που είχαν συγκροτήσει αφρικανοί αιτούντες ασύλου και χάρη στην οποία τους δόθηκε το δικαίωμα να παίζουν στο τοπικό πρωτάθλημα, ενώ βρίσκονται στην αναμονή. Η φωτογραφία της με την ομάδα έγινε viral σε ακροδεξιά sites και σελίδες κοινωνικών δικτύων με σεξιστικό σχολιασμό σε βάρος της. Η Ανθή Παζιάνου αναγκάστηκε να καταθέσει μηνύσεις, ενώ δήλωση συμπαράστασης εξέδωσε και η Ένωση Συντακτών.
«Παρακολουθώ το προσφυγικό πάνω από δεκαετία. Από το 2015 κάνω αυτό που πρέπει να κάνει κάθε δημοσιογράφος, πηγαίνω στο πεδίο και παίρνω δηλώσεις, καθώς θεωρώ πολύ σημαντικό ο δημοσιογράφος να βρίσκεται στο πεδίο και να καταγράφει την κατάσταση. Αυτό προφανώς ενοχλεί. Φαίνεται ότι μερικοί, κυρίως ακροδεξιοί, θα προτιμούσαν να καθόμασταν στα γραφεία μας και να μεταδίδουμε ό,τι διαδίδει ο καθένας περί “αγρίων”. Όταν βρίσκεσαι στο πεδίο, τραβάς φωτογραφίες, βίντεο, παρουσιάζεις πώς είναι πραγματικά η κατάσταση και τους ενοχλείς γιατί χαλάει το αφήγημά τους».
H δημοσιογράφος Ανθή Παζιάνου.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Ανθή Παζιάνου δεχόταν επίθεση επειδή έκανε τη δουλειά της. Τον Νοέμβριο του 2017 όταν Αφγανοί αιτούντες ασύλου διαδήλωναν στην πλατεία Σαπφούς και η αστυνομία είχε προχωρήσει σε επιχείρηση εκκένωσης η Παζιάνου έκανε ρεπορτάζ και τράβηξε φωτογραφίες. «Κάποιοι “αγανακτισμένοι” που φώναζαν μεταξύ άλλων να πετάξουμε τους Αφγανούς στη θάλασσα με κυνήγησαν παρότι είχα διαπίστευση αλλά η απάντηση της αστυνομίας ήταν ότι προκαλούσα. Επανειλημμένα οι ντόπιοι δημοσιογράφοι έχουμε απευθυνθεί στην Εισαγγελία και στις Αρχές ζητώντας προστασία προκειμένου να ασκήσουμε το επάγγελμα μας διαφορετικά η διαπίστευση δεν έχει καμία αξία».
Η Ανθή Παζιάνου ήταν η ρεπόρτερ που την Κυριακή κάλυψε μέσω live αναμετάδοσης στο Facebook τον αποκλεισμό της βάρκας μεταναστών και προσφύγων στη Θέρμη. Ρωτώ αν ένιωσε να απειλείται η ίδια από την ομάδα κατοίκων που με ύβρεις και ξεκάθαρα εχθρική διάθεση αντιμετώπισε τους ανθρώπους μέσα στη βάρκα. «Προσπάθησα να είμαι ανύπαρκτη. Ίσως γιατί πια είμαι γνωστή ως φυσιογνωμία, δεν ασχολήθηκαν. Στράφηκαν εναντίον των ξένων συνεργείων. Προσπαθούσα να μην εκφραστώ πάρα πολύ, όπως ίσως είδες κάποιες φορές δεν το κατάφερα, και κάποια στιγμή έδωσα τον λόγο στην κυρία που ήταν εκεί μπροστά ρωτώντας την αν ισχύει ότι δεν έχει πρόβλημα με αυτούς τότε γιατί βρισκόταν εκεί και να πει όντως αυτά που πιστεύει. Έτσι τη γλίτωσα αν και ξέρω ότι ακουγόταν το όνομά μου. Συνάδελφοι που δεν μπόρεσαν να βρεθούν εκεί με ενημέρωσαν ότι υπήρχε το σχόλιο ότι “η Παζιάνου χλευάζει”. Κοινώς, με ψάχνανε. Προσπαθούσα να μη χάνω την εικόνα, να τα δείχνω όλα, όλη αυτή την αηδία που συνέβαινε εκεί».
Προσπαθώ να καταλάβω αν όλο αυτό κύμα μίσους που ξέσπασε μέσω social media είναι αντιπροσωπευτικό της διάθεσης των κατοίκων της Λέσβου. Η Ανθή είναι κατηγορηματική: «Οι διαδικτυακές επιθέσεις που δεχτήκαμε ως δημοσιογράφοι έγιναν από κάποιους ανθρώπους που δεν χαίρουν καμίας εκτίμησης από την τοπική κοινωνία. Το Facebook και τα likes, τα σόσιαλ μίντια τους έδωσαν μια ταυτότητα. Ήταν κάποιες ακραίες φωνές που κάποια στιγμή έγιναν viral, όταν όμως βρέθηκαν με κατηγορίες εις βάρος τους φάνηκε ότι μαζεύτηκαν. Στην πορεία όμως, καθώς προστατεύθηκαν από μια άτυπη -ρητή ή άρρητη- ασυλία, επανεμφανίστηκαν. Να πω εδώ, για παράδειγμα, ότι έχω μηνύσει άνθρωπο για εξύβριση και η δίκη του έχει οριστεί για τον Δεκέμβριο του 2021 (για περιστατικό που αφορά το 2018), ενώ άλλο άτομο που έχει μηνυθεί για εξύβριση από συνάδελφο νιώθει άνετα να με εξυβρίζει δημοσίως ενώ εκκρεμεί δίκη εναντίον του τις επόμενες ημέρες».
Οικογένεια που αιτείται άσυλο στο λιμάνι της Μυτιλήνης.
Η επόμενη ερώτηση είναι αν υπάρχει διχασμός στην τοπική κοινωνία. «Ναι, γιατί νιώθουν οι ντόπιοι ότι έχουν απομονωθεί πολλαπλά, τόσο από την εθνική όσο κι από την ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική. Υπάρχει τεράστια κόπωση και το αίσθημα πως όλο αυτό θα το αντιμετωπίσουμε μόνοι μας. Αυτό έχει προκαλέσει διχασμό, αναστάτωση, ο κόσμος δεν μπορεί άλλο. Γι’ αυτό τον λόγο λέω ότι είναι οι πολιτικές που έχουν φέρει την τοπική κοινωνία σε σημείο βρασμού».
Πέρα από τις φωνές μίσους και τους ακροδεξιούς, πόσο άλλαξε η καθημερινότητα στο νησί με τη συσσώρευση στη Μόρια; «Από την στιγμή που υπάρχει μια πολιτική που στέλνει 15.000 ανθρώπους να ζουν σε ελαιώνες τότε προφανώς προκύπτουν προβλήματα. Υπάρχει καταπάτηση χωραφιών, υπάρχουν κομμένα δέντρα από ανθρώπους που τα κόβουν για να τα κάψουν και να ζεσταθούν μέσα στον χειμώνα, τους δόθηκαν μόνο καλοκαιρινές σκηνές, οπότε οι άνθρωποι βρήκαν ότι παλέτα μπορούσαν να βρουν κι έφτιαξαν μόνοι τους παραπήγματα κι αυτός είναι ο μόνος λόγος που δεν θρηνήσαμε θύματα από το κρύο. Υπάρχουν χιλιάδες χωρίς θέρμανση, χωρίς ρεύμα στις σκηνές.
Όλο αυτό έχει αφεθεί εντελώς στην τύχη του. Προφανώς και υπάρχουν παράπλευρες απώλειες που είναι σημαντικές. Το χωριό της Μόριας έχει ταυτιστεί με το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης ενώ για παράδειγμα έχει ένα ρωμαϊκό υδραγωγείο με το οποίο κανείς δεν ασχολείται. Υπάρχει η ζωή ενός χωριού με το καφενείο του που τα τελευταία πέντε χρόνια η καθημερινή συζήτηση είναι “αν εσένα σου έκλεψαν τα ζώα ή όχι” και το αν θα πάρουν αποζημίωση ή όχι. Κάποιοι από το χωριό θα πουν ότι “όλοι οι πρόσφυγες έτσι είναι”, κάποιοι άλλοι δεν θα συμφωνήσουν με αυτό. Υπάρχουν 20.000 άνθρωποι στη Μόρια, αλλά η παραβατικότητα σε καμία περίπτωση δεν είναι αντίστοιχη αυτού του αριθμού, ίναι σαφώς μικρότερη. Όμως στην καθημερινότητα του άλλου, ειδικά σε μια μικρή κοινωνία, το ένα μικρό γεγονός, που στην Αθήνα ίσως χανόταν, επηρεάζει την ποιότητα ζωής και φαντάζει τεράστιο».
«Το γεγονός ότι έχουμε συνηθίσει την Μόρια είναι τρομακτικά απάνθρωπο. Επίσης είναι απάνθρωπο το πόσο έχει χαλάσει η καθημερινότητα των Μοριανών. Κι αυτό οδηγεί στον διχασμό των κατοίκων. Είναι προβληματικό ότι δεν έγινε ουσιαστικός διάλογος με τις τοπικές κοινωνίες».
Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα πώς μπορεί ένας δημοσιογράφος να φωτίσει ψύχραιμα και αντικειμενικά την κατάσταση; «Όταν επιμένεις με το ρεπορτάζ σε σώζει. Ό,τι κι αν σου πει ο άλλος πρέπει να απαντάς με ρεπορτάζ και όχι με άποψη, αν και πάντα κουβαλάμε τον εαυτό μας σε ό,τι κι αν κάνουμε. Όταν μου σχολιάζουν στη σελίδα ότι αυτοί είναι Αφγανοί, άρα δεν είναι πρόσφυγες εγώ ξέρω ότι δεν ισχύει αλλά πρέπει να τους το δείξω. Πήγα στην οικογένεια προσφύγων επιτόπου και τους ρώτησα γιατί είναι εδώ και μου απάντησε ο άνθρωπος ότι στο Αφγανιστάν έχει 40 χρόνια πόλεμο και ότι έχει χάσει τους γονείς του σε βομβαρδισμό. Ή λένε ότι στη Μόρια είναι όλοι βρωμιάρηδες και πας και βγάζεις φωτογραφίες και βίντεο και δείχνεις πόσο προσπαθούν οι άνθρωποι να κρατήσουν καθαρές τις σκηνές τους και τα παραπήγματα μέσα στις λάσπες. Μπορεί να σχολιάζουν σεξιστικά εις βάρος μου κάποιοι, αλλά το ρεπορτάζ δεν μπορούν να το διαψεύσουν».
Ενώ συμβαίνουν όλα αυτά πόσο εύκολο είναι γίνει ενσωμάτωση των ανθρώπων αυτών στην τοπική κοινωνία; «Όλη αυτή η κατάσταση δεν βοηθάει. Να πούμε εδώ ότι τα παιδιά που αποτελούν το 30% του πληθυσμού της Μόριας δεν πηγαίνουν σχολείο. Επίσης κανείς από την πολιτεία δεν έχει αναλάβει να ξεκαθαρίσει την κατάσταση, να πει πόσοι άνθρωποι θα μείνουν τελικά στο νησί και όλοι κρύβονται πίσω από ασάφειες χωρίς να αναλαμβάνουν την πολιτική ευθύνη αλλά πολιτική ευθύνη υπάρχει και απόδειξη είναι το χάος. Το γεγονός ότι έχουμε συνηθίσει πως στην Μόρια βρίσκονται 20.000 άνθρωποι και οι 15.000 από αυτούς μένουν σε σκηνές στους ελαιώνες είναι τρομακτικά απάνθρωπο. Επίσης είναι απάνθρωπο το πόσο έχει χαλάσει η καθημερινότητα των Μοριανών. Κανείς δεν έχει βγει να πει ότι θα ακολουθηθεί η τάδε γραμμή. Κι αυτό οδηγεί στον διχασμό των κατοίκων. Είναι προβληματικό ότι δεν έγινε ουσιαστικός διάλογος με τις τοπικές κοινωνίες».
Εναέρια άποψη του Κέντρου της Μόριας. 20.000 άνθρωποι, οι 15.000 απο αυτούς σε σκηνές στους ελαιώνες. Χωρητικότητα δομής: λιγότερη από 3.000 άτομα.
Την ρωτώ πώς είναι το κλίμα μετά τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών και πώς πιστεύει ότι θα εξελιχθούν τα πράγματα στο μέλλον. «Φαίνεται, δεν λέω ότι ισχύει, πως θυσιάζεται η Λέσβος. Οι άνθρωποι αυτοί πια δεν θεωρούνται μόνο πρόβλημα, θεωρούνται εισβολείς κι αυτό δημιουργεί κλίμα τρομοκρατίας. Καταλαβαίνετε πόσο προβληματικό είναι όταν βλέπουμε ανθρώπους μέσα στη βάρκα κι ακούμε σχόλιο ότι “βάζουν τα παιδιά μπροστά για να συγκινηθούμε, αλλά είναι εισβολείς”; Είναι προβληματικό να φοβόμαστε ο ένας τον άλλον. Το χωριό της Μόριας έχει 1.500 κατοίκους μόνιμους, στο Κέντρο υπάρχουν 20.000 άνθρωποι. Αν ίσχυαν όλα αυτά περί εισβολέων θα μας είχαν φάει ήδη όλους λάχανο. Αυτή η ρητορική δεν βοηθάει καθόλου. Η αποστολή των ΜΑΤ επίσης ήταν πολύ προβληματική κι αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει κανένας διάλογος και πάνε να επιβληθούν καταστάσεις. Ακόμη και όσοι συμφωνούν ιδεολογικά με τις κλειστές δομές πρέπει να παραδεχτούν ότι δεν τους βγαίνουν τα μαθηματικά. Υπάρχει κλίμα φόβου. Υπάρχει μια ρητορική στα social media ότι χιλιάδες μετανάστες κατεβαίνουν από τη Μόρια με ρόπαλα. Ποιος διακινεί όλες αυτές τις φήμες;».
Ξανά στο περιστατικό της Θερμής. Ήταν εκεί όλη την ώρα και το κάλυπτε. Τι ένιωσε; «Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι στη Λέσβο που ντράπηκαν γι’ αυτό. Κι αυτή η ομάδα που απωθούσε τη βάρκα δεν ήταν πολυπληθής. Εγώ ακόμη προσπαθώ να το κατατάξω όλο αυτό μέσα μου. Δεν θεωρώ ότι αυτοί οι άνθρωποι αντιπροσωπεύουν όλο το νησί. Προφανώς πάντα υπάρχουν ακραίοι αλλά νομίζω ότι οι πολιτικές και οι κομματικές δυνάμεις, τα σωματεία και οι φορείς οφείλουν να θυμούνται ότι πρέπει να υπάρχει ένα δημοκρατικό μέτωπο για να μη χάσουμε εντελώς τη μπάλα.
Δύο πράγματα μου έκαναν φοβερή εντύπωση στο επεισόδιο της Θερμής. Κάποιοι “αγανακτισμένοι” είχαν φέρει και τα παιδιά τους μαζί και ήταν τρομερά άσχημη εικόνα να βλέπεις παιδιά να σπρώχνουν τη βάρκα με τους πρόσφυγες που μέσα της υπήρχαν παιδιά και μωρά. Και το δεύτερο είναι ότι καθώς η βάρκα προσέγγιζε το λιμάνι οι ίδιοι από μέσα την έσπρωχναν μακριά για να μην έρθουν κοντά μας. Κι αυτά τα δύο πράγματα θα τα θυμάμαι πάντα».
