Μέρες πριν το δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου που θέτει το ερώτημα «θα έπρεπε η Σκωτία να είναι ανεξάρτητη χώρα;» οι ψηφοφόροι φέρονταν, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, να είναι πραγματικά διχασμένοι, με τα ποσοστά υπέρ ενός ΟΧΙ και ενός ΝΑΙ να καλπάζουν με διαφορά στήθους.
Η Ιστορία διδάσκει ότι καμία επανάσταση δεν έχει γίνει χωρίς πολλούς απελπισμένους. Αλλά και πάλι, η Ιστορία διατηρεί το δικαίωμα να μην επαναλαμβάνεται.
Το διακύβευμα είναι επίσης πραγματικά ιστορικής σημασίας για πολλούς λόγους. Πρώτον, οι ψηφοφόροι είναι στην περίπτωση αυτή όσοι ζουν στη Σκωτία, έστω και αν είναι υπήκοοι άλλων χωρών (για παράδειγμα, Σκωτσέζοι που ζουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν ψηφίζουν, ενώ εγώ – παρά το ότι είμαι Ελληνίδα και όχι Βρετανή υπήκοος – ψηφίζω) με το σκεπτικό ότι όσοι ζουν κι εργάζονται σε έναν τόπο είναι ο κοινωνικός ιστός του τόπου αυτού (και όχι όσοι σχετίζονται με έναν τόπο λόγω καταγωγής). Δεύτερον, ψηφίζουν οι νέοι από 16 ετών, και όχι ως είθισται από 18, κάτι που σημαίνει ότι δίνεται η ευκαιρία σε όσους είναι τώρα έφηβοι να αποφασίσουν το μέλλον της χώρας τους. Άρα, και μόνο η σύσταση του εκλογικού σώματος στην προκειμένη περίπτωση είναι ιστορικής σημασίας, αφού επιδιώκει την συμμετοχή κατ’ εξοχήν αποκλεισμένων ομάδων από τις παραδοσιακές δυτικές δημοκρατίες: των «ξένων» και των «παιδιών». Τρίτον, όπως έχω γράψει παλιότερα, το μανιφέστο του ΝΑΙ δεν προσβλέπει σε μια νέα Σκωτία η οποία θα κείται εκτός ευρύτερων δι-εθνικών σωμάτων και συνασπισμών αλλά που έχει ως στόχο την επιλογή εκείνων που επιθυμεί. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, απορρίπτεται μεν το Ηνωμένο Βασίλειο και το κειμήλιο «βρετανική αυτοκρατορία», ενθαρρύνεται δε η σύνδεση με τις σκανδιναβικές δημοκρατίες και τα μοντέλα κοινωνικής πρόνοιας που έχουν ως παράδοση, καθώς και η σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θα κέρδιζε έτσι μια νέα χώρα με σαφή αριστερή παρουσία. Η πρόσφατη ξενοφοβία και ο αυξανόμενος αντι-ευρωπαϊσμός της Βρετανίας, όπου οι Συντηρητικοί και η Ακροδεξιά υπόσχονται δημοψήφισμα εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν στρέψει ουκ ολίγους στο ΝΑΙ. Τέταρτον, υπάρχουν εθνικιστές που πρόσκεινται στο ΝΑΙ, αλλά κι εθνικιστές που πρόσκεινται στο ΟΧΙ, ένα «μπέρδεμα» που καθιστά σαφές ότι ο εθνικισμός στις μέρες μας είναι ιδιαιτέρως περίπλοκη θέση και έχει να κάνει με το πώς ερμηνεύει ένας πολίτης κατ’ εξοχήν οικονομικά φαινόμενα. Υπάρχει, από τη μία πλευρά η θέση που λέει «πρέπει να ανήκουμε σε κάτι μεγάλο», όμως οι οικονομικές καταιγίδες του παγκόσμιου καπιταλισμού, σαν αυτή που ξέσπασε το 2008, έχουν επίσης γεννήσει την πεποίθηση ότι οι μικρότεροι πληθυσμοί (η Σκωτία έχει 5.295.000 κατοίκους, το Ηνωμένο Βασίλειο πάνω από 64 εκατομύρια) είναι πιο εύκολο να προστατευτούν, να ταϊστούν και λοιπά.
Όσο για το πού βρίσκεται η πολιτικά χρήσιμη αλήθεια, στο ΝΑΙ ή στο ΟΧΙ, αυτό είναι δυσδιάκριτο ακόμη και λίγες ώρες πριν το δημοψήφισμα. Για την αριστερά παγκοσμίως, η καμπάνια του ΟΧΙ έδειξε το εξής: ότι ο διεθνής καπιταλισμός εξαπόλυσε ενάντια στην προοπτική του ΝΑΙ ένα μπαράζ τρομοκρατικών θεωριών της επόμενης μέρας, που θυμίζει αρκετά αυτό που υπέστη ο ελληνικός πληθυσμός κατά τα πρώτα χρόνια της κρίσης – π.χ. τι θα γινόταν αν η Ελλάδα επέστρεφε στην δραχμή. Οπότε, μπορούμε να καταλάβουμε τόσο την πίεση όσο και το τι κρύβεται πίσω από το ΝΑΙ στην «ανεξάρτητη Σκωτία», που δεν είναι άλλο από ένα «όχι» στο νεοφιλελευθερισμό. Αυτή τη στιγμή η Βρετανία έχει τα πρωτεία στις κοινωνικές ανισότητες, με το 1% των πλουσίων της να κατέχουν περισσότερα απ΄ό,τι κατέχει οποιοδήποτε αντίστοιχο 1% στην Ευρώπη (βλ. Danny Dorling, Inequality and the 1%, 2014). Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και αριστεροί που θα ψηφίσουν ΟΧΙ υποθέτοντας, ορθώς, ότι η πρόκληση υπερβαίνει τις δυνατότητες κοινών θνητών, όπως τους έχουμε γνωρίσει ως τώρα, καθώς η πρόκληση μπορεί κάλλιστα να περιγραφεί ως «αναίμακτη επανάσταση». Και οι επαναστάσεις δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολη υποθέση – όταν ακόμη και το κλαμπ ΝΑΤΟ σου διαμηνύει ότι δεν θα ‘σαι μέλος έτσι και. Το θέμα είναι ωστόσο αν το εκλογικό σώμα της Σκωτίας μπορεί αυτή τη στιγμή να περιγραφεί ως «κοινοί θνητοί» ή αν έχουν αποκτήσει αυτοσυνείδηση του ιστορικού τους ρόλου. Σίγουρα, και αυτό είναι εξαιρετικά ασυνήθιστο, αντί να τρέχουν σε πορείες όλο το καλοκαίρι, οι ψηφοφόροι το πέρασαν συνομιλώντας και διαβάζοντας. Διαβάζοντας ώστε να ενημερωθούν για ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν, για να κατανοήσουν την ιστορική πορεία της χώρας και την φύση της απόφασης που καλούνται να πάρουν.
Και μόνο η σύσταση του εκλογικού σώματος στην προκειμένη περίπτωση είναι ιστορικής σημασίας, αφού επιδιώκει την συμμετοχή κατ’ εξοχήν αποκλεισμένων ομάδων από τις παραδοσιακές δυτικές δημοκρατίες: των «ξένων» και των «παιδιών».
Αν και η καμπάνια του ΝΑΙ λέει, και είναι αλήθεια, ότι η Σκωτία εξάγει σαράντα μπουκάλια ουίσκι ανά δευτερόλεπτο, έχει πετρέλαια, τουρισμό και μερικά από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, κάποιοι από τους οπαδούς του ΟΧΙ διερωτώνται, κι έχουν δίκιο, αν υπάρχει ο κατάλληλος σχεδιασμός ώστε να μην βρεθεί η Σκωτία στο έλεος των ολοένα και πιο σκοτεινών δυνάμεων της αγοράς σε περίπτωση αποσχισμού της από το ισχυρό ακόμη Ηνωμένο Βασίλειο. Υποπτεύομαι ωστόσο ότι προ της κάλπης οι ψηφοφόροι δεν θα είναι χωρισμένοι στο ΝΑΙ και στο ΟΧΙ αλλά σε αυτούς που πιστεύουν ότι «οι μεγάλες αλλαγές απαιτούν μεγάλες θυσίες» και σε όσους πιστεύουν ότι «δεν είμαστε στον πάτο οπότε δεν έχει έρθει η ώρα για μεγάλες θυσίες». Και η Ιστορία διδάσκει ότι καμία επανάσταση δεν έχει γίνει χωρίς πολλούς απελπισμένους. Αλλά και πάλι, η Ιστορία διατηρεί το δικαίωμα να μην επαναλαμβάνεται.
