Ένα πέπλο σιωπής (και ντροπής) σκεπάζει για αιώνες την γυναίκα. Έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά τον τελευταίο καιρό για την κακοποίηση, είτε ψυχολογική είτε σωματική, ενάντια στη γυναίκα, πολύ λιγότερα για τους τρανς και τους γκέι, ενώ τα σκάνδαλα σεξουαλικών παρενοχλήσεων αναδύονται τον τελευταίο καιρό με ταχύτατους ρυθμούς. Πόσες φορές αναρωτιόμαστε όμως αν η γυναίκα που έχουμε απέναντί μας έχει βιώσει την κακοποίηση στο οικογενειακό της περιβάλλον, τον εργασιακό χώρο, στον δρόμο ή ακόμη και μέσα στην σχέση της και ντρέπεται να μιλήσει; Ακόμη και στους κοντινούς της ανθρώπους. Πολλές γυναίκες δεν βγάζουν μιλιά.
Είναι διαφορετικό πράγμα όμως να γνωρίζεις θεωρητικά ότι υπάρχει βία κατά των γυναικών, να διαβάζεις για αυτό αποστασιοποιημένα, να βλέπεις ενημερωτικά σποτ με στατιστικά στοιχεία και εντελώς διαφορετικό να βλέπεις φακέλους καταγραφής συμβάντων στη βιβλιοθήκη της Γραμμής SOS 15900 να υπερχειλίζουν από ιστορίες που δεν είναι απλά μια κόλλα χαρτί ή ένα scroll στο Facebook, αλλά έχουν μάτια, μύτη, στόμα, μυαλό μια αποκαρδιωτική ιστορία να διηγηθούν.
Μπορεί να είναι δύσκολο να μιλήσεις σε φίλους και οικογένεια, ίσως όμως το να σηκώσεις το τηλέφωνο είναι πιο εύκολο, υπό το καθεστώς της ανωνυμίας. Από το Μάρτιο του 2011, 12 άτομα εξειδικευμένα σε θέματα ψυχοκοινωνικής στήριξης με την οπτική του φύλου στελεχώνουν το γραφείο της γραμμής SOS 15900, με κυλιόμενο ωράριο, για να καλύπτουν όλο το 24ωρο. Οι σύμβουλοι είναι πάντα πάνω από το τηλέφωνο, για να σηκώσουν κάθε σου κλήση και να ακούσουν κάθε ιστορία. Η βία δεν έχει ώρα.
Η Κατερίνα Πολιτσίδου, συντονίστρια της γραμμής και οι δύο σύμβουλοι, Τάσος Γκούμας και Νίκος Λεβαντής μίλησαν στην Popaganda για το έργο που προσφέρουν. «Η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται ξεχωριστά. Μια γυναίκα μπορεί να μην θέλει νομική υποστήριξη γιατί έχει τον δικηγόρο της, όμως μπορεί να χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη» αναφέρει ο Νίκος Λεβαντής. «Πολλές φορές όμως το αίτημα δεν είναι ξεκάθαρο. Η γυναίκα μπαίνει σε μια ενδοσκόπηση του τι συμβαίνει. Τη βοηθάμε να σκεφτεί και έτσι, συνειδητοποιεί ότι αυτό που βιώνει δεν είναι φυσιολογικό. Γιατί δεν είναι λίγες φορές που ο άντρας τραμπουκίζει κι εκείνη δεν το αντιλαμβάνεται. Μπορεί να θεωρεί τον αυταρχισμό αγάπη και προστασία.»
Τι σου παρέχει η Γραμμή 15900
Αν βρίσκεσαι σε κρίση και χρειάζεσαι ψυχοκοινωνική συμβουλευτική, άμεση ψυχολογική και κοινωνική στήριξη, ο σύμβουλος αξιολογώντας τα δεδομένα που ακούει, σε υποστηρίζει ψυχολογικά και κοινωνικά. Προσπαθεί να σε ενδυναμώσει, ώστε να πάρεις η ίδια τις αποφάσεις που σε αφορούν. Σε ενθαρρύνει να βγεις από την απομόνωση, να κατανοήσεις ότι δεν είσαι μόνη και πως δεν ευθύνεσαι για την βία που υφίστασαι.
Ενημερώνεσαι για βασικά νομικά ζητήματα, όπως για το νομικό πλαίσιο, τις δυνατότητες για δωρεάν παροχή νομικής βοήθειας ή την κατάργηση του παραβόλου για κατάθεση μήνυσης.
Ο σύμβουλος μπορεί να σε παραπέμψει σε συμβουλευτικό κέντρο ή σε κάποιον ξενών, σε υπηρεσίες υγείας και άλλους συνεργαζόμενους φορείς, διασφαλίζοντας την εγκυρότητα των πληροφοριών, καθώς και την ανωνυμία.
Ή απλά σε πληροφορεί για θέματα ισότητας των φύλων. Είναι κρίσιμο η κάθε γυναίκα να αντιλαμβάνεται και να αναγνωρίζει την κακοποίηση την οποία υφίσταται. Μπορεί να μην είναι απαραίτητα σωματική, αλλά να έχει τη μορφή ψυχολογικής, συναισθηματικής ή λεκτικής βίας. Δεν είναι λίγες οι φορές που γυναίκες υφίστανται επίσης οικονομική βία. Ή σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, σε κοινωνικό χώρο, στην οικογένεια.
Πρέπει να σημειωθεί όμως πως η συγκεκριμένη γραμμή απευθύνεται σε όλους τους πολίτες και τους φορείς που θέλουν να πληροφορηθούν για θέματα σχετικά με την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών.
Οι αριθμοί
Η Γραμμή SOS 15900 από 19 Νοεμβρίου 2016 έως 19 Νοεμβρίου 2017 δέχθηκε 5041 κλήσεις και 113 ηλεκτρονικά μηνύματα. Επί του συνόλου των κλήσεων, οι 4266 (85%) αφορούσαν σε καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας. Από τις 3034 κλήσεις που αφορούσαν σε καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών (το 50% είναι μητέρες και έγγαμες), το 80% εξ αυτών αφορούσε σε ενδοοικογενειακή βία με δράστη κυρίως το σύζυγο. Ενώ έγιναν 53 κλήσεις για σεξουαλική παρενόχληση και 18 κλήσεις για περιπτώσεις βιασμού. Άλλες 54 κλήσεις αφορούσαν σε καταγγελία άλλων μορφών βίας. H Γραμμή SOS σε αυτό το διάστημα δεν δέχθηκε καμία κλήση για πορνεία ή trafficking.
Το 40% των καλούντων ζητούσε ψυχοκοινωνική στήριξη, ενώ το 26% νομική συμβουλευτική και το 5% νομική βοήθεια. Έγιναν 251 κλήσεις για αναζήτηση φιλοξενίας και 15 κλήσεις για αναζήτηση εργασίας.
«Σε πολλά τηλεφωνήματα που έτυχε να σηκώσω τον τελευταίο μήνα, οι γυναίκες μου είπαν ότι ο άνδρας ξεκίνησε να τους ασκεί σωματική βία όταν ξεκίνησε η οικονομική κρίση και μετά» σχολιάζει ο Τάσος Γκούμας, υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι οι ίδιες οι γυναίκες θεωρούν την βία ως φυσική απόληξη των πραγμάτων. «Η αλήθεια είναι πως η οικονομική κρίση απλά αλλάζει τις ισορροπίες. Δεν είναι η ρίζα του κακού. Πολλές φορές η σωματική βία ξεκινάει κι όταν μένει έγκυος η γυναίκα» συμπληρώνει ο Νίκος Λεβαντής.
Η αντιμετώπιση της βίας
H γυναίκα που παίρνει τηλέφωνο είναι σε ένα καθεστώς βίας και ψάχνει τρόπους για να το αλλάξει. «Εμείς δεν της δίνουμε μασημένη τροφή. Την κινητοποιούμε, της δίνουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για το τι μπορεί να κάνει και της δίνουμε το χώρο να καταλάβει πως αυτό που της συμβαίνει δεν είναι κανονικό» λέει ο Τάσος Γκούμας. «Καλούμε τον άλλο να επανοηματοδοτήσει αυτό που του συμβαίνει με έναν θετικό τρόπο, γιατί αυτός ο άνθρωπος βρίσκεται σε ένα καθεστώς άρνησης. Δηλαδή, ως πολιτικό υποκείμενο, σε ένα δημοκρατικό κράτος, υπάρχει με μια τσαλακωμένη κι αλλοτριωμένη μορφή. Αν θέλουμε τον άλλον να τον αντιμετωπίσουμε επί ίσοις όροις μέσα σε ένα κράτος δικαίου, και με την ορθολογικότητα του νομικού καθεστώτος, πρέπει να του δώσουμε τον χώρο να ανταπεξέλθει μέσω της νομικής οδού και κατ’ επέκταση μιας ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.»
Όπως παρατηρεί η Κατερίνα Πολιτσίδου, στις κλειστές κοινωνίες είναι ακόμη δυσκολότερα τα πράγματα, γιατί η αντίσταση που προβάλλουν συνήθως οι γυναίκες στο να ειδοποιήσουν την αστυνομία δυσχεραίνεται κι από το γεγονός ότι οι δράστες είναι πιθανό να έχουν φίλους τους αστυνομικούς. Ή ντρέπονται.
«Αυτός που χτυπάει χρόνια, ξέρει πως να χτυπάει. Δεν αφήνει σημάδια» σημειώνει ο Νίκος Λεβαντής και ο Τάσος Γκούμας προσθέτει πως οι δράστες επινοούν τακτικές έτσι ώστε να καθηλώνουν τις γυναίκες και να τις παίζουν εξουσιαστικά, ώστε να μένει πάντα σε καθεστώς φόβου. «Εάν ο εξουσιαστής ασκεί στον εξουσιαζόμενο συνεχώς μια μορφή βίας, με βάση την θεματολογία του Φουκώ, από ένα σημείο και μετά, αυτός που υφίσταται την βία, θα μπορέσει να αντισταθεί. Οπότε, για να μην του αντισταθεί, ο εξουσιαστής συνεχώς επινοεί νέες τακτικές για να τον καθηλώνει.»
«Ο δράστης μπορεί να έχει καλό προφίλ προς τα έξω, να μην του φαίνεται και να μην είναι εξουσιαστικός απέναντι σε άλλους» σχολιάζει η Κατερίνα Πολιτσίδου
. «Πολλές φορές, είναι για τους άλλους ένας καλός οικογενειάρχης, γιατί εξωτερικά, στους φίλους και στον κοινωνικό περίγυρο παρουσιάζουν άλλο προφίλ.» Όσον αφορά μια κοινωνιολογική ματιά του ζητήματος, στην έννοια της βίας αναδεικνύονται σχέσεις εξουσίας, καθώς και
«οι πατριαρχικές σχέσεις και η κυρίαρχη αρρενωπότητα μέσα στην ιστορία και στο οικονομικό σύστημα», όπως παρατηρεί ο Τάσος Γκούμας.
Οι σύμβουλοι συναντιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα για ανταλλαγή απόψεων κι ενίσχυση της συμβουλευτικής προσέγγισης με την οπτική του φύλου, καθώς και για να αντιμετωπίσουν τα πρακτικά και ουσιαστικά προβλήματα που προκύπτουν από την άσκηση των καθηκόντων τους. Ενώ δέχονται και εποπτεία από εξειδικευμένη ψυχολόγο μια φορά το μήνα. «Σίγουρα χρειαζόμαστε περισσότερη και συνεχή εκπαίδευση. Το ζητάμε και ευτυχώς υπάρχουν διάφορα προγράμματα» αναφέρει η Κατερίνα Πολιτσίδου.
Το ξεπέρασμα των φόβων
Κάθε γυναίκα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι μόνη της κι ότι μπορεί να μιλήσει ανοιχτά. «Και μέσα από αυτήν την πράξη αντίστασης, να αρχίσουν να κινητοποιούνται και άλλες δυνάμεις που έχουν να κάνουν με τις αξίες της δημοκρατίας» λέει ο Τάσος Γκούμας, συνεχίζοντας: «όταν παρέχεις στον άλλο μια δημοκρατική ασφάλεια, που δεν τον στιγματίζει ότι είναι κάτι ξένο, διαφορετικό από το σύνολο, τότε του δίνεις και τον χώρο και την δύναμη να μπορέσει να τοποθετηθεί σε τέτοιου είδους ζητήματα. Δηλαδή το προσωπικό αυτομάτως γίνεται πολιτκό.»
Για να μπορέσει να ανοιχτεί ο άλλος χρειάζεται ένα πλαίσιο ασφαλείας, το οποίο βρίσκεται μόνο μέσα στις δημοκρατίες.
Η βία κατά των γυναικών ωθεί την γυναίκα σε θέση κοινωνικού αποκλεισμού, του οποίου οι βαθύτερες αιτίες είναι κοινωνικές και όχι προσωπικές. Με λίγα λόγια, δεν ευθύνεται η γυναίκα προσωπικά για την βία, αλλά μια ολόκληρη κοινωνία που έχει αφήσει τόσους αιώνες την πατριαρχία να σηκώνει το χέρι πάνω στα αδύναμα μέλη. Είναι μια ολόκληρη νοοτροπία που πρέπει να αλλάξει, ώστε να επέλθει δημοκρατία στις σχέσεις. Ώστε να μην υφίστανται πλέον βία οι γυναίκες, οι γκέι, οι τρανς. Ο φεμινισμός αυτό πρεσβεύει, την ισότητα και την δημοκρατία μεταξύ των φύλων.
Η Γραμμή 15900 στοχεύει στην αντιμετώπιση των συμβάντων έμφυλης βίας αλλά και στην πρόληψη ης βίας, μέσω της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων του έργου της Τηλεφωνικής γραμμής. Σκοπός είναι να «σπάσει η σιωπή» σχετικά με την βία και να αποκτήσουν φωνή τα ίδια τα θύματα. Να βρει το θάρρος η γυναίκα να ξεπεράσει τους φόβους της, καθώς το τηλεφώνημα είναι μόνο η αρχή μιας συμβουλευτικής διαδικασίας.
