Τον περασμένο Φεβρουάριο, την ώρα που μαχητές του ISIS βρίσκονταν ανάμεσα σε αρχαιότητες ανεκτίμητης αξίας στο Μουσείο της Μοσούλης, ένας Ισλαμιστής ανέλυε τους λόγους που θα οδηγούσαν αργότερα τους εξτρεμιστές του Ισλαμικού Κράτους να καταστρέψουν μερικά από τα στολίδια του πολιτισμού των Ασσυρίων. «Οι Ασσύριοι, οι Ακκαδαίοι και άλλοι λαοί λάτρευαν θεούς του πολέμου, της γεωργίας και της βροχής, στους οποίους μάλιστα έκαναν θυσίες», φαίνεται να λέει στο βίντεο. «Ο προφήτης Μωάμεθ γκρέμισε είδωλα με τα ίδια του τα χέρια όταν έφτασε στη Μέκκα. Έχουμε διαταγή από τον προφήτη μας να ρίξουμε κάτω τα είδωλα και να τα καταστρέψουμε. Οι σύντροφοι του προφήτη το έκαναν τότε, όταν κατακτούσαν τις διάφορες χώρες».
Οι καταστροφές του ISIS στο Μουσείο της Μοσούλης
Έτσι ξεκίνησε μία από τις μεγαλύτερες πολιτισμικές καταστροφές του Ιράκ, το κεντρικό και δυτικό τμήμα του οποίου ελέγχεται από τους εξτρεμιστές του Ισλαμικού Κράτους που θρυμμάτισε χιλιετίες συνύπαρξης διαφορετικών πολιτισμών και σταθερά διάβρωσε – και διαβρώνει ακόμα – ένα από τα πιο πλούσια και πολυπολιτισμικά τοπία του κόσμου. Όμως οι καταστροφές που προκάλεσε το ΙSIS στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι πολύ περισσότερες. Και ενώ δεν ξέρουμε αν θα υπάρξουν και άλλες, πρέπει ήδη να παραδεχτούμε ότι οι πληγές που έχει ανοίξει, είναι αδύνατο να κλείσουν.
Νίμρουντ
Η πόλη Νίμρουντ βρίσκεται περίπου 30 χιλιόμετρα νότια της Μοσούλης, στο βόρειο Ιράκ. Αποτέλεσε την πρώτη πρωτεύουσα του βασιλείου των Ασσυρίων και γνώρισε τη μεγαλύτερή ακμή της μεταξύ του 9ου και 6ου αιώνα π.Χ. Η πολιτισμική σημασία της πόλης έγκειται στις πλούσιες τοιχογραφίες και τα έργα τέχνης που σύμφωνα με την UNESCO, αποτελούν αντικείμενα «θαυμασμού από όλο τον κόσμο και τιμώνται μέσα από έργα λογοτεχνίας και ιερά κείμενα». Μία πόλη «μνημείο, της οποίας η δυναμική δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί πλήρως» πριν τις καταστροφές που προκάλεσε υο ISIS, ανέφερε στο CNN ο καθηγητής αρχαιολογίας του University College London, Μαρκ Αλταγουίλ.
H καταστροφή της πόλης Νίμρουντ από τον ISIS
«Το ISIS συνεχίζει να αψηφά τη θέληση του κόσμου και τα αισθήματα της ανθρωπότητας», ανέφερε το Υπουργείο Υπουργείο Τουρισμού και Πολιτισμού του Ιράκ. «Κατέστρεψαν την αρχαία πόλη Νίμρουντ και ισοπέδωσαν τις αρχαιότητές της». Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, δήλωσε «ενοχλημένος» από τις αναφορές γύρω από τις καταστροφές που είχε προκαλέσει το Ισλαμικό Κράτος στην πολιτιστική κληρονομιά της Μέσης Ανατολής. «Αυτές οι αποτρόπαιες πράξεις αποτελούν βαθύτατη προσβολή στην κληρονομιά του ιρακινού και του συριακού λαού, από μία οργάνωση με χρεοκοπημένη και άρρωστη ιδεολογία», ανέφερε ο Αμερικανός αξιωματούχος. «Η ιρακινή Κυβέρνηση είχε πρόσφατα θέσει την υποψηφιότητα της πόλης Νίμρουντ για τη λίστα μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Αντίθετα, ο στόχος του ISIS είναι ξεκάθαρος: να αφανίσει έναν πολιτισμό και να ξαναγράψει την ιστορία μέσα από τη δική του βίαιη προοπτική».
Μαχητής του ISIS καταστρέφει αρχαιότητες στην πόλη Χάτρα.
Κορσαμπάντ
Η πόλη βρίσκεται 20 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μοσούλης. Το Oriental Institute του Πανεπιστημίου του Σικάγο αναφέρει πως «το παλάτι του Κορσαμπάντ παρουσιάζει ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλα παλάτια του πολιτισμού των Ασσυρίων χάρη στις αρχιτεκτονικές του καινοτομίες, τη διατήρηση των χρωμάτων στις ανάγλυφες επιφάνειές του και τα εκτενή κείμενα που έχουν διασωθεί και τα οποία αφορούν στην οργάνωση και τον τρόπο με τον οποίο χτίστηκε το παλάτι». Κομμάτια από τον αρχαιολογικό χώρο βρίσκει κανείς σήμερα στο Σικάγο, τη Βαγδάτη, το Παρίσι και τη Βρετανία.
Εικόνες από την πόλη Κορσαμπάντ που δεν ξέφυγε από το μένος του ISIS.
Σύμφωνα με τις ιρακινές αρχές, η πόλη Κορσαμπάντ καταστράφηκε από τους μαχητές του ISIS. «Είχαμε ήδη προειδοποιήσει ότι αυτοί οι εγκληματίες και η ιδεολογία τους θα συνεχίσει να κλέβει και να καταστρέφει έργα τέχνης όσο δεν λαμβάνονται αποτρεπτικά μέτρα για την καταπολέμησή τους», ανέφερε στις 9 Μαρτίου το Υπουργείο Τουρισμού και Πολιτισμού του Ιράν.
Μουσείο της Μοσούλης
Η ισοπέδωση της πόλης Νιμρούντ ήρθε μία εβδομάδα μετά τη δημοσίευση ενός βίντεο (βλ. παραπάνω) που παρουσίαζε μαχητές του ISIS να καταστρέφουν με βαριοπούλες πέτρινα αγάλματα και άλλα έργα τέχνης στο Μουσείο της Μοσούλης. Η τελευταία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ και βρίσκεται 400 χιλιόμετρα βόρεια της Βαγδάτης. Το εν λόγω μουσείο φιλοξενούσε 173 αυθεντικά αρχαία έργα τέχνης. Ετοιμαζόταν μάλιστα να ανοίξει ξανά τις πύλες του όταν το ISIS εισέβαλε στην πόλη τον περασμένο Ιούνιο. Επρόκειτο για το δεύτερο μεγαλύτερο μουσείο του Ιράκ. Η Ιρίνα Μπόκοβα, γενική διευθύντρια της UNESCO, δήλωσε πως η συλλογή του μουσείου περιελάμβανε αρχαιότητες από τον αρχαιολογικό χώρο της Χάτρα, η οποία έχει κηρυχθεί από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Το σχετικό βίντεο δείχνει πως οι αρχαιότητες αυτές είτε καταστράφηκαν ολοσχερώς, είτε αλλοιώθηκαν με τρόπο ανεπανόρθωτο. «Είναι τραγικό να βλέπεις αυτή την καταστροφή», δήλωσε ο Γουίλιαμ Γουέμπερ, από την Βρετανική Υπηρεσία για τις χαμένες αρχαιότητες. «Κάθε φορά που βλέπεις αυτές τις σκηνές, σκέφτεσαι πως δεν μπορούν να ξανασυμβούν, όμως επαναλαμβάνονται. Τώρα απειλούνται με καταστροφή ελληνορωμαϊκοί θησαυροί που βρίσκονται γύρω από τη Μοσούλη, καθώς και άλλες αρχαιότητες στην Παλμίρα και τη Ράκα στη Συρία».
Βιβλιοθήκη της Μοσούλης
Στις 27 Φεβρουαρίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών καταδίκασε το ISIS για την καταστροφή των μνημείων στο μουσείο της Μοσούλης, αλλά και για «το κάψιμο χιλιάδων βιβλίων και σπάνιων χειρογράφων της βιβλιοθήκης της Μοσούλης». Η εν λόγω βιβλιοθήκη φιλοξενούσε βιβλία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και χειρόγραφα του 18ου αιώνα. Η UNESCO είπε ότι το κάψιμο των βιβλίων σηματοδοτεί «μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές συλλογής βιβλιοθήκης στην ιστορία της ανθρωπότητας».
Στιγμιότυπο από τις καταστροφές του Ισλαμικού Κράτους στην πόλη Νινεβέχ του Ιράκ.
Ο τάφος του Ιωνά
Τον Ιούλιο του 2014, το ISIS δημοσίευσε ένα βίντεο όπου παρουσιαζόταν η καταστροφή του τύμβου του Προφήτη Ιωνά, στη Μοσούλη. Θεωρείτο ιερό μνημείο, καθώς πολλοί πίστευαν πως εκεί ετάφη ο προφήτης, τον οποίο κατάπιε μία φάλαινα ή ένα μεγάλο ψάρι, σύμφωνα με τις ισλαμικές αλλά και τις εβραιοχριστιανικές διδαχές. Η καταστροφή του μνημείου αποτελεί σημαντική πληγή για την πλούσια – αν και όχι ευρέως γνωστή – χριστιανική κληρονομιά της περιοχής.
Η καταστροφή του τάφου του Ιωνά από το Ισλαμικό Κράτος
Χάτρα
Το 2014, το ISIS κατέλαβε τα ερείπια της αρχαίας πόλης Χάτρα, την οποία χρησιμοποίησε ως αποθήκη όπλων και χώρο για την εκπαίδευση νέων μαχητών και την εκτέλεση κρατουμένων. Η πόλη βρίσκεται 110 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Μοσούλης και ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τους διαδόχους του Μ. Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με την UNESCO, η Χάτρα υπήρξε «εξαιρετικό δείγμα» μίας πόλης με κυκλική οχείρωση, χάρη στην «άριστη κατάσταση του διπλού εξωτερικού τείχους». Επιπλέον, «αναδεικνύει μία σημαντική πτυχή του ασσυριο-βαβυλωνιακού πολιτισμού που επηρεάστηκε σημαντικά από τους Έλληνες, τους Ρωμαίους και τους Άραβες».
Μαχητές του ISIS καταστρέφουν μνημεία στην πόλη Χάτρα
Στις 8 Μαρτίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν εξέφρασε μέσω του εκπροσώπου του την οργή του για την καταστροφή της Χάτρα. Σε κοινή δήλωσή τους, η Ιρένε Μπόκοβα και ο Αμπντουλάζιζ Οτμάν Αλτουαζρί, Γενικός Διευθυντής της IESCO (Islamic Educational, Scientific and Cultural Organization) είπαν πως «η καταστροφή της Χάτρα σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στην αποτρόπαιη στρατηγική πολιτιστικής κάθαρσης που βρίσκεται σε εξέλιξη στο Ιράκ».
Συρία
Η γειτονική με το Ιράκ Συρία αποτελεί ένα θησαυρό αρχαιοτήτων, πολλές από τις οποίες έχουν καθιερωθεί από την UNESCO ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Η χώρα βρίσκεται σε πολεμικό αναβρασμό από το 2011, όταν το καθεστώς του Μπασάρ Αλ-Άσαντ επιχείρησε να πνίξει με τη βία τους ένοπλους επαναστάτες που αποφάσισαν να πολεμήσουν το δικτατορικό καθεστώς. Η πολεμική κατάσταση έχει από τότε επιδεινωθεί, με αντίπαλες εξτρεμιστικές ομάδες να προσπαθούν να επωφεληθούν στρατιωτικά. Μία από αυτές τις ομάδες ήταν και ο ISIS.
«Οι περισσότεροι ναοί μας καταστράφηκαν. Χάσαμε τους ανθρώπους μας και την ασφάλειά μας. Δεν νομίζω ότι ο λαός μας θα μπορέσει να γυρίσει στα σπίτια του χωρίς διεθνή προστασία», πρώην κάτοικος της Μοσούλης
Και ενώ το λουτρό αίματος συνεχίζεται, είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθούν οι ζημιές που έχουν υποστεί τα αρχαιολογικά μνημεία της χώρας, είτε αυτές αποτελούν παράπλευρη συνέπεια των πολεμικών επιχειρήσεων, είτε είναι συνειδητές προσπάθειες καταστροφής τους. Σε κάθε περίπτωση, το Μάρτιο του 2015, τα Ηνωμένα Έθνη εξέδωσαν ανακοίνωση στην οποία ανέφεραν πως «ο καμβάς της πολιτιστικής κληρονομιάς της Συρίας έχει κουρελιαστεί σε χιλιάδες κομμάτια. […] Τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς έχουν υποστεί σοβαρές και συχνά ανεπανόρθωτες ζημιές». Ο οργανισμός γνωστοποίησε ακόμη πως πολλοί από τους αρχαιολογικούς χώρους χρησιμοποιούνται για στρατιωτικές επιχειρήσεις. «Όλες οι πτυχές του συριακού πολιτισμού βρίσκονται υπό απειλή, τόσο οι προχριστιανικές και οι χριστιανικές, όσο και οι ισλαμικές».
Οι παραπάνω καταστροφές, που πολλοί παρομοιάζουν με τις ωμότητες του Πολ Ποτ και του Μάο, έχουν προκαλέσει τον αποτροπιασμό της διεθνούς κοινής γνώμης. «Αυτή η καταστροφή σηματοδοτεί μία νέα φάση βίας και τρόμου, γιατί είναι η συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας που στοχοποιείται, σε μία περιοχή που ήταν το λίκνο του πολιτισμού, του γραπτού λόγου και της ιστορίας», αναφέρει το Μουσείο του Λούβρου, με το Βρετανικό Μουσείο να έχει παρόμοια αντίδραση.
H πόλη Νίμρουντ πριν την καταστροφή από τον ISIS
Γιατί το ISIS στοχοποίησε τον πολιτισμό; Η φανατική και κατά λέξη ερμηνεία του ισλαμικού βίου αναβιώθηκε το 18ο αιώνα, εξαιτίας ενός ιερέα, του Μοχάμεντ Ιμπν Αμπντ Αλ-Γουάχαμπυ, του οποίου η επιρροή στην ισλαμική σκέψη της εποχής οδήγησε στην καταστροφή του 90% των ισλαμικών μνημείων στον αραβικό χώρο, επειδή «πρόσβαλλαν» την ιδέα της μοναδικότητας του θεού.
Το ISIS δεν στρέφεται μονάχα ενάντια στον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό. Αυτοπροσδιοριζόμενο ως «καθαρή»-πουριτανική εξτρεμιστική εκδοχή του Ισλάμ, είναι εχθρικό σε κάθε μορφή θρησκευτικής πίστης που θεωρεί ειδωλολατρική. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο του Cornell University Στουρτ Μάνινγκ, «η τρομοκρατική αυτή οργάνωση καταστρέφει ό,τι αναδεικνύει τη λαμπρή ιστορία του Ιράκ. Πρέπει να το κάνει, αφού αυτή η ιστορία αποτελεί μία πραγματική εναλλακτική στο βάρβαρο νιχιλισμό του».
Λεπτομέρεια από ασσυριακή τοιχογραφία στην πόλη Νίμρουντ, στην οποία απεικονίζονται άλογα και ιππείς βασιλικού ιππικού.
Ένας πρώην κάτοικος της Μοσούλης, που διατηρεί την ανωνυμία του, αναφέρει στην Guardian: «Είδα με τα ίδια μου τα μάτια την καταστροφή του τάφου του προφήτη Ιωνά […]. Ο ISIS διέταξε τους κατοίκους να έρθουν και να παρακολουθήσουν την καταστροφή. Έγινε στις 5.30 το απόγευμα, την 24η Ιουλίου. Αυτό που ήθελαν ήταν να σπείρουν το φόβο και την αγωνία στις καρδιές μας».
Παρά τις αντίθετες εξαγγελίες του ISIS, η τρομοκρατική οργάνωση αξιοποιεί, εκτός από προπαγανδιστικά, και οικονομικά τις αρχαιότητες της περιοχής. «Έχουμε περίπου χάσει το 10% της κληρονομιάς μας», αναφέρει στην Guardian ο Χουσείν Ρασίτν, υπεύθυνος του ιρακινού κράτους για τις αρχαιότητες και την πολιτισμική κληρονομιά. «Το ISIS έχει καταστρέψει πολλά αγάλματα και έχει πουλήσει τα υπόλοιπα». Την ίδια άποψη συμμερίζεται και ο Ιρακινός ειδικός στα θέματα του ISIS, Χίσαμ Αλ–Χασίμι: «Το Ισλαμικό Κράτος λέει ότι καταστρέφει τα μουσεία, επειδή, κατά την ιδεολογία του, πρέπει να καταστρέψουν κάθε άγαλμα, όμως ο πραγματικός λόγος πίσω από τις καταστροφές είναι ότι δεν έχει πολλά χρήματα αυτή τη στιγμή. Η χρηματοδότησή τους είναι περιορισμένη, γι’ αυτό καταστρέφουν κάποια κομμάτια από τα μουσεία και πουλούν τα υπόλοιπα στην Τουρκία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες μέσα από δίκτυα μαφίας».
Τι απομένει από όλα αυτά; «Πληγωθήκαμε που είδαμε τα μνημεία και τους ναούς μας να καταστρέφονται, όμως αυτό δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτά που πραγματικά χάσαμε», αναφέρει ο πρώην κάτοικος της Μοσούλης. «Οι περισσότεροι ναοί μας καταστράφηκαν […]. Όμως πέρα από αυτό, χάσαμε τους ανθρώπους μας και την ασφάλειά μας. Δεν νομίζω ότι ο λαός μας θα μπορέσει να γυρίσει στα σπίτια του χωρίς διεθνή προστασία».
